Giảm kỳ thị giúp tăng cường xét nghiệm, điều trị và kiểm soát dịch HIV

1. Kỳ thị – rào cản khiến người nhiễm HIV không được xét nghiệm sớm

Những năm gần đây, nhờ vào sự phát triển của thuốc kháng virus (ARV), HIV có thể được kiểm soát hiệu quả nếu phát hiện sớm và điều trị đúng phác đồ. Người nhiễm HIV tuân thủ điều trị tốt có thể đạt tải lượng virus dưới ngưỡng phát hiện, đồng nghĩa với nguy cơ lây truyền gần như bằng 0. Tuy nhiên, kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn là một rào cản lớn.

Nhiều người trong cộng đồng vẫn còn hiểu lầm về đường lây truyền HIV, coi HIV/AIDS là căn bệnh "xấu hổ", gắn liền với các hành vi bị xã hội kỳ thị như mại dâm, tiêm chích ma túy, quan hệ đồng giới. Chính những định kiến này khiến người có nguy cơ hoặc đã nhiễm HIV lo sợ bị phát hiện, từ đó né tránh xét nghiệm hoặc giấu tình trạng bệnh, không tiếp cận dịch vụ điều trị và hỗ trợ y tế.

Xét nghiệm HIV là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong công tác phòng chống HIV/AIDS.

Xét nghiệm HIV là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong công tác phòng chống HIV/AIDS. Người nhiễm HIV nếu được phát hiện sớm sẽ có cơ hội bắt đầu điều trị ngay, giúp bảo vệ sức khỏe, giảm nguy cơ lây truyền và sống khỏe mạnh, gần như bình thường.

Tuy nhiên, tại nhiều địa phương, vẫn còn người nhiễm HIV chưa được chẩn kịp thời. Một trong những nguyên nhân chính là nỗi sợ bị kỳ thị. Nhiều người lo ngại rằng nếu đi xét nghiệm HIV, thông tin của họ sẽ bị tiết lộ, dẫn đến bị gia đình, bạn bè hoặc cộng đồng xa lánh. Điều này khiến họ chỉ đi xét nghiệm khi đã có triệu chứng nặng hoặc bệnh tiến triển sang giai đoạn AIDS.

Khi phát hiện muộn, hệ miễn dịch đã suy giảm nghiêm trọng, việc điều trị trở nên khó khăn, tốn kém và hiệu quả giảm đáng kể. Đồng thời, trong khoảng thời gian chưa được chẩn đoán, người bệnh vẫn có thể vô tình lây truyền HIV cho người khác, gây khó khăn cho nỗ lực kiểm soát dịch trong cộng đồng.

2. Giảm kỳ thị giúp tăng tuân thủ điều trị và kiểm soát dịch

Điều trị ARV yêu cầu người bệnh uống thuốc đúng giờ, đủ liều và liên tục, với mức tuân thủ tối thiểu 95% để đạt hiệu quả tối đa. Tuy nhiên, kỳ thị và phân biệt đối xử có thể khiến người nhiễm HIV bỏ điều trị hoặc không tuân thủ phác đồ.

Người bệnh thường giấu giếm việc uống thuốc vì sợ bị phát hiện, dẫn đến uống thuốc không đều, bỏ liều hoặc tự ý dừng thuốc. Thái độ kỳ thị từ nhân viên y tế hoặc người xung quanh cũng khiến họ ngại đi tái khám, không kiểm tra tải lượng vi rút định kỳ. Hậu quả là tải lượng vi rút không được kiểm soát, HIV tiến triển nhanh, nguy cơ xuất hiện kháng thuốc tăng cao, đồng thời làm tăng khả năng lây truyền bệnh trong cộng đồng.

Khi kỳ thị được giảm thiểu, người nhiễm HIV sẽ cảm thấy an toàn và được tôn trọng, từ đó mạnh dạn đi xét nghiệm, tiếp cận dịch vụ y tế và duy trì điều trị lâu dài. Điều này không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe cá nhân mà còn góp phần quan trọng vào việc cắt đứt chuỗi lây truyền HIV. Thực tế, nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng cộng đồng có mức độ kỳ thị thấp thường đạt tỷ lệ tuân thủ điều trị và tải lượng vi rút không phát hiện cao hơn, dịch HIV được kiểm soát hiệu quả hơn.

Giảm kỳ thị không chỉ mang lợi ích trực tiếp cho người nhiễm HIV mà còn có tác động cộng hưởng đối với cả cộng đồng. Khi môi trường xã hội trở nên cởi mở, những người có nguy cơ cao sẽ chủ động đi xét nghiệm định kỳ, giúp phát hiện sớm và điều trị kịp thời.

Bên cạnh đó, giảm kỳ thị còn giúp tăng hiệu quả các chương trình can thiệp y tế công cộng, như cấp phát bao cao su, phát bơm kim tiêm sạch, hoặc điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP). Khi cộng đồng tin tưởng và tham gia tích cực, các biện pháp này sẽ phát huy tối đa hiệu quả, góp phần kiểm soát dịch HIV/AIDS một cách bền vững.

Điều trị ARV yêu cầu người bệnh uống thuốc đúng giờ, đủ liều và liên tục.

3. Giải pháp giảm kỳ thị và thúc đẩy xét nghiệm, điều trị HIV

Để giảm kỳ thị, cần sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền, ngành y tế và cộng đồng, bao gồm:

- Tăng cường truyền thông - giáo dục: Nâng cao nhận thức về HIV/AIDS, nhấn mạnh rằng HIV không lây qua tiếp xúc thông thường và người nhiễm HIV nếu điều trị hiệu quả có thể sống khỏe mạnh, không lây truyền cho người khác.

- Đào tạo nhân viên y tế: Trang bị kiến thức, kỹ năng giao tiếp và tư vấn, đảm bảo thái độ tôn trọng và hỗ trợ người bệnh, đồng thời giữ bí mật thông tin cá nhân.

- Hỗ trợ tâm lý và xã hội: Tổ chức các nhóm đồng đẳng, cung cấp dịch vụ tư vấn, giúp người nhiễm HIV vượt qua mặc cảm, duy trì động lực điều trị.

- Hoàn thiện chính sách pháp luật: Xây dựng và thực thi các chính sách bảo vệ quyền lợi của người nhiễm HIV, xử lý nghiêm các hành vi kỳ thị, phân biệt đối xử trong cộng đồng và nơi làm việc.

- Đẩy mạnh xét nghiệm tự nguyện và bí mật: Mở rộng các hình thức xét nghiệm HIV, đặc biệt là xét nghiệm tự làm tại nhà, để người dân chủ động kiểm tra sức khỏe mà không lo sợ bị kỳ thị.

Nguy cơ lây nhiễm HIV đáng báo động trong nhóm người chuyển giới.

BS. Nguyễn Ngọc Hưng