Giới hạn của pháp luật trong vụ dùng AI thay hình ảnh hoa hậu Thùy Tiên trong phim Chốt Đơn

Dư luận đang hướng sự quan tâm đến việc nhà sản xuất phim Chốt Đơn sử dụng AI (trí tuệ nhân tạo) để tạo ra nhân vật thay thế hoa hậu Thùy Tiên trước khi công chiếu chính thức.

Việc sử dụng công nghệ để chỉnh sửa hình ảnh của cá nhân, đặc biệt là chỉnh sửa các tác phẩm nghệ thuật có sự tham gia của những cá nhân có sức ảnh hưởng như diễn viên, người mẫu, ca sĩ... là một vấn đề phức tạp, giao thoa giữa quyền nhân thân, quyền sở hữu trí tuệ và thỏa thuận giữa các bên.

Hình ảnh Hoa hậu Thùy Tiên trong teaser trailer phim Chốt Đơn trước đó

Theo đó, có thể phân tích khía cạnh pháp lý đối với vụ việc thay thế hình ảnh hoa hậu Thùy Tiên trong phim Chốt Đơn với những nội dung chính sau:

Thứ nhất là quyền của cá nhân đối với hình ảnh theo Điều 32 Bộ luật Dân sự, đã quy định rất rõ ràng cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình.

Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý. Việc sử dụng hình ảnh của người khác vì mục đích thương mại thì phải trả thù lao cho người có hình ảnh, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác.

Như vậy, về nguyên tắc, bất kỳ việc sử dụng, chỉnh sửa, hay tái tạo hình ảnh của diễn viên bằng AI đều phải được sự cho phép của chính diễn viên đó. Việc nhà sản xuất phim tự ý dùng AI để thay đổi khuôn mặt, biểu cảm của diễn viên mà không có sự đồng ý rõ ràng là hành vi xâm phạm quyền đối với hình ảnh của họ.

Xét trong trường hợp của phim Chốt Đơn, việc sử dụng AI để chỉnh sửa, thay đổi hay tái tạo gương mặt của Thùy Tiên trong phim, nếu không có sự đồng ý rõ ràng của nữ diễn viên sẽ bị coi là xâm phạm quyền hình ảnh cá nhân theo quy định của pháp luật dân sự.

Thứ hai là quyền của người biểu diễn theo Luật Sở hữu trí tuệ, theo đó, diễn viên được pháp luật bảo hộ với tư cách là "người biểu diễn".

Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (sửa đổi bổ sung năm 2022) có các quy định về quyền của người biểu diễn, trong đó có các quyền nhân thân quan trọng: Được giới thiệu tên khi biểu diễn, khi phát hành bản ghi âm, ghi hình, phát sóng cuộc biểu diễn; Quyền được bảo vệ sự vẹn toàn hình tượng biểu diễn, không cho người khác sửa chữa, cắt xén, xuyên tạc dưới bất kỳ hình thức nào gây phương hại đến danh dự và uy tín của người biểu diễn.

Việc sử dụng AI để thay đổi hoàn toàn khuôn mặt hoặc can thiệp sâu vào diễn xuất của diễn viên có thể bị xem là hành vi "sửa chữa, cắt xén, xuyên tạc" hình tượng biểu diễn.

Nếu việc thay đổi này tạo ra một hình ảnh, biểu cảm không tự nhiên, thiếu cảm xúc hoặc thậm chí tiêu cực, có thể gây ảnh hưởng xấu đến uy tín và hình ảnh chuyên nghiệp mà diễn viên đã xây dựng.

Trong trường hợp của hoa hậu Thùy Tiên trong phim Chốt Đơn, việc dùng AI để thay đổi biểu cảm, ánh mắt, giọng nói hay toàn bộ gương mặt Thùy Tiên mà không có sự cho phép – có thể bị xem là xuyên tạc hình tượng biểu diễn.

Điều này đặc biệt nghiêm trọng nếu phần hình ảnh thay thế đó thể hiện cảm xúc gượng gạo, tiêu cực, hoặc khác xa với thông điệp diễn xuất ban đầu của cô ấy. Khi đó, không chỉ là xâm phạm quyền nhân thân mà còn ảnh hưởng đến uy tín và thương hiệu cá nhân của nghệ sĩ.

Thứ ba là vai trò quyết định của hợp đồng mà hai bên đã giao kết, trong thực tế, mối quan hệ giữa diễn viên và nhà sản xuất được điều chỉnh chủ yếu bởi hợp đồng dịch vụ/hợp đồng lao động. Nội dung của hợp đồng này có vai trò quyết định trong việc xác định quyền và nghĩa vụ của các bên.

Một hợp đồng chặt chẽ cần có điều khoản quy định cụ thể về phạm vi sử dụng hình ảnh của diễn viên. Liệu nhà sản xuất có được quyền sử dụng công nghệ CGI, AI để chỉnh sửa, thay thế hình ảnh của diễn viên hay không? Giới hạn của việc chỉnh sửa là gì?...

Tiếp đến hình ảnh nhân vật do AI tạo ra dựa trên hình ảnh gốc của diễn viên có thể được xem là một dạng "tác phẩm phái sinh". Hợp đồng cần làm rõ ai là chủ sở hữu của hình ảnh mới này và việc sử dụng nó ra sao.

Như thông tin từ bộ phận pháp lý của nhà sản xuất cung cấp, họ cho rằng có quyền sử dụng một phần, toàn bộ hay không sử dụng hình ảnh của Thùy Tiên, trong bất kỳ trường hợp nào do diễn viên vi phạm các điều khoản khác trong hợp đồng.

Việc này cho thấy tầm quan trọng của các điều khoản ràng buộc và các chế tài xử lý vi phạm đã được hai bên thỏa thuận.

Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM

Trong trường hợp cụ thể của phim Chốt Đơn, phía nhà sản xuất cho rằng Thùy Tiên vi phạm một số điều khoản hợp đồng nên họ có quyền xử lý theo cách thay đổi khuôn mặt của Thùy Tiên trong phim.

Tuy nhiên, việc xử lý vi phạm hợp đồng (nếu có) không thể vượt quá giới hạn của pháp luật – đặc biệt là khi ảnh hưởng đến quyền nhân thân và danh dự cá nhân.

Cuối cùng là khoảng trống pháp lý về AI, cần phải thừa nhận rằng, pháp luật Việt Nam hiện tại chưa có các quy định cụ thể, trực tiếp điều chỉnh về AI và các sản phẩm do AI tạo ra. Trong tương lai, chắc chắn pháp luật sẽ cần được bổ sung để theo kịp với sự phát triển của công nghệ.

Luật sư NGUYỄN VĂN HẬU, Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM