Giải pháp mới để huy động vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài

Ngày 3-10, tại TP.HCM, Bộ Tài chính đã chủ trì Hội thảo phổ biến Nghị định 242/2025/NĐ-CP (Nghị định 242). Hội thảo thu hút sự tham gia của đông đảo đại diện các bộ, ngành, địa phương, các nhà tài trợ quốc tế và cộng đồng doanh nghiệp. Đây được xem là động thái quyết liệt của Chính phủ nhằm cải tổ toàn diện cơ chế quản lý và sử dụng nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA) và vay ưu đãi nước ngoài, vốn đóng vai trò huyết mạch trong sự phát triển của đất nước.

Gỡ điểm nghẽn trong huy động vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài

Phát biểu khai mạc, ông Nguyễn Quốc Phương, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại (Bộ Tài chính), khẳng định Nghị định 242 ban hành ngày 10-9-2025 là văn bản pháp lý đặc biệt quan trọng, thay thế Nghị định 114/2021/NĐ-CP. Nghị định ra đời nhằm đảm bảo sự đồng bộ và thống nhất với hệ thống pháp luật mới, đặc biệt là Luật Đầu tư công 2024, Luật Ngân sách nhà nước và các luật liên quan khác.

Nhìn lại chặng đường hơn 30 năm, không thể phủ nhận vai trò to lớn của nguồn vốn ODA và vốn vay ưu đãi trong sự phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Hàng loạt công trình hạ tầng trọng điểm từ giao thông, năng lượng, môi trường đến y tế, giáo dục đều mang đậm dấu ấn của nguồn vốn này. Có thể kể đến các dự án biểu tượng như cầu Cần Thơ, cầu Mỹ Thuận, tuyến đường sắt đô thị Bến Thành – Suối Tiên, hay các cao tốc Bến Lức – Long Thành, Long Thành – Dầu Giây đã tạo ra tác động tích cực, lan tỏa tại nhiều khu vực.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai thời gian qua cũng bộc lộ không ít "điểm nghẽn". Những điểm nghẽn này bao gồm thủ tục hành chính phức tạp, tiến độ giải ngân chậm, sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa các cơ quan và một số cơ chế còn chồng chéo, gây khó khăn cho các bên liên quan.

Ông Nguyễn Quốc Phương, Cục trưởng Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại (Bộ Tài chính). Ảnh: QH

Trong bối cảnh Việt Nam đặt ra những mục tiêu phát triển tham vọng, với quyết tâm tăng trưởng ít nhất 8% năm 2025 và phấn đấu đạt mức hai con số trong các năm tiếp theo, nhu cầu vốn cho các dự án hạ tầng, chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và ứng phó biến đổi khí hậu là rất lớn. Do đó, việc khơi thông dòng vốn quốc tế trở thành một yêu cầu cấp thiết.

Nghị định 242 ra đời chính là để giải quyết bài toán này, với bốn định hướng cốt lõi: (1) Hoàn thiện khung pháp lý đồng bộ, hài hòa thông lệ quốc tế, (2) Cải cách triệt để thủ tục hành chính, (3) Phân cấp, phân quyền rõ ràng, gắn với trách nhiệm giải trình, và (4) Xây dựng cơ chế tháo gỡ vướng mắc, khuyến khích sự tham gia của tư nhân.

Đơn giản hóa thủ tục, phân cấp, phân quyền tối đa

Tại hội thảo, ông Nguyễn Trọng Nghĩa, đại diện Cục Quản lý nợ và Kinh tế đối ngoại, đã trình bày chi tiết về ba nhóm giải pháp lớn mang tính đột phá của Nghị định 242.

Thứ nhất, đơn giản hóa tối đa các thủ tục hành chính. Nghị định đã mạnh tay bãi bỏ nhiều quy định phê duyệt, thẩm định trung gian không cần thiết. Đáng chú ý, thủ tục điều chỉnh văn kiện dự án được rút gọn đáng kể, chỉ yêu cầu lấy ý kiến Bộ Tài chính trong trường hợp điều chỉnh làm tăng vốn lớn. Quy trình tiếp nhận khoản vay, giao kế hoạch vốn, hay sử dụng vốn dư cũng được tinh giản hóa. Đặc biệt, Nghị định giúp giảm thiểu đáng kể các trường hợp phải điều chỉnh chủ trương đầu tư, một trong những nguyên nhân chính gây chậm tiến độ dự án trước đây.

Thứ hai, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền một cách thực chất. Đây là một trong những cải cách quan trọng nhất. Theo đó, thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư dự án nhóm A và nhiều dự án trước đây thuộc thẩm quyền của Thủ tướng Chính phủ nay được trao về cho các bộ, ngành và địa phương. Cơ quan chủ quản cũng được giao thẩm quyền tham gia phần lớn các dự án khu vực (trừ lĩnh vực đặc thù) và được toàn quyền quyết định việc sử dụng vốn dư, điều chỉnh dự án của các doanh nghiệp nhà nước vay lại vốn ODA.

Thứ ba, hoàn thiện cơ chế để tháo gỡ các vướng mắc từ thực tiễn. Nghị định 242 đã làm rõ các quy định liên quan đến việc doanh nghiệp nhà nước sử dụng vốn vay ODA, bổ sung quy định về xử lý tài sản, trang thiết bị do nhà tài trợ bàn giao để đảm bảo tính minh bạch, và cho phép thực hiện rút vốn trên môi trường điện tử, phù hợp với xu thế chuyển đổi số.

Với những giải pháp toàn diện này, Nghị định 242 được kỳ vọng sẽ tăng cường tính chủ động và trách nhiệm của các bộ, ngành, địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tiết kiệm thời gian, chi phí, qua đó tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thu hút mạnh mẽ hơn nữa nguồn vốn quốc tế.

Phát biểu kết luận, ông Nguyễn Quốc Phương nhấn mạnh rằng Nghị định 242 đã khơi thông các điểm nghẽn. Trong thời gian tới, Luật Quản lý nợ công sẽ tiếp tục được sửa đổi. Ông cho biết định hướng của Bộ Tài chính là không quy định quá chi tiết trong Luật mà sẽ tạo độ mở và phân cấp tối đa tại các Nghị định, Thông tư để việc triển khai dự án được nhanh nhất. Ông cũng khẳng định Bộ Tài chính sẽ luôn đồng hành, hướng dẫn và tháo gỡ kịp thời mọi khó khăn cho các bộ, ngành, địa phương trong quá trình triển khai Nghị định.

Kỳ vọng từ thực tiễn và cam kết đồng hành của Bộ Tài chính

Ghi nhận từ thực tiễn, các địa phương và đối tác phát triển đã có những phản hồi rất tích cực. Ông Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) tại Việt Nam, bày tỏ sự lạc quan rằng với các quy định thông thoáng hơn, việc chuẩn bị dự án giữa ADB và các cơ quan chủ quản sẽ nhanh hơn đáng kể.

Từ góc độ địa phương, ông Trần Hoàng Sơn, Phó Giám đốc Sở Tài chính Đắk Lắk, cho rằng Nghị định 242 đã đổi mới và tháo gỡ nhiều vấn đề mà địa phương đang vướng mắc. Tuy nhiên, ông cũng đề xuất xem xét bỏ quy định trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề xuất dự án để rút ngắn hơn nữa thời gian. Ông cũng đề nghị Bộ Tài chính hỗ trợ thêm trong việc tiếp cận nhà tài trợ.

QUANG HUY