Giao thức sang mùa và kinh tế vi mô

Hà Nội và các tỉnh miền Bắc đã bắt đón những đợt không khí lạnh. Ảnh: TTXVN

Ở Hà Nội, chiếc áo khoác đầu tiên của năm là một chỉ số đáng tin cậy. Nó xuất hiện đúng lúc thực đơn đồ uống “nóng” trở lại, cửa kính quán cà phê kéo khít hơn, còn câu chuyện bên lề đường bỗng chậm đi nửa nhịp. Thành phố vào đông không bằng tiếng còi, mà bằng tiếng kéo khóa áo.

Ngày đầu đông ở Hà Nội là một nghi thức không văn bản. Nó giống một giao thức đồng bộ vận hành bên dưới phần mềm đô thị. Không ai ra thông tư, chẳng có câu lệnh nào được enter (xác nhận lệnh), vậy mà hàng loạt hành vi tự nhiên chuyển pha trong vài giờ. Tủ quần áo dịch sang gam trầm của áo len, áo khoác, bữa sáng với nước dùng nóng hổi được ưa chuộng, điểm hẹn dời vào quán trong nhà thay vì ngoài vỉa hè.

Mùa lạnh trong đô thị này làm được nhiều việc hơn một bản tin dự báo. Khi nền nhiệt hạ độ, nó kích hoạt một nền kinh tế vi mô - với “ấm áp” trở thành tiện ích cận biên và “mùi” là tín hiệu.

Thời tiết điều chỉnh hành vi mà không cần chế tài. Nó nhắc nhở mọi người uống nước ấm như một chiến dịch truyền thông miễn phí và tạo cú hích cho ngành hàng dược phẩm không kê đơn với thức uống chữa ho… Bình nóng lạnh cho nước tắm sẵn sàng hoạt động ở tất cả các hộ gia đình, dù cho hóa đơn điện có tăng nhẹ. Trên đường, sương mù kéo nhịp xe máy chậm lại đôi chút, như thể cả thành phố đồng ý rằng vội vàng sáng nay thì thật “kém sang”. Nếu cần minh họa cho cú hích hành vi thì hãy xem cách gió heo may làm người Hà Nội đặt cốc trà nóng trên bàn họp. Không quy định nào buộc họ làm thế, thời tiết làm tốt hơn mọi bộ phận truyền thông nội bộ.

Hà Nội cũng có lịch sử mùa riêng, viết bằng mùi - mùi cốm sữa đầu thu, mùi ngô nướng than đầu đông hay mùi quần áo phơi hâm hẩm trong căn nhà ẩm mỗi độ nồm về. Có thời, các con ngõ nhỏ dậy mùi khói bếp tổ ong lúc ban chiều. Ngày nay, máy sưởi, bếp điện, áo giữ nhiệt làm phẳng tính mùa hơn, khiến dao động nhiệt trở nên bớt kịch tính. Nhưng nghi thức không biến mất, nó chỉ đổi hình. Người trẻ cập nhật phiên bản mới của cái cũ với tai nghe chống ồn thay vì radio, bình giữ nhiệt thay cho ấm tích và giỏ ủ, áo phao lông vũ thay áo trấn thủ. Phần mềm mới vẫn chạy trên nền phần cứng cũ - một thành phố chuộng đồng ca bằng biểu tượng.

Cũng cần thừa nhận một sự thật trớ trêu rằng mùa đông đang mỏng đi hoặc đến muộn. Người bán hàng theo mùa rút kinh nghiệm bằng những đơn hàng thận trọng hơn, phòng khi trời “quên rét”. Sai số dự báo là chi phí tồn kho. Một xe hàng khăn len nhập sớm nửa tháng có thể biến thành bài học về đầu tư tài chính. Niềm tin vào mùa giờ đây là một loại hợp đồng xã hội. Dẫu biến đổi khí hậu có làm lịch mùa trục trặc, người Hà Nội vẫn ăn phở như mọi năm vào ngày đầu lạnh để tự trấn an rằng các chu trình vẫn còn đó.

Ngày đầu đông, thành phố cũng thuận tay làm vài thí nghiệm vi mô. Quán cà phê ở góc phố thử đưa lại cacao nóng, xem khách phản ứng ra sao. Đôi khi, thứ đồ uống ngọt béo bất ngờ đứng đầu bảng, chỉ vì gợi nhớ hương vị tuổi thơ.

Và rồi, tất nhiên, có những người miễn dịch với mùa. Những tay bán hàng online không có khái niệm “đầu đông”, họ có khái niệm “đầu chiến dịch”. Nhưng ngay cả họ, trong ngày đầu lạnh, cũng xếp lại lịch chụp ảnh sản phẩm sang buổi trưa cho đủ sáng. Mùa len lỏi qua cách sắp xếp công việc mà không cần thông báo. Nó là một người quản lý vô hình, thuyết phục bằng cảm giác, thưởng bằng sự dễ chịu, phạt bằng cơn hắt hơi sổ mũi.

Người Hà Nội có thể cãi nhau về phở ở đâu ngon hơn, nhưng ít cãi về việc trời lạnh thì ăn phở. Nền tảng đồng thuận về mùa ấy giúp các chuỗi cung ứng nhỏ lẻ và cả các hệ thống lớn tìm được nhịp đầu mùa. Mùa khiến năng lực học hỏi trở thành bản năng. Cửa hàng nào đổi thực đơn muộn là cửa hàng không hiểu thành phố, cửa hàng nào đổi sớm quá là cửa hàng không hiểu thời tiết. Thị trường thưởng cho người hiểu cả hai.

Nhưng đừng lãng mạn hóa mùa đông. Độ ẩm cao đe dọa đồ gỗ, giày da, còn tâm trạng thì xấu đi vào những ngày mưa phùn kéo dài. Máy sưởi mini có thể làm khô nhẹ bầu không khí nhưng cũng cộng thêm chữ số trên hóa đơn điện.

Từ góc độ một nhà phân tích, bạn có thể viết cả một bài luận về hiệu ứng đầu đông đối với hành vi tiêu dùng, năng lượng hay giao thông. Nhưng người Hà Nội chẳng cần bài luận. Họ chỉ cần một chiếc áo khoác và một bát phở.

Văn Thế