Giáo sư y sinh từ bỏ hàng triệu USD tài trợ ở Mỹ, về nước làm hiệu trưởng

Sau 22 năm học tập và làm việc tại Mỹ, Hu “Tony” Ye - Giáo sư danh dự tại Trường Y, Đại học Tulane (bang New Orleans) - đã được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng sáng lập Trường Kỹ thuật Y sinh mới thành lập thuộc Đại học Thanh Hoa, ngôi trường ông từng theo học.

Giáo sư Hu Ye nổi tiếng với các nghiên cứu về phát triển công nghệ phát hiện nhanh virus gây bệnh. Ông là Phó Tổng biên tập tạp chí khoa học ACS Nano, đồng thời là tác giả của hàng loạt bài báo trên các tạp chí hàng đầu thế giới. Ông đã đăng ký hơn 30 bằng sáng chế trong lĩnh vực y học nano, trong đó 14 bằng được cấp bởi các công ty Mỹ và quốc tế. Ông cũng là đồng sáng lập 4 công ty khởi nghiệp công nghệ sinh học tại Mỹ.

Từ bỏ hàng triệu USD tài trợ nghiên cứu

Trước khi rời Mỹ, Giáo sư Hu từng công khai bày tỏ lo ngại về việc cắt giảm và đóng băng ngân sách nghiên cứu của NIH, ảnh hưởng trực tiếp đến các dự án của ông.

Nhà khoa học y sinh Hu Ye từng công khai bày tỏ về việc nguồn tài trợ của Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH) bị đóng băng và cắt giảm, ảnh hưởng đến các dự án nghiên cứu của ông tại Mỹ. Ảnh: SCMP

Theo Giáo sư Hu, khoản tài trợ 3,7 triệu USD từ NIH dùng để nghiên cứu phát hiện sớm lao và HIV ở trẻ em đã bị ảnh hưởng. Ngoài ra, 3,1 triệu USD khác dành cho phát triển công nghệ xét nghiệm ung thư qua máu và 1,5 triệu USD để mua sắm thiết bị nghiên cứu hiện đại cũng nằm trong diện bị cắt giảm.

Ngày 7/4, ông đăng thư ngỏ trên trang web Đại học Tulane với tiêu đề “Bảo vệ nghiên cứu cứu người: Tác động then chốt của quỹ NIH với y tế công cộng”. Trong đó, ông cảnh báo việc cắt giảm ngân sách có thể “tác động sâu rộng đến tương lai của nghiên cứu khoa học”.

“Giờ là lúc chúng ta phải lên tiếng để bảo vệ nghiên cứu và tương lai của mình. Nếu bỏ lỡ cơ hội này, chúng ta có thể sẽ không bao giờ có lại, và không ai được miễn trừ”, Giáo sư Hu viết.

Tuy nhiên, trong cuộc phỏng vấn với South China Morning Post, ông khẳng định việc mình rời Mỹ không liên quan đến cắt giảm tài trợ.

“NIH vẫn hỗ trợ đầy đủ cho nhóm nghiên cứu của tôi. Tôi rời Tulane để gia nhập Đại học Thanh Hoa toàn thời gian, không phải vì thiếu kinh phí,” ông nói và cho biết thêm rằng toàn bộ khoản tài trợ trị giá hàng triệu USD còn lại đã được chuyển cho các giáo sư khác tại Tulane để tiếp tục dự án.

Hành trình khoa học của một nhà nghiên cứu y sinh

Giáo sư Hu Ye tốt nghiệp năm 1999 tại Đại học Lan Châu (tỉnh Cam Túc), chuyên ngành Hóa hữu cơ. Sau đó, ông học cao học tại Đại học Thanh Hoa, rồi sang Mỹ du học ngành Kỹ thuật y sinh tại Đại học Texas ở Austin, nơi ông nhận bằng thạc sĩ năm 2005 và tiến sĩ năm 2009.

Từ năm 2009 đến 2011, ông làm nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Trung tâm Khoa học Y tế Đại học Texas ở Houston. Trong giai đoạn này, ông từng chia sẻ về chuyến công tác tại Ý, nơi ông gặp những trẻ em nhiễm HIV/AIDS. Chính trải nghiệm đó đã thôi thúc ông phát triển các công nghệ xét nghiệm nhanh bệnh truyền nhiễm.

Năm 2021, phòng thí nghiệm của Giáo sư Hu tại Đại học Tulane đã phát triển bộ xét nghiệm Covid-19 nhanh sử dụng mẫu nước bọt thay vì que ngoáy mũi. Ảnh: SCMP

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2024 có khoảng 10,8 triệu người mắc bệnh lao trên toàn cầu và 1,25 triệu người tử vong, phần lớn do không được chẩn đoán sớm.

Nhóm của Giáo sư Hu đã phát triển phương pháp phát hiện lao mới bằng cách sử dụng hạt nano để “bắt giữ” kháng nguyên trong máu, giúp rút ngắn thời gian chẩn đoán từ 4-6 tuần xuống còn 2,5 giờ, với chi phí chỉ khoảng 3 USD mỗi mẫu.

Từ phòng thí nghiệm ở Mỹ đến giảng đường Thanh Hoa

Từ năm 2011 đến 2015, Giáo sư Hu giảng dạy tại Viện Nghiên cứu Phương pháp Y học Houston và Đại học Weill Cornell (New York, Mỹ). Đến tháng 7/2019, ông gia nhập Trường Y, Đại học Tulane, giữ chức Giáo sư Weatherhead (chức danh danh dự do Quỹ Weatherhead tài trợ), đồng thời làm Giám đốc Trung tâm Chẩn đoán Tế bào và Phân tử của trường.

Năm 2021, phòng thí nghiệm của ông phát triển bộ kit xét nghiệm COVID-19 bằng nước bọt, nhanh và chính xác hơn so với phương pháp ngoáy mũi, cho kết quả trong 15 phút thông qua điện thoại thông minh.

Năm 2024, tạp chí Nature đăng bài viết “Tracking down tuberculosis” (Truy tìm bệnh lao), trong đó 3/7 công nghệ xét nghiệm tiềm năng được nhắc tới đều đến từ nhóm của Hu.

Trước khi trở về nước, phòng thí nghiệm của ông nhận tài trợ dài hạn từ Bộ Quốc phòng Mỹ, NIH, Quỹ Gates và WHO. Tháng 6/2025, ông được Hiệp hội Hóa sinh Lâm sàng và Xét nghiệm Mỹ trao Giải thưởng Viện Hàn lâm 2025 vì những đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực hóa sinh lâm sàng.

Hiện nay, Giáo sư Hu Ye giữ vai trò Hiệu trưởng sáng lập Trường Kỹ thuật Y sinh Đại học Thanh Hoa.

"Tôi trở về vì muốn góp phần xây dựng nền khoa học y sinh vững mạnh ngay trên quê hương mình. Tôi tin rằng, kết nối các nguồn lực toàn cầu và đào tạo thế hệ nhà khoa học mới sẽ giúp Trung Quốc -và nhân loại - tiến xa hơn”, Giáo sư Hu chia sẻ.

Hoàng Linh