Gỡ 'nút thắt' thủ tục - Mở cửa cho trí tuệ toàn cầu

Các nội dung được thảo luận bao gồm: Đánh giá bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách nhà nước năm 2024, tình hình thực hiện kế hoạch năm 2025; phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước năm 2023; vấn đề cơ chế đặc thù cho một số địa phương sau sắp xếp đơn vị hành chính; công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2024; kết quả thực hiện mục tiêu quốc gia về bình đẳng giới.

Tại phiên thảo luận, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An, đã có những đóng góp đáng chú ý về chính sách thu hút chuyên gia quốc tế trình độ cao, một yếu tố then chốt giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành trung tâm công nghệ và đổi mới sáng tạo của khu vực.

Đại biểu Phan Thị Mỹ Dung - Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An, phát biểu tại phiên thảo luận

Theo đại biểu Mỹ Dung, Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để trở thành trung tâm công nghệ đổi mới sáng tạo của khu vực, nhưng điều đó không thể thực hiện nếu thiếu vắng đội ngũ chuyên gia quốc tế trình độ cao. Trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển dịch mạnh sang mô hình tăng trưởng dựa vào tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nhu cầu về nguồn lực chất lượng cao từ bên ngoài là một đòi hỏi cấp thiết. Đặc biệt trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, năng lượng tái tạo, chuyển đổi số những ngành đột phá mà Việt Nam đang thiếu hụt rất lớn đội ngũ chuyên gia, kỹ sư trình độ cao.

Bên cạnh đó, nhiều tập đoàn công nghệ toàn cầu, viện nghiên cứu quốc tế bày tỏ mong muốn đưa chuyên gia tới Việt Nam làm việc dài hạn. Tuy nhiên, môi trường pháp lý hiện tại chưa đủ hấp dẫn, thậm chí có khó khăn cho việc thu hút và giữ chân chuyên gia. Do đó, việc xây dựng và ban hành một chính sách toàn diện, dài hạn là cấp thiết; đồng thời, đây là thể chế hóa chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Đại biểu Mỹ Dung chỉ ra những bất cập đang tồn tại:

Thứ nhất, về chính sách xuất, nhập cảnh và cư trú: Thời hạn thị thực ngắn, chưa phù hợp với nhu cầu làm việc lâu dài: Thị thực phổ biến cho chuyên gia hiện nay có thời hạn tối đa 12 tháng, trong khi nhiều chuyên gia có hợp đồng lao động từ 2 đến 5 năm. Việc gia hạn visa mỗi năm một lần gây phiền hà, tốn kém thời gian và chi phí cho chuyên gia và đơn vị tiếp nhận.

Thủ tục cấp thẻ tạm trú còn phức tạp, nhiều bước trung gian: Để được cấp thẻ tạm trú dài hạn (2- 5 năm), chuyên gia phải cung cấp nhiều loại giấy tờ chứng minh trình độ, kinh nghiệm, hợp đồng lao động,… Các đơn vị tiếp nhận (doanh nghiệp, viện nghiên cứu,…) phải thực hiện nhiều bước xin công văn chấp thuận trước từ Bộ, ngành Trung ương, sau đó mới đủ hồ sơ nộp cho cơ quan Quản lý xuất, nhập cảnh. Một số chuyên gia làm việc ở doanh nghiệp vừa và nhỏ, khu công nghệ cao, startup lại càng khó tiếp cận thẻ tạm trú do không có “dự án lớn” bảo lãnh.

Thủ tục cấp visa và tạm trú cho người thân đi cùng còn hạn chế: Vợ/chồng, con cái của chuyên gia chỉ được cấp visa ngắn hạn, không đồng bộ với thời hạn cư trú của chuyên gia chính. Thiếu quy định rõ ràng về cơ chế nhập cảnh và sinh sống theo diện “phụ thuộc người lao động chất lượng cao” như ở Singapore, Nhật Bản.

Bên cạnh đó, chưa có phân loại visa chuyên biệt dành cho chuyên gia nước ngoài: Hiện Việt Nam không có loại thị thực đặc thù dành riêng cho chuyên gia nước ngoài, mà chỉ áp dụng chung cho lao động, nhà đầu tư hoặc khách thương mại. Điều này khiến việc quản lý, thu hút và đãi ngộ chuyên gia không thống nhất, không có tính cạnh tranh so với các quốc gia trong khu vực.

Phó Chủ tịch Quốc hội - Nguyễn Đức Hải điều hành phiên họp sáng 18/6

Thứ hai, về chính sách thuế: Hiện chưa có chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp ưu đãi riêng cho nhóm chuyên gia cao cấp. Tất cả người lao động nước ngoài đều áp dụng biểu thuế thông thường, không khuyến khích làm việc lâu dài. Một số nước trong khu vực như Singapore, Hàn Quốc đã có chính sách miễn hoặc giảm thuế cho nhóm chuyên gia quốc tế trong các lĩnh vực ưu tiên.

Thứ ba, thiếu chính sách khuyến khích chuyên gia tham gia vào khu vực công, viện nghiên cứu, trường đại học: Các đơn vị sự nghiệp công lập gần như không có cơ chế chi trả cạnh tranh để mời gọi chuyên gia quốc tế. Chưa có cơ chế xét đặc cách công nhận trình độ, cấp chứng chỉ hành nghề nhanh chóng, công bằng, minh bạch cho chuyên gia nước ngoài.

Để tháo gỡ những bất cập trên, đại biểu Mỹ Dung đề nghị Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành liên quan xem xét xây dựng một khung chính sách chuyên biệt, đồng bộ, có tính chiến lược dài hạn, như: Cải cách toàn diện thủ tục visa, cư trú; Áp dụng ưu đãi thuế thu nhập cá nhân cho chuyên gia quốc tế trong lĩnh vực chuyển đổi số, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; Phát triển hệ sinh thái sống và làm việc học tập cho chuyên gia và gia đình tại các trung tâm công nghệ, khu kinh tế đặc biệt; Có cơ chế chi trả và mời gọi chuyên gia nước ngoài vào làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập thông qua các Quỹ đổi mới sáng tạo quốc gia, Quỹ phát triển khoa học công nghệ, hoặc hợp tác viện trợ quốc tế.

Đại biểu Mỹ Dung nêu, tại kỳ họp này Quốc hội xem xét quyết định nhiều vấn đề trọng đại của đất nước và sửa đổi, ban hành mới nhiều Luật, trong đó cũng có một số quy định liên quan đến cơ chế hút chuyên gia nước ngoài, nhưng vấn đề thủ tục visa, cư trú nêu trên chưa được đề cập tháo gỡ. Nếu thực hiện sửa Luật hoặc ban hành Nghị quyết chuyên biệt về vấn đề này ở thời điểm này là không kịp hồ sơ.

Để sớm tháo gỡ vấn đề nêu trên, đại biểu Mỹ Dung nhấn mạnh và đề nghị đưa vào nghị quyết chung của Kỳ họp lần thứ 9 này nội dung như sau: “Giao chính phủ quy định về việc miễn thị thực có thời hạn cho người nước ngoài thuộc diện các đối tượng đặc biệt cần ưu đãi nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn trên cơ sở đảm bảo quốc phòng, an ninh và trật tự, an toàn xã hội” để làm cơ sở cho Chính phủ kịp thời ban hành quy định cụ thể.

Phát biểu kết luận, đại biểu Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Long An khẳng định, Việt Nam muốn bứt phá vươn lên, thì không thể không có chính sách vượt trội để thu hút, giữ chân và sử dụng hiệu quả nguồn lực trí tuệ toàn cầu, mà lực lượng chuyên gia quốc tế chính là một thành phần then chốt mà khi có một hành lang pháp lý thuận lợi, thông thoáng, là tạo điều kiện cho chuyên gia nước ngoài góp sức vào sự phát triển của đất nước ta trong kỷ nguyên mới./.

Nhật Duy