Giảm phát thải trong chăn nuôi

Nuôi lợn theo hướng an toàn sinh học tại huyện Xuân Lộc, Đồng Nai. (Ảnh: BÁO NHÂN DÂN)

Trong bối cảnh Việt Nam cam kết giảm 30% lượng khí mê-tan (CH4) vào năm 2030, việc “giảm phát thải từ chuồng trại” đang trở thành một hướng đi bắt buộc, chứ không chỉ là lựa chọn khuyến khích.

Số liệu kiểm kê khí nhà kính cho thấy, phát thải từ chăn nuôi gia súc nước ta tăng nhanh cùng với quy mô đàn vật nuôi. Năm 2010, phát thải CH4 từ chăn nuôi ở mức khoảng 16,5 triệu tấn CO2tđ (đơn vị đo tổng lượng khí nhà kính phát thải), thì đến năm 2020 đã vượt 20 triệu tấn CO2tđ. Điều này cho thấy tỷ trọng đóng góp của chăn nuôi ngày càng lớn trong phát thải CH4 của nền kinh tế.

Cấu trúc phát thải trong chăn nuôi cũng khá rõ nét, khoảng 74% đến từ quá trình lên men đường tiêu hóa (enteric fermentation) trong dạ cỏ của gia súc nhai lại, phần còn lại chủ yếu từ quản lý phân và chất thải chăn nuôi. Trong nhóm gia súc nhai lại, bò chiếm tỷ trọng lớn nhất trong phát thải CH4 từ dạ cỏ; còn đối với phát thải từ quản lý phân, lợn là loài chiếm tỷ lệ cao, bên cạnh bò, trâu và gia cầm.

Chiến lược phát triển chăn nuôi giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2045 đặt mục tiêu đến năm 2030 đàn lợn đạt từ 29-30 triệu con, trâu từ 2,4-2,6 triệu con, bò từ 7,15-7,3 triệu con, gia cầm từ 600-670 triệu con, đây là cơ sở để nâng cao sản lượng thịt, sữa, trứng, tuy nhiên đồng thời với đó là lượng phát thải khí nhà kính, nhất là CH4, sẽ tiếp tục gia tăng nếu không có các giải pháp kỹ thuật phù hợp. Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050 đặt mục tiêu giảm 43% phát thải khí nhà kính trong nông nghiệp vào năm 2030, không vượt quá 64 triệu tấn CO2tđ; đến năm 2050, mức giảm là hơn 63%, không vượt quá 56 triệu tấn CO2tđ. Riêng với khí mê-tan, Việt Nam cam kết giảm 30% đến năm 2030 và 40% vào năm 2050.

Để hiện thực hóa mục tiêu, năm 2024, trong lĩnh vực chăn nuôi, ngành chức năng đã ban hành Thông tư số 19/2024/TT-BNNPTNT ngày 3/12/2024 về quy định kỹ thuật đo đạc, báo cáo, thẩm định giảm nhẹ phát thải và kiểm kê khí nhà kính ở cấp lĩnh vực và cấp cơ sở chăn nuôi, có hiệu lực từ tháng 1/2025. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để các trang trại, doanh nghiệp chăn nuôi phải “đo - đếm” phát thải, thay vì chỉ ghi nhận một cách định tính.

Theo Tiến sĩ Lê Thị Thanh Huyền, Viện Chăn nuôi, các giải pháp giảm phát thải CH4 trong chăn nuôi hiện tập trung vào hai “điểm nóng” là quá trình tiêu hóa trong dạ cỏ và khâu quản lý, xử lý chất thải. Do vậy, việc đầu tiên là cải thiện khẩu phần để giảm phát thải từ dạ cỏ. Quá trình lên men ở dạ cỏ bò, trâu tạo ra các axit béo dễ bay hơi (acetat, propionat, butyrat) đồng thời sinh ra khí H2, CO2 và CH4.

Các giải pháp cụ thể gồm: Sử dụng thức ăn ủ chua (ủ rơm, cỏ với ure hoặc phụ gia sinh học) để nâng cao khả năng tiêu hóa, tăng lượng vật chất khô thu nhận, cải thiện tăng trọng và giảm cường độ phát thải CH4 tính trên mỗi ki-lô-gam tăng trọng; ứng dụng phần mềm PC Dairy trong xây dựng khẩu phần cho bò sữa, bò thịt, ưu tiên kết hợp cây họ đậu, phụ phẩm công nghiệp để vừa bảo đảm dinh dưỡng, vừa giảm phát thải; sử dụng các phụ gia thức ăn ức chế sinh mê-tan như 3NOP, than hoạt tính, zeolit, thức ăn giàu tannin… nhằm kìm hãm hoạt động của vi khuẩn sinh mê-tan trong dạ cỏ.

Thêm nữa là cần quản lý chất thải theo hướng tuần hoàn. Theo ước tính, mỗi năm chăn nuôi Việt Nam phát sinh hơn 62 triệu tấn chất thải rắn và hơn 300 triệu tấn chất thải lỏng; trong đó, phân lợn, trâu bò chiếm tỷ trọng lớn. Nếu được xử lý bằng công nghệ phù hợp, đây sẽ là nguồn phân bón hữu cơ, nguồn năng lượng đáng kể, thay vì trở thành tác nhân gây ô nhiễm đất, nước và phát thải mê-tan.

Các giải pháp được đưa ra đó là xây dựng, nâng cấp hệ thống hầm biogas để thu hồi CH4 từ phân, sử dụng làm nhiên liệu đun nấu, phát điện, hoặc cung cấp nhiệt cho chuồng trại. Áp dụng công nghệ tách chất thải rắn - lỏng tại các trại lợn, trại bò; phần rắn được ủ compost, phần lỏng có thể xử lý tiếp hoặc dùng tưới cây theo quy trình kỹ thuật. Ủ phân compost có bổ sung rơm rạ, phụ phẩm nông nghiệp, thậm chí kết hợp với biochar (than sinh học) để tăng tốc phân hủy, nâng cao hàm lượng dinh dưỡng, đồng thời giảm mạnh phát thải CH4 trong quá trình ủ.

Một kết quả nghiên cứu cho thấy, ủ phân bò với rơm giúp giảm hơn 96% vi khuẩn E.coli (trực khuẩn lỵ) và Coliform (là thủ phạm gây ra những căn bệnh về đường tiêu hóa nguy hiểm) so với trước khi ủ, trong khi ủ phân bò đơn thuần chỉ giảm được khoảng 70% số vi khuẩn gây bệnh.

Một giải pháp khác là sử dụng đệm lót sinh học trong chuồng bò. Lớp đệm lót (mùn cưa, trấu, chất độn có bổ sung vi sinh) giúp phân, nước tiểu được phân hủy ngay tại nền chuồng, giảm phát sinh mùi, giảm nhu cầu dùng nước rửa chuồng, đồng thời cải thiện phúc lợi động vật. Thực nghiệm cho thấy bò nuôi trên đệm lót sinh học có tỷ lệ tăng trọng bình quân cao hơn, giảm bệnh chân móng và sau chu kỳ nuôi, lớp đệm lót còn trở thành nguồn phân bón hữu cơ...

Những mô hình thí điểm tại trang trại bò thịt hay các nghiên cứu về ủ rơm, ủ phân compost, đệm lót sinh học… cho thấy, nếu được triển khai đúng kỹ thuật, các giải pháp giảm phát thải CH4 trong chăn nuôi hoàn toàn khả thi, phù hợp với điều kiện sản xuất của Việt Nam, nhất là khi gắn với lợi ích kinh tế trực tiếp cho người dân. Vấn đề đặt ra hiện nay là làm sao để các giải pháp đó được chuẩn hóa về mặt kỹ thuật thông qua quy trình, hướng dẫn cụ thể. Được lồng ghép vào các chương trình, dự án hỗ trợ phát triển chăn nuôi, khuyến nông, tín dụng xanh và được tính toán, ghi nhận trong hệ thống đo đạc, báo cáo, thẩm định nhằm chứng minh kết quả giảm phát thải, tạo cơ sở để tiếp cận nguồn lực tài chính khí hậu trong tương lai

ĐỨC TÙNG