Giữ hồn dân tộc trên mỗi lá cờ

Để làm nên một lá cờ hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua hàng chục công đoạn. (Ảnh trong bài: Trà My)

Nhưng ít ai biết, để có được những lá cờ tung bay ngày ấy, có một ngôi làng nhỏ bên bờ sông Nhuệ là làng Từ Vân, Thường Tín, Hà Nội (nay thuộc xã Hồng Vân, Hà Nội) nơi những người thợ lặng lẽ cặm cụi từng đường kim, mũi chỉ. Họ đã biến những mảnh vải thô sơ thành lá cờ Tổ quốc, mang theo niềm tin, sức mạnh và linh hồn dân tộc.

Làng cờ Từ Vân trong kháng chiến

Theo lời kể của các bậc cao niên, nghề làm cờ ở Từ Vân ra đời vào mùa thu năm 1945, khi Ủy ban Kháng chiến tìm đến nhờ dân làng may cờ chuẩn bị cho Tổng khởi nghĩa. Ban đầu chỉ có vài hộ gia đình có nghề may thêu nhận việc, nhưng rồi, khi tiếng gọi Tổ quốc vang lên, cả làng cùng chung tay.

Cụ Đặng Thị Đàn, nghệ nhân hơn 30 năm gắn bó với nghề kể lại: “Tôi được nghe kể rằng, vào tháng 8 năm 1945, các nghệ nhân trong làng đã được giao một “nhiệm vụ đặc biệt” là thêu hàng vạn lá cờ đỏ sao vàng để chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa giành độc lập toàn quốc”. Trong dòng người nô nức tiến về Quảng trường Ba Đình ngày 2/9/1945, những lá cờ tung bay phấp phới, trong đó có cờ do người Từ Vân làm ra đã trở thành niềm kiêu hãnh suốt nhiều thế hệ.

Từ đó, nghề may cờ bén rễ, trở thành một phần trong nếp sống của người Từ Vân. Trẻ con lớn lên trong sắc đỏ, quen tiếng máy khâu rì rầm, tiếng kéo cắt vải loẹt xoẹt. Đường kim đầu đời của nhiều đứa trẻ trong làng không phải để may áo, mà để thêu một ngôi sao vàng.

Để làm nên một lá cờ hoàn chỉnh, người thợ phải trải qua hàng chục công đoạn. Bắt đầu từ việc chọn vải đỏ mà sắc đỏ phải vừa chuẩn, vừa bền màu. Sau đó là cắt vải, kẻ mẫu, may ghép và cuối cùng là thêu ngôi sao vàng là công đoạn quan trọng nhất.

Ngôi sao năm cánh tưởng chừng đơn giản, nhưng để chuẩn xác thì vô cùng khó. Góc cạnh phải đều nhau, năm cánh phải cân đối, chỉ vàng thêu lên phải nổi bật nhưng không được chói gắt. “Chỉ cần lệch một đường, ngôi sao sẽ méo, mà ngôi sao méo thì cả lá cờ coi như hỏng. Người thợ làm cờ không được phép sai, vì lá cờ là thiêng liêng”, bác Phục, một người may cờ lâu năm khẳng định.

Đôi bàn tay của những nghệ nhân Từ Vân đã chai sạn vì kim chỉ, đôi mắt mờ đi vì suốt ngày căng nhìn từng đường vải. Nhưng họ vẫn kiên nhẫn, tỉ mỉ từng mũi kim, vì hiểu rằng, trên vai họ không chỉ là một nghề, mà là trách nhiệm giữ gìn linh hồn dân tộc.

Ba thế hệ chung một ngọn lửa

Ở Từ Vân, có gia đình ba, bốn đời gắn bó với nghề làm cờ. Ông bà truyền cho con, con lại dạy cháu. Trong mỗi nếp nhà, nghề không chỉ được giữ bằng bàn tay, mà còn bằng ký ức và niềm tự hào.

Bà Nguyễn Thị Thiết (74 tuổi) vẫn đều đặn thêu cờ mỗi ngày. Trên chiếc ghế gỗ cũ, bà nói cho các cháu nghe: “Để hoàn thiện một lá cờ Tổ quốc đạt tiêu chuẩn của thị trường, bắt buộc phải trải qua nhiều công đoạn khác nhau. Mặc dù công việc này không đòi hỏi phải có kỹ thuật cao nhưng mỗi công đoạn đều đòi hỏi người thợ phải thật cẩn thận, tỉ mỉ. Bởi chỉ cần một thao tác sai, lá cờ Tổ quốc đó sẽ không được sử dụng. Mất nhiều thời gian và kỳ công là thế nhưng thu nhập từ công việc này lại không cao. Dẫu biết là có khó khăn nhưng tôi vẫn quyết tâm theo nghề đến cùng”.

Thế hệ con cháu của bà, ngoài việc đi học, đi làm, vẫn cố gắng nối nghề. Tuy nhiên, sự lựa chọn không còn dễ dàng. Giới trẻ ngày nay có nhiều cơ hội hơn, nghề làm cờ vất vả lại không mang đến thu nhập cao bằng những nghề khác.

“Hiện nay, số lượng người trẻ bám trụ với nghề của cha ông còn rất ít bởi công việc này rất vất vả mà tiền công lại thấp. Tuy nhiên, ý thức được đây là nghề cha ông truyền lại, cũng là niềm tự hào của dân làng Từ Vân nên tôi cũng như nhiều gia đình trong làng luôn cố gắng dạy các con, các cháu làm quen với nghề từ khi còn nhỏ. Hằng năm, vào mỗi kỳ nghỉ hè, tôi lại hướng dẫn các cháu cách thêu cờ và động viên các cháu cố gắng học lấy nghề để giữ gìn truyền thống của làng” - bà Thiết chia sẻ.

Trong làng, gia đình bác Nguyễn Văn Phục, 50 tuổi, được xem như một trong những trụ cột của nghề. Hơn 20 năm nối nghiệp, với khoảng mười người thợ cùng làm, bác vẫn miệt mài bên từng thước vải đỏ. Bác kể: “Trước đây bố mẹ tôi làm, bây giờ chúng tôi có gia đình riêng thì tiếp tục làm riêng, vẫn là thành viên trong Hiệp hội Làng nghề Từ Vân. Giờ nghề cũng mai một nhiều rồi, nhưng chúng tôi sống trong làng nghề, vẫn giữ được kỹ thuật, vẫn cố để làm ra sản phẩm chuẩn chỉ. Nghề này không giàu, nhỏ nhoi thôi, nhưng ý nghĩa thì lớn lắm khi tự tay làm ra lá cờ là niềm vui và tự hào”.

Mỗi dịp lễ lớn như 2/9 hay 30/4, xưởng của bác Phục lại đỏ lửa thâu đêm. Năm 2025 đất nước có nhiều lễ kỷ niệm lớn nên nhu cầu tăng đột biến, hơn 30 nhân công phải làm việc liên tục để kịp giao hàng.

Trước đây, việc may cờ chủ yếu làm thủ công. Nay đã có thêm máy móc hỗ trợ như: máy cắt, máy in, máy thêu điện tử vào sản xuất, giúp tăng năng suất, bảo đảm độ chính xác. Nhưng bác Phục vẫn khẳng định: “Dù có máy móc hỗ trợ, người làm cờ vẫn phải giữ được tâm nghề, vì lá cờ không chỉ là sản phẩm, mà là biểu tượng của lòng yêu nước”.

Là người may mắn được làm lá Quốc kỳ rộng 54m2, tượng trưng cho 54 dân tộc anh em, tung bay trên cột cờ Lũng Cú, tỉnh Hà Giang, bác Phục nhớ lại, lá cờ treo trên điểm cực Bắc của Tổ quốc là niềm tự hào, cũng chính là động lực thôi thúc bác và gia đình tiếp tục truyền thống theo nghề làm cờ.

Mỗi lần đội tuyển bóng đá Việt Nam thi đấu ở đấu trường quốc tế, không khí làm việc tại làng nghề lại sôi động hơn hẳn.

Người trẻ và những bàn tay tiếp nối

Với mong muốn truyền nghề lại cho thế hệ đi sau giữ được lửa mà cha ông để lại, bác Phục đã định hướng cho các con làm quen với nghề từ khi còn nhỏ. Không những vậy, hoạt động thêu cờ cũng như danh tiếng của làng Từ Vân đã thu hút không ít các bạn trẻ đến tìm hiểu, trải nghiệm và cũng có những bạn trẻ được gia đình gửi gắm đến nhà bác Phục để học thêu cờ Tổ quốc.

Vừa làm, vừa trò chuyện, Thế Anh - một trong những người thợ trẻ nhất tại xưởng bác Phục xúc động chia sẻ: “Em rất vui, phấn khởi và tự hào vì tự tay mình làm ra lá cờ. Lá cờ Tổ quốc là biểu tượng thiêng liêng của lòng yêu nước, tự hào dân tộc. Chắc là em sẽ gắn bó lâu dài để tiếp tục gìn giữ nghề của làng”.

Mỗi năm, làng sản xuất hàng trăm nghìn lá cờ, phân phối khắp cả nước. Nhiều hộ gia đình có thu nhập ổn định từ vài trăm triệu đến hơn một tỷ đồng/năm nhờ nghề. Mặc dù có máy móc hỗ trợ sẽ nhanh hơn, nhưng làm cờ thì không thể ẩu, cô Nhung (47 tuổi) - người đã theo nghề hơn 30 năm chia sẻ: “Mình thêu được tay thì lá cờ đẹp, nổi hơn là mình thêu máy. Thêu máy thì sợi chỉ bị chìm, thêu tay sợi chỉ to, bóng, đẹp, dày dặn. Để làm ra một lá cờ thêu chuẩn đẹp, người thợ không những phải khéo tay mà phải có sự tâm huyết, yêu nghề”.

Bởi vì lẽ đó mà nghề may cờ Tổ quốc có nhiều cái khó hơn so với các nghề may thêu khác và mỗi nhà đều có một bí quyết riêng, nhưng cái khó nhất là phải “thổi hồn” vào từng là cờ dù là cờ to hay nhỏ, cờ in hay cờ thêu. Người làm nghề ở Từ Vân bận rộn nhất vào dịp chào mừng các ngày lễ lớn của dân tộc như: Tết Dương lịch, Tết Nguyên đán, Quốc khánh, Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh; các sự kiện thể thao, đặc biệt là các giải bóng đá. Mỗi lần đội tuyển bóng đá Việt Nam thi đấu ở đấu trường quốc tế, không khí làm việc tại làng nghề lại sôi động hơn hẳn. Vào những dịp như vậy, hầu hết các cơ sở sản xuất phải tuyển thêm nhân công, đẩy nhanh tiến độ để phục vụ nhu cầu của người dân…

Trải qua gần 80 năm, nghề may cờ ở Từ Vân vẫn bền bỉ cùng thời gian. Từ những tấm vải đỏ, sợi chỉ vàng bình dị, người thợ nơi đây đã “thổi hồn” dân tộc vào từng sản phẩm, như lời tâm sự của bác Nguyễn Văn Phục: “Ở bất cứ đâu, trong bất cứ hoàn cảnh nào, lá cờ đỏ sao vàng vẫn là niềm tự hào của dân tộc, là biểu tượng của tình yêu quê hương”.

Như Quỳnh