Gian truân hành trình bảo vệ thương hiệu trước hàng nhái

Nhiều doanh nghiệp đang “kháng chiến trường kỳ” chống lại hàng nhái, hàng giả. Ảnh: Hùng Lê

Báo động về xâm phạm sở hữu trí tuệ doanh nghiệp

Ở TPHCM, không khó để tìm thấy những lọ yến mang nhãn “Yến sào Khánh Hòa” được bán với giá chỉ 9.000-15.000 đồng/lọ. Giá rẻ đến mức khó tin bất chấp giá trị thực của nguồn nguyên liệu tổ yến lên tới vài triệu đồng một lạng. Thương hiệu Yến sào Khánh Hòa, được gây dựng suốt 35 năm, giờ đây bị bủa vây bởi hơn 100 nhãn hàng “ăn theo” trên thị trường. Theo bà Lê Thị Đông Phương, Phó giám đốc chi nhánh Công ty Yến sào Khánh Hòa tại TPHCM, những sản phẩm giả mạo này không chỉ làm mất đi doanh thu, mà còn xói mòn niềm tin của khách hàng - làm giảm chính uy tín của thương hiệu gốc.

Để chống đỡ, bà Phương cho hay, công ty đã phải chi mạnh cho việc điều tra, thu hồi hàng giả, đổi mới bao bì, áp dụng công nghệ chống giả hiện đại và cả tăng cường các chiến dịch truyền thông. Nhưng nguồn lực đổ vào bảo vệ thương hiệu và người tiêu dùng cũng đồng nghĩa với việc nhiều kế hoạch phát triển thị trường bị trì hoãn, đặc biệt là với xuất khẩu - nơi mà yêu cầu kiểm soát nguồn gốc là điều kiện tiên quyết.

Ông Bông Hoa Việt, cố vấn Ban giám đốc Công ty Nhựa Bình Minh, cho biết suốt nhiều năm qua, doanh nghiệp buộc phải “đóng vai luật sư bất đắc dĩ” để bảo vệ thương hiệu của chính mình. Các sản phẩm chủ lực như ống nhựa U-PVC, phụ kiện, keo dán, thậm chí cả logo và bao bì đều bị sao chép gần như nguyên vẹn. Thậm chí, có trường hợp đối thủ còn đăng ký tên doanh nghiệp gần giống để “mượn danh” tiếp cận đại lý, nhà thầu và ký hợp đồng.

Nhiều phản ánh về sản phẩm kém chất lượng gắn nhãn Bình Minh xuất hiện tràn lan, làm dấy lên nghi ngờ đối với thương hiệu. Kiểm tra thực tế cho thấy đây đều là hàng nhái, thường chỉ bị phát hiện khi đào lên từ công trình sau khi đã hư hỏng. Trước tình trạng đó, Bình Minh phải lập tổ công tác chuyên trách, phối hợp với luật sư, giám định tại Viện Sở hữu trí tuệ, gửi khiếu nại, tố cáo, khởi kiện và đầu tư hơn 19 tỉ đồng cho công nghệ chống giả. Dù vậy, kết quả đạt được vẫn chưa tương xứng với nỗ lực bỏ ra.

Ông Việt cho rằng hệ thống pháp luật hiện nay chưa đủ mạnh, thiếu cơ chế rõ ràng và quyết đoán trong việc bảo vệ tài sản trí tuệ. Doanh nghiệp có lý lẽ, nhưng pháp lý chưa chắc đã đảm bảo được sự bảo vệ. Kết luận giám định đã có nhưng vẫn không đủ để bảo vệ quyền lợi cho doanh nghiệp. Thanh tra, kiểm tra diễn ra, nhưng đối tượng vi phạm vẫn “né tránh” một cách kỳ diệu. Có những bản án, dù đã tuyên, đối tượng vẫn có thể lợi dụng để “né đòn”.

Không chỉ riêng hai doanh nghiệp kể trên, mà thực tế còn nhiều doanh nghiệp khác đang “kháng chiến trường kỳ” chống lại hàng nhái, hàng giả thương hiệu của mình, dù đã bị ảnh hưởng nặng nề về mặt kinh tế lẫn uy tín.

Ông Võ Tân Thành, Phó chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho biết dù Việt Nam đã có hơn 700.000 nhãn hiệu được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn xảy ra hàng ngàn vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Trong nửa đầu năm 2025, lực lượng chức năng xử lý hơn 3.270 vụ, gấp rưỡi năm 2024, giá trị thiệt hại hàng ngàn tỉ đồng. Không chỉ doanh nghiệp nhỏ, các doanh nghiệp lớn cũng bị làm giả bao bì, nhãn hiệu, tên thương mại một cách công khai.

Cần cơ chế pháp lý mạnh tay với hàng nhái

PGS.TS. Phạm Khánh Phong Lan, Đại biểu Quốc hội, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TPHCM, thừa nhận chống hàng nhái, hàng giả là một cuộc chiến không cân sức. Lực lượng thi hành pháp luật còn quá mỏng, khó kiểm soát hết các hành vi vi phạm, trong khi tâm lý “thích rẻ” khiến nhiều người tiêu dùng sẵn sàng mua sản phẩm giá thấp, vô tình tiếp tay cho hàng nhái, hàng giả tràn lan.

Bà Lan cho rằng khung pháp lý hiện hành vẫn chưa đủ sức răn đe. Ở nhiều quốc gia, vi phạm liên quan đến hàng giả thường bị xử phạt nặng kèm bồi thường tài sản lớn. Nhưng tại Việt Nam, ngay cả khi bị phát hiện, doanh nghiệp vi phạm thường bỏ hàng hoặc lập pháp nhân mới để tiếp tục hoạt động, khiến tình trạng tái diễn kéo dài.

Các luật sư cũng chỉ ra rằng hành lang pháp lý về sở hữu trí tuệ ở Việt Nam vẫn còn nhiều “lỗ hổng”. Ông Nguyễn Thanh Bình, Phó chủ tịch Hội Sáng chế Việt Nam, nhấn mạnh trong môi trường kinh tế sáng tạo mở, đặc biệt là thời đại số, việc sao chép và đánh cắp thông tin trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, các quy định hiện hành lại thiếu sự rõ ràng, gây khó khăn cho việc xử lý vi phạm.

Một ví dụ là trường hợp Công ty cổ phần Nhựa Bình Minh đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp văn bằng bảo hộ, nhưng vẫn có một doanh nghiệp khác mang tên Công ty TNHH Nhựa ống Bình Minh được phép thành lập. Sự tồn tại song song của hai cái tên gần như giống hệt nhau cho thấy hành vi nhái nhãn hiệu vẫn có thể lọt qua khe hở pháp lý.

Khi đề xuất thu hồi giấy phép, cơ quan cấp phép phản hồi rằng họ đã làm đúng quy định và hiện không có cơ chế để kiểm tra hay thu hồi tên doanh nghiệp. Hệ quả là phát sinh xung đột pháp lý phức tạp khi cả hai bên đều có dấu đỏ, một bên được bảo hộ, một bên vẫn hợp pháp. Ngoài ra, thời gian xét duyệt nhãn hiệu kéo dài từ 18 tháng đến 3 năm cũng khiến doanh nghiệp rơi vào thế bị động, làm suy giảm đáng kể khả năng bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Để khắc phục những điểm nghẽn này, LS. Mai Thị Thảo, Phó giám đốc TAT Law Firm, đề xuất cần nhanh chóng hoàn thiện và đưa vào vận hành hiệu quả Tòa chuyên trách về Sở hữu trí tuệ tại Hà Nội và TPHCM. “Việc thành lập Tòa chuyên trách là một bước tiến quan trọng. Tuy nhiên, để tòa phát huy hiệu quả, cần đảm bảo nguồn nhân lực chuyên sâu, xây dựng quy trình tố tụng nhanh gọn và tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa tòa án với các cơ quan như Cục Sở hữu trí tuệ, Quản lý thị trường, Công an kinh tế”, LS. Thảo kiến nghị.

LS. Trương Anh Tú, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế môi trường Việt Nam, cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện chính sách và cơ chế thực thi để khắc phục những điểm nghẽn hiện nay. Theo ông, việc mở rộng cơ chế giám định độc lập, phá vỡ thế độc quyền trong công tác giám định sẽ giúp quá trình xử lý vi phạm nhanh chóng và hiệu quả hơn.

Ông Tú cũng nhấn mạnh phải nâng cao chế tài xử phạt hành chính, bởi mức phạt hiện nay còn quá thấp, chưa đủ sức răn đe. Song song đó, cần tăng cường các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp trong việc xác lập và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, từ khâu đăng ký, giám định đến hành động pháp lý.

“Xây dựng một thương hiệu cần hai thập niên, nhưng chỉ hai tuần là có thể bị đạo nhái”, ông dẫn chứng, coi đó là minh họa rõ nét cho những bất cập trong hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi. Nếu không được cải thiện kịp thời, công sức nhiều năm của doanh nghiệp có thể bị phá hỏng chỉ trong chớp mắt, với thiệt hại không chỉ về kinh tế mà còn cả niềm tin của người tiêu dùng.

Hùng Lê