Gỡ 'thẻ vàng' thủy sản là yêu cầu sống còn

Lực lượng chức năng tăng cường tuyên truyền để ngư dân tuân thủ quy định về chống đánh bắt trái phép. Ảnh ST

Có chuyển biến, nhưng chưa triệt để

Sau gần 8 năm (kể từ ngày 23/10/2017) thực hiện chống khai thác IUU, gỡ cảnh báo “Thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC), tình hình chống khai thác IUU đã đạt được một số kết quả về: Hoàn thiện khung pháp lý; lắp đặt thiết bị giám sát hành trình (VMS); xây dựng cơ sở dữ liệu nghề cá Quốc gia, kiểm soát sản phẩm thủy sản nhập khẩu theo quy định tại Hiệp định các Biện pháp quốc gia có cảng (PSMA), thực thi pháp luật, xử phạt vi phạm khai thác IUU được tăng cường hơn trước... Tuy nhiên, khâu tổ chức triển khai thực hiện tại nhiều địa phương còn hạn chế, dẫn đến một số nhiệm vụ chậm chuyển biến, chưa đáp ứng yêu cầu theo khuyến nghị của EC tại đợt thanh tra lần thứ 5 năm 2024.

Theo báo cáo từ các địa phương, công tác quản lý đội tàu cơ bản được thực hiện nghiêm túc thông qua việc rà soát, thống kê và cập nhật đồng bộ dữ liệu tàu cá vào hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia. Cùng với đó, các địa phương cũng lập danh sách theo dõi, kiểm soát chặt chẽ số lượng tàu không đủ điều kiện tham gia khai thác thủy sản. Đến nay, phần lớn các địa phương đã hoàn thành 100% việc xử lý tàu cá “3 không” (không đăng ký, không đăng kiểm, không giấy phép khai thác).

“Nếu như trước đây, tình trạng tàu cá không đăng ký, không giấy phép, không thiết bị giám sát hành trình còn phổ biến thì nay đã được kiểm soát chặt chẽ hơn. Công tác giám sát tàu cá hiện có ít nhất 6 lớp kiểm soát từ chính quyền xã, công an cơ sở, biên phòng, kiểm ngư đến cảnh sát biển và hải quân” - lãnh đạo Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ NNMT) cho biết.

Các ngành, địa phương thực hiện các giải pháp để “thẻ vàng” thủy sản. Ảnh: ST

Song song với đó, các địa phương tiến hành rà soát, cập nhật danh sách tàu cá mất kết nối thiết bị VMS theo tuần để theo dõi, liên lạc với chủ tàu và cảnh báo nguy cơ vi phạm quy định về IUU. Nhờ đó, tình trạng tàu cá vi phạm do mất kết nối VMS đã có chiều hướng giảm. Bên cạnh đó, công tác truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác cũng được triển khai quyết liệt trên hệ thống điện tử, góp phần tăng tính minh bạch và đáp ứng yêu cầu quản lý hiện đại.

Đặc biệt, việc thực thi pháp luật và xử lý các trường hợp vi phạm khai thác vùng biển nước ngoài hay vi phạm quy định IUU được lực lượng chức năng đẩy mạnh tuyên truyền và xử lý nghiêm minh theo đúng quy định.

Đơn cử tại TP. Đà Nẵng, Sở NNMT cho biết, từ năm 2024 đến nay, địa phương đã xử phạt hành chính tổng cộng 191 vụ, với số tiền gần 10 tỷ đồng; toàn bộ 100 tàu cá vi phạm đều đã nộp phạt. Địa phương cũng không ghi nhận trường hợp tàu cá nào vi phạm vùng biển nước ngoài bị bắt giữ, xử lý. Tương tự, tại Quảng Ngãi, lực lượng chức năng đã xác minh 752 tàu cá mất kết nối và xử phạt 87 trường hợp với số tiền 2,1 tỷ đồng…

Tuy vậy, công tác quản lý đội tàu và xử lý vi phạm thời gian qua vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Trong đó, sự phối hợp giữa các địa phương có chung vùng biển trong quản lý và xử lý vi phạm vẫn còn hạn chế, thể hiện qua tỷ lệ phản hồi thấp, nhất là trong các trường hợp tàu mất kết nối VMS hoặc vượt ranh giới khai thác trên biển.

Tiếp tục thực hiện đồng bộ các giải pháp với quyết tâm cao

Nằm trong nỗ lực chấn chỉnh tình trạng vi phạm trong khai thác thủy sản, mới đây, TP. Đà Nẵng đã ban hành chỉ thị về việc tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo giải quyết dứt điểm các tồn tại, hạn chế trong công tác chống IUU trên địa bàn. Đối với UBND các xã, phường ven biển, lãnh đạo Thành phố yêu cầu gắn trách nhiệm của người đứng đầu với kết quả thực hiện chống khai thác IUU, yêu cầu hộ dân có tàu khai thác xa bờ cam kết không vi phạm khai thác IUU. Định kỳ vào thứ 6 hàng tuần báo cáo vị trí neo đậu tàu về Sở NNMT để theo dõi...

Song song với công tác tuyên truyền, xử phạt nghiêm, UBND thành phố tham mưu và trình HĐND thành phố ban hành nghị quyết quy định chính sách về hỗ trợ phát triển thủy sản trên địa bàn thành phố giai đoạn 2026-2030, trong đó có các chính sách hỗ trợ về thiết bị giám sát hành trình và chuyển đổi nghề.

Cách làm quyết liệt, có tính đến sinh kế cho người dân của TP. Đà Nẵng đang được nhiều địa phương triển khai nhằm đảm bảo hiệu quả đồng bộ, triệt để trong công tác chống vi phạm IUU.

Nhiều địa phương cho biết, những hạn chế trong công tác chống khai thác IUU vừa qua còn do bất cập trong quy định cần được hoàn thiện, hướng đến phòng ngừa, giải quyết triệt để tình trạng vi phạm.

Theo đó, các địa phương đề nghị Chính phủ sớm ban hành các chính sách mới về hỗ trợ phát triển thủy sản thay thế Nghị định số 67/2014/NĐ-CP của Chính phủ về một số chính sách phát triển thủy sản để góp phần tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong công tác phát triển thủy sản bền vững và chống khai thác IUU.

Các Bộ, ngành xem xét chuẩn hóa và tích hợp các trang thiết bị thông tin liên lạc trên tàu cá về chung một hệ thống để thuận lợi cho hoạt động và công tác quản lý tàu cá; phát triển hệ thống cảnh báo tự động đến chủ tàu, thuyền trưởng khi thiết bị VMS mất tín hiệu cũng như khi yêu cầu xác nhận và khắc phục trong thời gian quy định; nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn (Big data) để nhận diện các hành vi bất thường, từ đó đưa ra cảnh báo và biện pháp phòng ngừa vi phạm khai thác IUU.

Từ góc độ địa phương, lãnh đạo Sở NNMT tỉnh Quảng Ngãi kiến nghị Bộ NNMT chỉ đạo xây dựng cơ chế xử phạt rõ ràng, theo hướng “tàu vi phạm tại đâu thì xử lý tại đó”, tránh việc phải truy nguồn về nơi đăng ký gây chồng chéo, tạo kẽ hở pháp lý.

Đặc biệt, tỉnh kiến nghị có giải pháp xử lý triệt để các “đầu nậu” là chủ tàu đứng sau vi phạm, vốn là nguyên nhân chính gây khó khăn cho công tác quản lý tàu cá và chống khai thác IUU. Ngoài ra, cần sớm hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về tàu cá, nhằm hỗ trợ ngư dân, đồng thời phục vụ hiệu quả việc quản lý, giám sát hoạt động khai thác thủy sản trên biển.

Ghi nhận sự chuyển biến tích cực của các địa phương, Thứ trưởng Bộ NNMT Phùng Đức Tiến - đại diện Thường trực Ban Chỉ đạo quốc gia về IUU cho biết, qua báo cáo tổng hợp cho thấy, vẫn còn tình trạng tàu mất kết nối, “tàu ma”, đặc biệt là nhiều tàu vi phạm vùng biển nước ngoài. Việc truy xuất nguồn gốc thủy sản còn lỏng lẻo. Hình thức xử phạt đối với hành vi vi phạm IUU chưa đủ sức răn đe…

“Nếu không quyết liệt xử lý thì khó gỡ “Thẻ vàng”. Điều đó đồng nghĩa với việc xuất khẩu thủy sản gặp khó chồng khó” - Thứ trưởng nhấn mạnh.

Thứ trưởng cũng yêu cầu các địa phương khẩn trương bố trí vốn đầu tư công để hoàn thiện hạ tầng cảng cá, phục vụ truy xuất nguồn gốc và giám sát nghề cá, hướng tới mục tiêu phát triển nghề cá có trách nhiệm và bền vững.

Đặc biệt, những bất cập trong công tác phối hợp xử lý vi phạm chống khai thác IUU trước đây cũng đang được tháo gỡ, sau khi cả nước đã hoàn thành công tác sắp xếp và chỉ còn 34 tỉnh, thành phố, với quyết tâm chính trị cao hơn và việc giải quyết các thủ tục hành chính liên quan đến công tác này được thuận lợi hơn.

Đây là những cơ sở, động lực quan trọng để kỳ vọng về gỡ “Thẻ vàng” IUU sớm trở thành hiện thực, từ đó thúc đẩy xuất khẩu thủy sản, cũng như phát triển ngành thủy sản bền vững./.

N.LỘC