'Giờ vàng' cấp cứu đột quỵ thay đổi, ai cũng nên biết

Có hơn 130 trung tâm đột quỵ phủ rộng khắp cả nước. Ảnh: Việt Hà.

Trong đột quỵ não, từng phút trôi qua đều có ý nghĩa quyết định, bởi hàng triệu tế bào thần kinh mất đi mỗi khi việc tái thông mạch bị trì hoãn. Suốt nhiều năm, “cửa sổ vàng 4,5 giờ” được xem là ranh giới sinh tử, vượt qua mốc đó, cơ hội phục hồi của người bệnh gần như rất thấp.

Nay, với những tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị đột quỵ cấp, giới hạn ấy đang dần được mở rộng. Bác sĩ không còn chỉ nhìn vào thời gian khởi phát triệu chứng, mà tập trung đánh giá tình trạng mô não để quyết định khả năng can thiệp và phục hồi cho từng bệnh nhân.

Loại bỏ rào cản thời gian

Tại hội nghị khoa học công nghệ Bệnh viện Hóc Môn năm 2025 vừa diễn ra, ThS.BS Phạm Nguyên Bình, khoa Bệnh lý mạch máu não, Bệnh viện Nhân dân 115 TP.HCM đã có báo cáo các lâm sàng ghi nhận những trường hợp điều trị thành công, làm thay đổi toàn bộ quan niệm về cấp cứu đột quỵ.

Theo bác sĩ Bình, từng có một "luật bất thành văn" trong cấp cứu đột quỵ là người bệnh trên 80 tuổi thường phải đối mặt với sự thận trọng quá mức, hoặc thậm chí bị từ chối điều trị bằng thuốc tiêu sợi huyết (rtPA) do nguy cơ xuất huyết não quá cao.

"Tuy nhiên, giới y khoa hiện nay đã có lời khẳng định dứt khoát, tuổi tác không còn là chống chỉ định tuyệt đối", bác sĩ Bình khẳng định.

Tại Bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội), các bác sĩ từng tiếp nhận một bệnh nhân 103 tuổi nhập viện vì đột quỵ. Sau khi đánh giá tình trạng, ê-kíp quyết định áp dụng liệu pháp cầu nối, kết hợp giữa tiêm thuốc tiêu sợi huyết tĩnh mạch và can thiệp nội mạch để cứu sống người bệnh.

Thời gian giờ vàng được mở rộng, bệnh nhân tăng cơ hội sống. Ảnh: Việt Hà.

Chỉ sau 12 giờ can thiệp, người bệnh đã bình phục hoàn toàn, không để lại bất kỳ di chứng nào và được xuất viện.

Nếu ca bệnh 103 tuổi thách thức về tuổi tác, thì một trường hợp khác tại Bệnh viện Nhân dân 115 đã làm đảo lộn quy tắc về thời gian.

Một bệnh nhân nam, 87 tuổi, nhập viện ở giờ thứ 20, tức là đã lỡ cửa sổ điều trị 4,5 giờ truyền thống đến 4 lần. Tình trạng khi vào viện là liệt nửa người phải, NIHSS (thang điểm đánh giá mức độ nặng của đột quỵ não) 11 điểm.

Nhưng nhờ áp dụng những đánh giá lâm sàng và hình ảnh học mới, bệnh nhân vẫn được chỉ định tiêu sợi huyết tĩnh mạch (rtPA). Chỉ 24 giờ sau, kết quả đã làm kinh ngạc đội ngũ điều trị, tình trạng yếu liệt cải thiện mạnh mẽ, điểm NIHSS giảm sâu xuống còn 4 điểm.

"Hai ca bệnh này cho thấy, mục tiêu cao nhất của y học hiện đại không phải là tuân thủ máy móc 4,5 giờ, mà là tận dụng mọi cơ hội để tái tưới máu cho bệnh nhân", bác sĩ Bình nói.

Cánh cửa 9 giờ mở ra cơ hội sống

Triết lý điều trị đột quỵ đã chuyển đổi từ "thời gian là não" sang "mô não là não". Đây là sự thay đổi mang tính cách mạng, lý giải vì sao bệnh nhân 87 tuổi ở giờ thứ 20 vẫn có thể được cứu.

Trước đây, bác sĩ chỉ cần biết thời điểm khởi phát để quyết định điều trị. Nay, quyết định phụ thuộc vào việc còn bao nhiêu mô não cứu được.

Bác sĩ Bình cho hay khoảng 20% bệnh nhân đột quỵ là đột quỵ thức giấc hoặc không rõ thời điểm khởi phát. Theo cách tính cũ, thời gian sẽ được tính từ lần cuối cùng bệnh nhân được nhìn thấy bình thường, khiến hầu hết bị loại khỏi điều trị.

Ngày nay, nhờ ứng dụng các kỹ thuật hình ảnh học tiên tiến, việc điều trị đột quỵ đã có bước ngoặt lớn. Với hình ảnh tưới máu não hoặc cộng hưởng từ MRI, bác sĩ có thể phân biệt rõ vùng lõi đã hoại tử và vùng penumbra (khu vực não đang thiếu máu nhưng vẫn có khả năng phục hồi nếu được tái thông kịp thời).

Khi vùng penumbra còn lớn hơn phần lõi đã chết, các chuyên gia có thể mạnh dạn mở rộng “cửa sổ” điều trị tiêu sợi huyết lên đến 9 giờ. Nhiều nghiên cứu đã chứng minh, việc tái tưới máu đúng thời điểm giúp khả năng phục hồi chức năng thần kinh sau ba tháng tăng gấp 4,4 lần so với điều trị nội khoa thông thường.

Ngoài những ca đột quỵ nặng, các trường hợp đột quỵ nhẹ cũng rất nguy hiểm nhưng dễ bị xem nhẹ. Theo hướng dẫn mới nhất của Bộ Y tế, bệnh nhân có điểm NIHSS dưới 5 vẫn cần được điều trị tiêu sợi huyết nếu triệu chứng gây tàn tật rõ ràng.

Bác sĩ Bình nhấn mạnh tàn tật không chỉ là liệt nặng mà có thể là yếu nhẹ nửa người, nói ngọng hoặc mất một phần thị lực, những rối loạn tưởng nhỏ nhưng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và công việc.

Trường hợp bệnh nhân 40 tuổi, làm nghề thợ may, nhập viện sau 3 giờ khởi phát với biểu hiện yếu nhẹ và méo miệng. Nhờ bác sĩ kịp thời chỉ định tiêu sợi huyết, anh hồi phục hoàn toàn và trở lại làm việc. Nếu chậm trễ, vùng não tổn thương có thể lan rộng, gây tàn tật suốt đời.

"Dù 'cửa sổ' điều trị đã mở rộng, nguyên tắc quan trọng nhất vẫn là cấp cứu càng sớm càng tốt. Khả năng hồi phục cao nhất chỉ có ở người được tái thông mạch sớm", bác sĩ Bình cho hay.

Bác sĩ Bình khuyến cáo khi người dân nghi ngờ dấu hiệu đột quỵ, dù nhẹ nhất, hãy gọi cấp cứu ngay, đừng để sự chần chừ đánh mất cơ hội cứu sống.

Nguyễn Thuận