Gìn giữ tơ tằm trên đất Đồng Nai

Từ những hộ nhỏ lẻ đến các mô hình hợp tác xã, người dân nơi đây vẫn luôn nỗ lực giữ nghề. Mục tiêu không chỉ duy trì thu nhập mà còn là gìn giữ chất lượng sợi tơ tằm, một sản phẩm nông nghiệp tinh tế gắn liền với văn hóa và bản sắc địa phương.

Tăng hiệu quả nuôi tằm từ giống dâu lai

Nuôi tằm đang là một trong những nghề mang lại thu nhập nhanh chóng và ổn định cho người dân Đồng Nai. Chỉ sau từ 15-17 ngày đầu tư và chăm sóc, bà con đã có thể thu hồi vốn và có lợi nhuận. Tuy nhiên, để nghề nuôi tằm phát triển bền vững, điều kiện tiên quyết là phải có đủ nguồn nguyên liệu, đó chính là cây dâu tằm.

Một điều kỳ diệu là từ thân hình nhỏ bé, mỗi con tằm có thể nhả ra sợi tơ dài từ 700-1.200m. Những sợi tơ óng ánh ấy không chỉ là thứ quý giá của con tằm mà còn là niềm tự hào của nông dân Đồng Nai, những người đang nỗ lực từng ngày để giữ gìn tinh hoa làng nghề.

Hiện Đak Lua là xã có diện tích trồng dâu lớn nhất tỉnh Đồng Nai với hơn 260ha. Thời gian gần đây, bà con nông dân đã mạnh dạn chuyển đổi từ giống dâu cũ sang giống mới năng suất cao hơn. Sau 8 năm gắn bó với nghề trồng dâu nuôi tằm, chị Lục Thị Hạnh, ở xã Đak Lua, đã quyết định chuyển đổi toàn bộ hơn 3 sào dâu từ giống cũ sang giống dâu lai, loại cây cho lá dày, năng suất cao và dễ chăm sóc. Tương tự, ông Nguyễn Đình Mai, người đã có hơn 20 năm kinh nghiệm trong nghề, cũng mạnh dạn chuyển đổi 3ha dâu của mình sang giống dâu cao sản này.

Nông dân xã Đak Lua đang tích cực chuyển đổi, trồng mới nhiều diện tích dâu cũ sang giống dâu lai cho năng suất cao hơn. Ảnh: Từ Huy

Chị Lục Thị Hạnh cho biết: “Vì giống dâu cũ rất tốn công chăm sóc mà năng suất kém nên gia đình tôi quyết định chuyển đổi sang giống dâu lai. Giống mới này năng suất gấp 5 lần giống dâu bấy lâu nay mình trồng”.

Tương tự, ông Nguyễn Duy Mai chia sẻ: “Cách đây hơn 2 năm, gia đình tôi đã quyết định chuyển đổi dần diện tích dâu cũ sang trồng dâu lai, đến nay cũng đã hoàn toàn thay xong toàn bộ 3ha giống dâu mới này. Từ khi chuyển đổi đến giờ thì kinh tế gia đình phát triển nhanh hơn. Hiệu quả từ nhiều hộ nên người dân ở đây cũng đang dần chuyển đổi và nhân rộng, gia tăng diện tích”.

Trước đây, đối với giống dâu cũ bà con phải thu hái từng lá, từ khi trồng giống mới này, đến kỳ thu hoạch nông dân có thể cắt ngang cả thân và lá, đưa vào máy băm nhỏ rồi mang rải cho tằm ăn. Sự thay đổi này giúp tiết kiệm công thu hái và sản lượng dâu sử dụng được cũng nâng cao hơn từ 10-15 lần, giúp bà con nuôi được nhiều tằm hơn, từ đó mang lại nguồn thu nhập cao hơn.

Nhờ chuyển đổi giống dâu mới, năng suất nuôi tằm của bà con tăng lên đáng kể. Ảnh: Từ Huy

Bà Nguyễn Thị Định, Chủ tịch Hội Nông dân xã Đak Lua, tỉnh Đồng Nai thông tin thêm: Để giúp bà con trồng dâu nắm thêm về kỹ thuật chăm sóc cũng như duy trì tuổi thọ của cây dâu lai, Hội Nông dân xã sẽ trực tiếp tham mưu với Hội Nông dân tỉnh Đồng Nai và các phòng ban chuyên môn triển khai các buổi tập huấn về cách trồng và chăm sóc cây dâu, khống chế sâu bệnh để tạo ra năng suất dâu tốt nhất, mang lại nguồn thu tối ưu cho bà con.

Với bề dày hơn 30 năm duy trì và phát triển, có thể thấy, cây dâu không chỉ là nguồn thức ăn cho con tằm mà còn là "cây làm giàu" của bà con xã Đak Lua. Với mỗi hécta dâu có thể mang lại từ 230-300 triệu đồng/năm, trồng dâu nuôi tằm đang trở thành một hướng đi kinh tế hiệu quả, bền vững cho nông dân Đồng Nai.

Giữ gìn chất lượng sợi tơ tằm

Việc nuôi tằm quyết định giá trị cây dâu, việc bán kén tằm quyết định thu nhập của mỗi gia đình. Tuy nhiên, để có được những né kén đạt chất lượng không phải là điều dễ dàng. Kinh nghiệm, thời tiết và độ ẩm là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sợi tơ cũng như giá bán.

Gắn bó với nghề trồng dâu nuôi tằm gần 30 năm nay, hiện mỗi tháng bà Vũ Thị Hải ở xã Đak Lua có thể nuôi đến hai lứa tằm. Từ lúc tằm lên né đến khi dập lấy kén vỏn vẹn chỉ có 3 ngày nhưng người nuôi phải theo dõi sát sao.

Để kén đạt chất lượng, người nuôi tằm phải chú ý nhiều khâu về kỹ thuật. Ảnh: Từ Huy

Bà Hải chia sẻ kinh nghiệm: “Tuy một lứa chỉ hơn nửa tháng, nhưng chăm tằm mùa mưa sẽ mất nhiều công hơn mùa khô. Kinh nghiệm của tôi là phải để tằm chín thật đều, rồi mình bắt lên né, những ngày mưa thì phải sấy bằng lò than. Mình kiểm tra kén bằng cách gỡ ra khỏi né mà thấy không được giòn, không cho vào dụng cụ dập ra được, thì phải mang đi phơi nắng thêm, đến khi nào dập ra mà kén không bị móp thì mới được và chất lượng tơ mới trắng, đạt yêu cầu".

Hiện trên địa bàn tỉnh Đồng Nai chỉ có duy nhất một nhà máy kéo sợi tơ tằm đóng chân tại xã Đak Lua, đó là Nhà máy Duy Đông. Mỗi năm, nhà máy có khả năng thu mua từ 300-400 tấn kén.

Để đảm bảo nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định và nâng cao năng lực sản xuất, từ năm 2023, ông Nguyễn Duy Đông, Giám đốc nhà máy, đã thành lập Hợp tác xã Sản xuất và Dịch vụ Dâu tơ tằm với hơn 20 hộ dân địa phương chuyên trồng dâu nuôi tằm, cung cấp kén cho nhà máy.

Ông Nguyễn Duy Đông cho biết thêm: “Nguồn kén tằm ở xã Đak Lua khá dồi dào. Đây là vùng trồng lâu đời, có lịch sử hơn 30 năm. Chất lượng ổn định, đáp ứng được tiêu chuẩn của nhà máy. Hiện nhà máy cũng đã có nhiều dây chuyền sản xuất tơ theo công nghệ hiện đại, máy ươm tơ tự động thế hệ mới. Còn lại một phần tôi vẫn đang đầu tư dần, sẽ cố gắng chuyển đổi trong thời gian tới để đồng bộ sản phẩm".

Ông Nguyễn Duy Đông, Giám đốc nhà máy đang kiểm tra chất lượng tơ tại nhà máy. Ảnh: Từ Huy

Để có những cuộn tơ xuất khẩu kén tằm phải trải qua quy trình gồm 5 công đoạn: sấy kén, hấp, nấu kén, chạy tơ và cuối cùng là đưa sợi vào guồng để ra thành phẩm. Điều này đòi hỏi công nhân không chỉ có tay nghề mà còn phải có thêm những yêu cầu riêng.

Chị Đỗ Hồng Nhung, công nhân có tay nghề lâu năm tại nhà máy, bật mí: “Để đạt chất lượng tơ xuất khẩu, chúng tôi phải hết sức chú ý. Trong đó, yêu cầu mắt phải tinh, nhìn rõ sợi tơ của từng con kén để thao tác nối tơ chính xác. Một công nhân mới vào cũng phải mất 2 tháng học việc mới đảm bảo biết hết việc qua từng khâu, từng công đoạn".

Hiện nay, sản phẩm sợi tơ tằm của nhà máy không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang những thị trường khó tính như Ấn Độ, Nhật Bản... Tuy nhiên, phần lớn vẫn dừng lại ở dạng thô, khiến giá trị kinh tế chưa tương xứng với tiềm năng vốn có.

Để nghề trồng dâu nuôi tằm ở Đồng Nai phát triển bền vững, chính quyền địa phương, các tổ chức hội và doanh nghiệp cần đóng vai trò "tiếp sức" quan trọng, không chỉ ở khâu đầu tư công nghệ, mà còn trong việc xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Những cuộn tơ tằm thành phẩm. Ảnh: Từ Huy

Hơn cả một sản phẩm nông nghiệp, sợi tơ tằm là kết tinh của lao động, kỹ thuật và văn hóa truyền thống. Và chính từ những bàn tay cần mẫn của người nông dân hôm nay, tinh hoa làng nghề mới có thể được giữ gìn và tỏa sáng trên bản đồ tơ lụa Việt Nam và thế giới.

Ly Na Phan