Gỡ nút thắt tổ chức thực hiện để bứt phá tăng trưởng

Trong bối cảnh bước vào giai đoạn phát triển mới, đầu tư công không còn được nhìn nhận đơn thuần như một công cụ kích cầu hay chỉ đo bằng tỷ lệ giải ngân. Quan trọng hơn, đây phải là đòn bẩy chiến lược nhằm nâng cao năng suất tổng hợp, tái cấu trúc nền kinh tế và tạo nền tảng cho tăng trưởng bền vững. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai vẫn đang tồn tại nhiều điểm nghẽn cần sớm tháo gỡ để khơi thông nguồn lực cho phát triển.

Nội dung này được nhiều chuyên gia, cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp phân tích, thảo luận tại Tọa đàm “Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026”, do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP.HCM tổ chức chiều 23/12 tại TP.HCM.

Giải ngân năm 2025 chưa đạt kỳ vọng

Theo ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nếu chỉ tiếp cận đầu tư công dưới góc độ “giải ngân cho hết vốn”, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội quan trọng để nâng cao chất lượng tăng trưởng.

“Mỗi dự án đầu tư công cần được thiết kế và triển khai theo hướng giảm chi phí logistics, chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp, mở rộng không gian phát triển và tăng cường liên kết vùng. Khi đó, đầu tư công mới thực sự dẫn dắt đầu tư tư nhân, thúc đẩy đổi mới công nghệ và tổ chức sản xuất”, ông Thành nhấn mạnh.

Dù mục tiêu đặt ra rất lớn, nhưng bức tranh giải ngân năm 2025 vẫn còn nhiều khoảng trống. Với tổng kế hoạch vốn hơn 1,08 triệu tỷ đồng, lũy kế 11 tháng cả nước mới giải ngân được khoảng 553.250 tỷ đồng, tương đương gần 61% kế hoạch Thủ tướng giao. Mặc dù con số tuyệt đối cao hơn cùng kỳ năm trước, tỷ lệ này vẫn thấp so với kỳ vọng trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu giải ngân 95 - 100% nhằm hỗ trợ tăng trưởng GDP đạt 8,3–8,5%.

Điều này đồng nghĩa từ nay đến hạn chót 31/1/2025, vẫn còn hơn 360.000 tỷ đồng vốn đầu tư công cần được “kích hoạt”.

Ông Võ Tân Thành, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI),

Thách thức sẽ càng gia tăng khi bước sang giai đoạn 2026 - 2030, với tổng chi đầu tư phát triển dự kiến lên tới khoảng 8,5 triệu tỷ đồng, mức cao nhất từ trước đến nay. Nguồn vốn này sẽ được dồn cho hàng loạt dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia như đường sắt cao tốc Bắc - Nam, các cảng hàng không quốc tế, hệ thống cao tốc với mục tiêu hoàn thành 5.000 km vào năm 2030, cùng nhiều dự án metro, cầu, cảng quy mô lớn khác.

Theo các đại biểu tại tọa đàm, quy mô vốn càng lớn thì yêu cầu về tiến độ, chất lượng và hiệu quả sử dụng vốn càng trở nên khắt khe, đòi hỏi phải nhìn thẳng vào những tồn tại kéo dài trong thời gian qua.

Một trong những điểm nghẽn nổi cộm là nguồn cung và giá vật liệu xây dựng, đặc biệt là cát, đá và vật liệu san lấp. Các vướng mắc về thủ tục cấp phép mỏ, cơ chế điều phối liên vùng, điều chỉnh giá và khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp cung ứng vật liệu vẫn chưa được tháo gỡ một cách đồng bộ.

Cần thay đổi tư duy quản lý đầu tư công

Ở góc độ chính sách vĩ mô, TS Đỗ Thiên Anh Tuấn, Giảng viên Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright cho rằng đầu tư công không chỉ là công cụ kích thích tổng cầu trong ngắn hạn, mà quan trọng hơn là đòn bẩy nâng cao năng suất và năng lực cạnh tranh dài hạn của nền kinh tế.

Để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng từ 10% trở lên trong giai đoạn tới, ông Tuấn nhấn mạnh vai trò then chốt của đầu tư công, đồng thời đề xuất cần nâng cao chất lượng chuẩn bị dự án ngay từ khâu đầu vào. Việc điều hành kế hoạch vốn cần linh hoạt hơn, cho phép tái phân bổ vốn từ các dự án chậm tiến độ sang những dự án có hiệu quả và khả năng triển khai tốt.

Song song đó, cần tăng cường trách nhiệm và năng lực của các chủ đầu tư, ban quản lý dự án; chuyển trọng tâm quản lý từ chạy theo tỷ lệ giải ngân sang đánh giá hiệu quả trong suốt vòng đời dự án.

Các khách mời tại buổi tọa đàm

Chia sẻ từ thực tế địa phương, bà Nguyễn Thị Ngọc Thúy, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường TP.HCM cho biết, năm 2025 TP.HCM triển khai 290 dự án với tổng vốn bồi thường hơn 60.000 tỷ đồng, tỷ lệ giải ngân đạt trên 65%. Riêng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã giải ngân gần 42.600 tỷ đồng, đạt xấp xỉ 90% kế hoạch.

Tuy nhiên, áp lực lớn nhất hiện nay là nguồn vật liệu xây dựng khi nhu cầu tăng mạnh trong khi công suất các mỏ trên địa bàn đã tiệm cận giới hạn. Để tháo gỡ, TP.HCM đã tham mưu áp dụng cơ chế đặc thù theo Nghị quyết 664/2025/NQ-CP, kết nối các chủ mỏ với 18 chủ đầu tư, đồng thời nâng công suất mỏ đá Thường Tân III, kịp thời bổ sung vật liệu cho 20 dự án trọng điểm.

Tại Cần Thơ, ông Nguyễn Văn Hòa, Phó Chủ tịch UBND TP. Cần Thơ cho biết, thành phố đặt mục tiêu tăng trưởng năm 2026 từ 10% trở lên. Tuy nhiên, đến giữa tháng 12/2025, tỷ lệ giải ngân mới đạt 46,5% kế hoạch, dự kiến đạt khoảng 70% vào cuối tháng 1/2026.

Ông Hòa chỉ rõ ba nhóm nguyên nhân chính: vướng mắc trong phân cấp thủ tục đất đai sau sáp nhập đơn vị hành chính; thiếu cơ chế điều phối vùng dẫn đến khan hiếm cát, đá; cùng với đó là sự chưa quyết liệt của một số chủ đầu tư, nhà thầu.

Then chốt vẫn là khâu tổ chức thực hiện

Theo ông Nguyễn Thế Minh, Phó Cục trưởng Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng), từ khi Luật Khoáng sản được thực thi năm 2010, việc quản lý chủ yếu theo cơ chế thị trường, các mỏ vật liệu phần lớn chỉ phục vụ nhu cầu địa phương. Trong khi trữ lượng không thiếu, công suất khai thác lại bị giới hạn, dẫn đến thiếu hụt vật liệu khi nhiều dự án lớn triển khai đồng loạt.

Thực tiễn cho thấy, rào cản lớn nhất hiện nay không còn nằm ở cơ chế hay chính sách, mà tập trung chủ yếu ở khâu tổ chức thực hiện. Ảnh Nguyễn Sinh Minh Trung

Quốc hội thời gian qua đã ban hành nhiều cơ chế đặc thù, trong đó việc sửa đổi Luật Đất đai, cho phép thu hồi đất đối với khu vực khai thác khoáng sản, được xem là bước đột phá quan trọng. “Đến nay, khung pháp lý cơ bản đã đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Vấn đề còn lại nằm ở khâu tổ chức thực hiện”, ông Minh khẳng định.

Từ thực tế Đồng bằng sông Cửu Long, ông Minh cho rằng vật liệu không hẳn thiếu mà bị chậm do thủ tục và sự phối hợp chưa đồng bộ. Nếu địa phương chủ động xác định khu vực mỏ, trữ lượng và giải phóng mặt bằng từ sớm, thời gian cấp phép có thể rút ngắn đáng kể.

Quang cảnh tọa đàm

Bên cạnh đó, cần linh hoạt nâng công suất khai thác trong ngắn hạn, xây dựng cơ chế chia sẻ tài nguyên giữa các địa phương, mở rộng nguồn cung từ vùng khác và công bố giá vật liệu sát thực tế thị trường.

“Cơ chế đã có, vấn đề là không nên tiếp tục vận dụng các quy định cũ đã lỗi thời hay phát sinh thêm ‘giấy phép con’. Mỗi thủ tục rườm rà có thể làm chậm tiến độ dự án thêm vài tháng”, ông Minh nhấn mạnh.

Hà Sang