Gỡ 'nút thắt tâm lý' để người Việt mạnh dạn bước vào kinh tế số

Tâm lý “e ngại” giao dịch số

Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mạnh của kinh tế số, với hệ sinh thái dịch vụ trực tuyến ngày càng mở rộng từ thương mại điện tử, thanh toán số, vận tải, logistics đến giáo dục, y tế và hành chính công. Nhiều dự báo cho rằng nếu giữ vững tốc độ này, tỷ trọng kinh tế số trong GDP có thể tiếp tục tăng mạnh trong thập kỷ tới. Tuy nhiên, nằm sau các con số ấn tượng ấy là một thực tế ít được thừa nhận, phần đông người dân vẫn dè dặt khi tiếp cận các hoạt động số, không vì thiếu điều kiện, mà vì thiếu niềm tin.

Tâm lý e ngại xuất hiện từ những trải nghiệm không tích cực, từ các vụ lừa đảo chiếm đoạt tài khoản cho đến các tình huống bấm nhầm, chuyển nhầm, nhận hàng không đúng mô tả. Cảm giác “rủi ro luôn rình rập” khiến nhiều người giữ thói quen thanh toán tiền mặt hoặc mua sắm trực tiếp, cho rằng lựa chọn này an toàn và dễ kiểm soát hơn. Trong các cuộc trò chuyện thường ngày, không khó để nghe những câu như “thôi, tôi không dám chuyển khoản”, “mua online lỡ dính hàng giả thì sao”, hay “bấm sai một cái là mất tiền như chơi”. Những câu nói ấy phản ánh một nỗi sợ thầm lặng nhưng phổ biến, xuất hiện ở nhiều nhóm tuổi và tầng lớp khác nhau.

Chị Trần Thu Hà (phường Cầu Giấy, Hà Nội) cho biết: “Tôi từng chuyển khoản nhầm gần một triệu đồng khi thanh toán hóa đơn điện thoại. Dù được hỗ trợ lấy lại, cảm giác bất an vẫn còn, nên giờ tôi rất thận trọng khi giao dịch online. Mua sắm thì tôi thường chọn trả tiền mặt khi nhận hàng, cho chắc”.

Nhiều chiêu trò lừa đảo qua mạng khiến người tiêu dùng e ngại giao dịch số. Ảnh minh họa

Sự dè dặt này không phải vô cớ. Môi trường số thời gian qua xuất hiện ngày càng nhiều vụ lừa đảo tinh vi, đánh vào sự thiếu cảnh giác của người dùng. Từ tin nhắn mạo danh ngân hàng, email giả danh cơ quan Nhà nước đến các đường link chiếm quyền truy cập, mọi thủ đoạn đều hướng tới việc đánh cắp dữ liệu và chiếm đoạt tài sản. Trong khi đó, những lỗ hổng trong kiểm soát người bán, kiểm duyệt thông tin sản phẩm trên một số sàn thương mại điện tử càng khiến người tiêu dùng dễ mất niềm tin khi nhiều lần gặp hàng kém chất lượng, hàng nhái, hàng không giống mô tả.

Một nguyên nhân sâu hơn nằm ở sự chưa đồng đều trong mức độ an toàn của hệ thống số. Theo Chuyên gia kinh tế - PGS. TS Nguyễn Thường Lạng, khối lượng dữ liệu khổng lồ vận hành chưa theo kịp tốc độ phát triển của hạ tầng bảo mật.

“Không ít nền tảng gặp tình trạng quá tải, dẫn tới nguy cơ rò rỉ thông tin. Khi người dân chứng kiến các vụ việc mất dữ liệu hoặc tranh chấp giao dịch kéo dài, tâm lý ‘sợ sai, sợ mất, sợ phiền’ ngày càng bám rễ”, PGS. TS Nguyễn Thường Lạng nhận định.

Cũng cần nhìn nhận rằng tâm lý e dè khi giao dịch số gắn chặt với cấu trúc thu nhập và cảm giác an toàn tài chính của người dân. Khi thu nhập chưa đủ ổn định, mọi khoản chi tiêu đều trở nên nhạy cảm. Chỉ một thao tác sai, một lần mất tiền hay một đơn hàng “hớ” có thể làm lung lay cả ngân sách gia đình. Vì vậy, sự thận trọng trở thành phản xạ tự nhiên. Họ không từ chối công nghệ; họ chỉ từ chối rủi ro.

“Chìa khóa” giúp người dân chủ động bước vào không gian số

Muốn người dân mạnh dạn giao dịch số, giải pháp không chỉ nằm ở công nghệ, mà phải bắt đầu từ việc tạo ra một môi trường an toàn, dễ hiểu và dễ tin. Niềm tin chỉ hình thành khi người dùng cảm thấy mình được bảo vệ, được hỗ trợ và có thể kiểm soát rủi ro nếu gặp sự cố. Vì thế, trước hết cần hoàn thiện cơ chế bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường trực tuyến. Các sàn thương mại điện tử phải chịu trách nhiệm thực chất đối với nguồn gốc hàng hóa, giám sát chặt chẽ người bán và có cơ chế xử lý nhanh khi xảy ra tranh chấp. Khi người dùng thấy mình được hoàn tiền trong trường hợp nhận hàng sai, được hỗ trợ khi đơn vị bán vi phạm, niềm tin sẽ được khôi phục theo cách tự nhiên nhất.

PGS. TS Nguyễn Thường Lạng cho rằng, cần có sự vào cuộc của các cơ quan bảo vệ pháp luật, quản lý thị trường, các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng.

“Người tiêu dùng cũng phải là một lực lượng tham gia, bởi công nghệ không thể làm hết, mà cần sự phối hợp của nhiều chủ thể liên quan. Tất cả những yếu tố đó sẽ tạo nên một hệ sinh thái số bảo vệ người tiêu dùng ở mức cao nhất và chắc chắn sẽ giúp giảm thiểu tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Muốn người dân mạnh dạn giao dịch số, giải pháp không chỉ nằm ở công nghệ, mà phải bắt đầu từ việc tạo ra một môi trường an toàn, dễ hiểu và dễ tin. Ảnh minh họa

Một yếu tố quan trọng khác là sự ổn định kinh tế vĩ mô. Khi giá cả được kiểm soát, thu nhập được cải thiện và chi tiêu trở nên bớt áp lực, người dân sẽ sẵn sàng sử dụng các dịch vụ hiện đại nhằm tối ưu thời gian và chi phí. PGS. TS Nguyễn Thường Lạng kiến nghị, những chương trình giảm thuế, kích cầu tiêu dùng, chiến dịch mua sắm quy mô lớn hay chương trình xúc tiến thương mại cũng góp phần làm giảm nỗi lo rủi ro tài chính, từ đó khuyến khích người dân trải nghiệm nhiều hơn trong môi trường số.

Chị Thu Hà, sau nhiều năm e ngại giao dịch online, cũng chia sẻ thêm góc nhìn tích cực: “Gần đây một số sàn hỗ trợ đổi, trả rất nhanh, tôi thấy yên tâm hơn. Nếu dịch vụ tốt và minh bạch, tôi nghĩ nhiều người như tôi sẽ quay lại mua sắm online”.

Để tháo gỡ triệt để “nút thắt tâm lý”, cần sự phối hợp giữa Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng người dùng. Công nghệ càng phát triển, bài toán niềm tin càng trở nên then chốt. Khi người dân cảm thấy an tâm và được bảo vệ, họ sẽ bước vào kinh tế số không phải vì bị ép buộc, mà vì nhận thấy lợi ích thực sự trong từng thao tác của mình.

Minh Trang