Giáo dục - chìa khóa nâng cao chất lượng nhân lực vùng dân tộc thiểu số

Khi mặt trời vừa hé qua rặng núi, sương trên đèo Mã Quỷnh, xã Thông Nông vẫn dày như khói, con đường dẫn vào Trường Tiểu học và THCS Thị Xuân khúc khuỷu, gió rít từng đợt, nhưng tiếng bước chân học trò vẫn đều đặn mỗi sáng. Ngôi trường nằm trên độ cao hàng trăm mét, mùa đông gió lạnh buốt da thịt; mùa mưa, đường đất sạt trượt, giáo viên nhiều khi phải gửi xe, đi bộ cả đoạn dài mới vào được lớp. Nhưng bất chấp trở ngại, lớp học vẫn đủ sĩ số. Trường hiện có 47 cán bộ, giáo viên và 548 học sinh, phần lớn là con em đồng bào Mông, Dao. Nhiều em từ xóm xa phải đi bộ gần một giờ đồng hồ mới đến nơi, vậy nhưng tỷ lệ chuyên cần vẫn duy trì trên 98% trong năm học 2024 - 2025. Con số ấy không chỉ thể hiện tinh thần học tập mà còn là kết quả của sự chuyển mình mạnh mẽ trong giáo dục vùng cao những năm gần đây.

3 năm qua, Trường Tiểu học và THCS Thị Xuân thay đổi từng ngày. Phòng học cũ mưa dột, tường bong tróc đã được thay bằng dãy nhà kiên cố, sáng sủa; các phòng tin học, phòng khoa học, nhà hiệu bộ, khu vệ sinh đạt chuẩn được đầu tư đồng bộ với tổng kinh phí hơn 6 tỷ đồng. Năm 2024, sau khi rà soát nhu cầu thực tế, nhà trường tiếp tục được phân bổ kinh phí để sửa chữa bếp ăn bán trú, sân trường, bổ sung bàn ghế, hệ thống chiếu sáng và các hạng mục phụ trợ. Đặc biệt, hệ thống bảng trượt tích hợp ti vi, 24 máy tính mới dành cho khối tiểu học đã giúp việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới trở nên hiệu quả hơn, tạo hứng thú cho học sinh và giảm áp lực cho giáo viên.

Cô giáo Nguyễn Thị Thanh Huyền, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS Thị Xuân chia sẻ: Ở vùng cao, một phòng học mới, một chiếc tivi hay vài bộ máy tính cũng đủ tạo nên sự khác biệt rất lớn. Học sinh hứng thú hơn, giáo viên có điều kiện ứng dụng công nghệ, chất lượng dạy học theo đó được cải thiện rõ rệt. Những năm qua, dù là trường vùng khó, học sinh tiểu học của trường đã xuất sắc giành giải Olympic cấp huyện, đó là một thành tích đáng trân trọng, khẳng định sự trưởng thành của một thế hệ học trò vùng cao.

Sự chuyển biến ở Trường Tiểu học và THCS Thị Xuân không phải là trường hợp duy nhất. Tại xã Thông Nông và khu vực thuộc huyện Hà Quảng trước đây, những năm qua được bố trí nguồn vốn đầu tư đáng kể cho giáo dục. Giai đoạn 2022 - 2024, toàn khu vực được phân bổ hơn 16,7 tỷ đồng vốn đầu tư xây dựng cơ bản và gần 14,15 tỷ đồng vốn sự nghiệp để mua sắm thiết bị, sửa chữa trường lớp, phòng công vụ giáo viên và bếp ăn bán trú. Riêng vốn sự nghiệp năm 2023 giải ngân đạt 100%, cho thấy sự quyết liệt của địa phương trong thực hiện các dự án giáo dục. Tại nhiều điểm trường lẻ trước đây chỉ là những phòng học tạm bằng gỗ, nay đã có sân chơi, tường rào, phòng học đủ tiêu chuẩn, đảm bảo an toàn cho học sinh. Nhiều giáo viên trẻ nhận nhiệm vụ cắm bản đã có thêm nhà công vụ để yên tâm gắn bó lâu dài.

Từ những chương trình, chính sách đặc thù, công tác giáo dục tại các vùng dân tộc thiểu số đã có nhiều chuyển biến tích cực.

Chủ tịch UBND xã Thông Nông Nguyễn Quốc Hưng cho biết: Giáo dục luôn là nhiệm vụ trọng tâm của địa phương. Những hạng mục được đầu tư thời gian qua đã cải thiện rõ rệt điều kiện học tập, nhưng thực tế vẫn còn nhiều nhu cầu cần bổ sung. Đường vào các điểm trường vẫn còn khó đi, nhà công vụ giáo viên còn thiếu, nhiều thầy cô giáo phải di chuyển xa mỗi ngày. Chúng tôi mong muốn tỉnh tiếp tục quan tâm để giáo viên có điều kiện công tác ổn định, từ đó, nâng cao chất lượng giáo dục một cách bền vững. Trong năm 2025, sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, xã được phân bổ 1,5 tỷ đồng để đầu tư cho các hạng mục giáo dục và hiện các trường đang khẩn trương triển khai công tác giải ngân.

Trên phạm vi toàn tỉnh, giáo dục vùng DTTS của tỉnh cũng đạt nhiều kết quả quan trọng. Hiện toàn tỉnh có 516 cơ sở giáo dục với 769 điểm trường, bao phủ rộng khắp các địa bàn dân cư. Hệ thống trường bán trú và nội trú phát huy hiệu quả rõ rệt, với 56 trường phổ thông dân tộc bán trú, giúp hơn 11.300 học sinh có điều kiện học tập ổn định, giảm thiểu việc đi lại xa xôi. Toàn tỉnh còn có 13 trường phổ thông dân tộc nội trú, góp phần quan trọng trong tạo nguồn cán bộ, công chức là người dân tộc thiểu số cho tương lai. Tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia dự kiến đạt 38,57% vào cuối năm 2025; 11.311 cán bộ, giáo viên đạt và vượt chuẩn; tỷ lệ phòng học kiên cố đạt 77%, tăng hơn 12% so với năm 2020. Công tác phổ cập giáo dục, xóa mù chữ duy trì vững chắc; nhiều địa phương giữ vững chuẩn phổ cập tiểu học đúng độ tuổi mức độ 1 và 2. Những con số ấy khẳng định nỗ lực đáng ghi nhận của toàn ngành giáo dục và sự quan tâm sâu sát của tỉnh đối với vùng khó.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả tích cực, giáo dục vùng đồng bào DTTS vẫn đứng trước nhiều thách thức. Địa hình chia cắt khiến không ít điểm trường lẻ xa trung tâm xã, công tác quản lý và dạy học gặp khó khăn. Học sinh DTTS còn hạn chế về tiếng Việt, dẫn đến khả năng tiếp nhận kiến thức chưa đồng đều. Cơ sở hạ tầng số và trang thiết bị công nghệ ở vùng cao chưa đồng bộ; chuyển đổi số trong giáo dục vì vậy còn chậm. Nhà công vụ giáo viên tại một số xã còn thiếu hoặc xuống cấp, khiến giáo viên đi lại vất vả, ảnh hưởng chất lượng giảng dạy. Đời sống kinh tế của nhiều hộ gia đình còn bấp bênh, việc duy trì sĩ số đôi khi phụ thuộc vào mùa vụ. Tất cả những yếu tố đó cho thấy giáo dục vùng cao cần một chiến lược dài hơi, liên tục và đồng bộ, tránh tình trạng đầu tư manh mún hoặc ngắn hạn.

Từ thực tiễn tại nhiều địa phương trong tỉnh, có thể khẳng định nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vùng đồng bào DTTS phải bắt đầu từ nền giáo dục cơ sở. Đó là chiến lược dài hạn bao gồm: tiếp tục đầu tư xây dựng, sửa chữa trường lớp; hoàn thiện hệ thống phòng chức năng; củng cố đội ngũ giáo viên cả về chuyên môn lẫn chế độ chính sách; cải thiện điều kiện học tập cho học sinh; tăng cường giáo dục tiếng Việt; thúc đẩy chuyển đổi số; đẩy mạnh xã hội hóa và huy động nguồn lực từ cộng đồng. Đây cũng là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh tỉnh đang đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2025 - 2030.

Nâng cao chất lượng giáo dục vùng đồng bào DTTS không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn của ngành giáo dục mà là trách nhiệm của toàn xã hội. Đó là sự đầu tư mang tính chiến lược cho tương lai của tỉnh, cho sự phát triển bền vững của vùng cao biên giới. Khi lớp trẻ được học hành đầy đủ, được tiếp cận công nghệ, được rèn kỹ năng cần thiết, các em sẽ có thêm cơ hội bước ra khỏi vòng luẩn quẩn của nghèo khó, đóng góp trí tuệ và sức trẻ để xây dựng quê hương. Và trên những con đường quanh co của tỉnh, bước chân đến lớp mỗi sớm mai lại tiếp tục viết nên câu chuyện đẹp về nghị lực, niềm tin và khát vọng đổi thay. Những điều đang tạo nền tảng vững chắc để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vùng đồng bào DTTS của tỉnh Cao Bằng hôm nay.

Thế Hiển