Gỡ vướng Luật địa chất khoáng sản và nông nghiệp môi trường

Ghi nhận tại phiên thảo luận cho thấy, không khí thảo luận diễn ra sôi nổi với trọng tâm là yêu cầu hoàn thiện hành lang pháp lý để tháo gỡ các "điểm nghẽn" thực tiễn, đặc biệt là quản lý đất hiếm, xử lý chồng lấn quy hoạch và phân cấp mạnh mẽ cho địa phương.

Đại biểu Phạm Văn hòa phát biểu thảo luận tại hội trường.

Điểm nhấn quan trọng trong phiên thảo luận là chính sách quản lý đất hiếm - nguồn tài nguyên chiến lược đang được bổ sung một chương riêng biệt. Các đại biểu đánh giá cao bước tiến này nhằm khẳng định vị thế tự chủ công nghiệp quốc gia.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cảnh báo về rủi ro môi trường do phát sinh chất thải phóng xạ trong quá trình tuyển tách. Các đại biểu yêu cầu luật phải quy định ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc, yêu cầu phục hồi môi trường ngay từ giai đoạn cấp phép và đặc biệt, các khu vực nhạy cảm cần có ý kiến thẩm định của Bộ Quốc phòng, Bộ Công an để đảm bảo an ninh quốc gia.

Bên cạnh đất hiếm, tình trạng chồng lấn quy hoạch là vấn đề bức xúc được nhiều đại biểu phản ánh. Thực tế tại nhiều địa phương, Quyết định 866 về quy hoạch thăm dò bô-xít và titan đang chồng lấn lên các dự án hạ tầng thiết yếu và khu dân cư ổn định lâu đời. Điều này khiến người dân không thể xây dựng, sửa chữa nhà cửa, doanh nghiệp không thể triển khai dự án, gây lãng phí nguồn lực đất đai nghiêm trọng.

Về cơ chế đặc thù, dự thảo Luật đề xuất cho phép khai thác khoáng sản nhóm 3, nhóm 4 (vật liệu xây dựng thông thường) để phục vụ công trình khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh mà không cần cấp phép thăm dò. Dù ủng hộ việc cắt giảm thủ tục để ứng phó tình huống cấp bách, nhưng các đại biểu cũng bày tỏ lo ngại về nguy cơ bị lợi dụng để khai thác bừa bãi nếu thiếu cơ chế kiểm soát chặt chẽ.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng giải trình các vấn đề đại biểu đặt ra.

Cho ý kiến về vấn đề này, đại biểu Phạm Văn Hòa, Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp đồng tình về mặt nguyên tắc, nhưng đồng thời cảnh báo các nguy cơ nếu quy định chưa chặt chẽ. Đại biểu lo ngại rằng kẽ hở này có thể bị lợi dụng: “Nếu cho phép khai thác sai quy hoạch hoặc khai thác bừa bãi trong danh nghĩa "tình trạng khẩn cấp", thì nguy cơ sạt lở đất, suy thoái môi trường, ảnh hưởng cuộc sống dân cư là rất lớn”.

Đại biểu nêu thực tế những năm gần đây, thiên tai - bão lũ diễn biến khó lường; nhiều khu vực miền núi, trung du đối mặt với sạt lở nghiêm trọng. Do đó, việc nới lỏng quy định khai thác đá - đất san lấp cần hết sức cẩn trọng.

Theo đại biểu, quy định hiện nay chưa làm rõ 2 vấn đề chính là: Ai có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp và cơ chế kiểm soát khối lượng khai thác?. Đại biểu nhấn mạnh, dự thảo hiện chưa xác định rõ cơ quan có thẩm quyền ban bố tình trạng khẩn cấp dẫn đến nguy cơ áp dụng tùy tiện. Đại biểu cũng dẫn chứng: “Nếu cấp phép khai thác 1.000 m3 để ứng phó thiên tai nhưng doanh nghiệp khai 2.000 - 3.000 m3 để bán thương mại thì hậu quả rất lớn”.

Từ những lo ngại thực tế, đại biểu đề xuất dự thảo luật cần phải thể hiện được một số nội dung như: Quy định cụ thể phạm vi được khai thác; giới hạn khối lượng; cơ chế kiểm soát, giám sát nghiêm ngặt tại địa phương và trách nhiệm của Sở Nông nghiệp và Môi trường, UBND cấp tỉnh.

Không chỉ dừng ở kiểm soát trước, đại biểu nhấn mạnh vai trò của hậu kiểm: "Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là xu hướng cải cách nhưng nếu không tổ chức giám sát thường xuyên sẽ tạo điều kiện cho khai thác bừa bãi và khai thác không phải riêng vì mục đích công cộng, mà còn phục vụ cho mục đích cá nhân, cho mục đích bên ngoài xã hội sẽ ảnh hưởng rất lớn".

Quang cảnh phiên thảo luận tại hội trường.

Đối với Dự án Luật sửa đổi 15 Luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, các ý kiến tập trung vào việc phân cấp, phân quyền nhằm cắt giảm thủ tục hành chính. Các nội dung như: Chuyển đổi mục đích sử dụng rừng, đất lúa, hay quản lý hoạt động thú y, thủy lợi được đề nghị phân cấp mạnh hơn cho địa phương để tăng tính chủ động. Đồng thời, việc sửa đổi cần đảm bảo tính thống nhất, tránh xung đột giữa các luật hiện hành như: Luật Đất đai, Luật Đầu tư và Luật Bảo vệ môi trường.

Giải trình trước Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng khẳng định mục tiêu của lần sửa đổi này là tập trung xử lý ngay các vướng mắc cấp bách để đưa nguồn lực vào phát triển, đồng thời cam kết sẽ phối hợp rà soát để đảm bảo hài hòa giữa kinh tế và môi trường.

Giải trình về một số vấn đề cụ thể của dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản, Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, các nội dung sửa đổi chủ yếu nhằm đẩy nhanh các tiến độ để đưa vật liệu nhóm 3, nhóm 4 vào sử dụng phục vụ cho các công trình trọng điểm quốc gia, nhưng đồng thời vẫn phải đảm bảo các quy định về bảo vệ môi trường, không để bị lợi dụng trong thực hiện.

Về cơ chế cấp phép khai thác khoáng sản phục vụ công trình công cộng và các dự án trọng điểm, các đại biểu đề nghị cân nhắc phạm vi công trình được thụ hưởng chính sách, thẩm quyền quyết định cho phép thực hiện, mở rộng đối tượng không cần có quy hoạch có thể dẫn đến kẽ hở trục lợi chính sách...

Bộ trưởng khẳng định, việc khai thác mở rộng chỉ áp dụng đối với các mỏ đang hoạt động, mà không cần bổ sung thêm quy hoạch cho các mỏ này; chỉ tăng thêm hoạt động thăm dò, khai thác; với những dự án mới bắt buộc phải có quy hoạch đầy đủ.

Đối với việc cấp phép khai thác khoáng sản nhóm 3 để làm vật liệu xây dựng thông thường, dự thảo luật chỉ quy định việc cấp phép không phải căn cứ vào phương án quản lý về địa chất, khoáng sản trong quy hoạch tỉnh. Tuy nhiên, các khu vực mỏ vẫn phải phù hợp với các nội dung khác của quy hoạch tỉnh, như các yêu cầu về quốc phòng, an ninh, bảo vệ môi trường, xây dựng hạ tầng...

Đồng thời, dự thảo luật cũng quy định, các tổ chức, cá nhân phải thực hiện thăm dò, đánh giá trữ lượng khoáng sản để làm cơ sở cấp phép khai thác; đảm bảo các quy định về an toàn kỹ thuật trong khai thác mỏ, quy định về thống kê, kiểm kê trữ lượng đã khai thác, nhằm giảm thiểu rủi ro, tránh gây lãng phí tài nguyên khoáng sản của đất nước.

Phiên thảo luận cho thấy sự đồng thuận cao của Quốc hội về sự cần thiết phải sửa đổi các luật này nhằm khơi thông nguồn lực, đặc biệt là nguồn vật liệu cho các dự án cao tốc, công trình trọng điểm. Tuy nhiên, thông điệp xuyên suốt từ phiên thảo luận là không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng nóng.

Việc "cởi trói" cơ chế phải đi đôi với các công cụ kiểm soát, hậu kiểm chặt chẽ để đảm bảo phát triển bền vững. Đây là cơ sở quan trọng để cơ quan soạn thảo tiếp tục hoàn thiện dự án luật trước khi trình Quốc hội thông qua vào cuối kỳ họp.

Trong phiên họp buổi chiều, các đại biểu thảo luận về dự án Luật Chuyển đổi số và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội quy định một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai.

THU HOÀI - MINH TRÍ