Giải bài toán úng ngập: Nỗ lực vì một Thủ đô phát triển bền vững

Quyết tâm của chính quyền Thủ đô thể hiện rõ trong các quy hoạch, dự án và hành động cụ thể, hướng tới xây dựng một đô thị an toàn, hiện đại, xanh và bền vững.

Tình trạng úng ngập tại Hà Nội diễn biến phức tạp, nhiều điểm nóng mới xuất hiện đặc biệt nghiêm trọng khi xảy ra mưa lớn cực đoan. Ảnh: Quang Thái

Hạ tầng thoát nước chạm ngưỡng giới hạn

Trong khoảng 20 năm trở lại đây, tình trạng úng ngập tại Hà Nội diễn biến phức tạp, dù một số khu vực đã được cải thiện, nhiều điểm nóng mới lại xuất hiện và đặc biệt dễ tổn thương trước các trận mưa lớn cực đoan. Trận mưa lịch sử năm 2008 vẫn là nỗi ám ảnh đối với người dân Thủ đô, khi toàn bộ hệ thống giao thông bị nhấn chìm, tê liệt trong nhiều ngày; nhiều khu vực nội và ngoại thành chìm trong “biển nước”, khiến đời sống người dân bị đảo lộn hoàn toàn.

Từ thời điểm đó, với nhiều nỗ lực, Thành phố đã từng bước xóa bỏ các “điểm đen” úng ngập cũ. Đến năm 2013, Hà Nội còn khoảng 20 điểm ngập. Tuy nhiên, do tốc độ đô thị hóa nhanh, cùng việc nhiều khu đô thị mới được xây dựng nhưng hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ, đã khiến nhiều điểm ngập úng cục bộ mới phát sinh.

Theo Sở Xây dựng, đầu mùa mưa năm 2025, trên địa bàn thành phố hiện còn khoảng 11 điểm úng ngập cục bộ khi lượng mưa đạt 50 - 70mm/giờ, và tăng lên 19 điểm khi mưa vượt ngưỡng 100mm/giờ. Các điểm “đen” này tập trung chủ yếu tại các quận nội thành cũ như Hoàn Kiếm, Ba Đình, Hai Bà Trưng, Đống Đa...

Tuy nhiên, thực tế cho thấy khi xuất hiện các trận mưa cực đoan như đợt cuối tháng 9 và đầu tháng 10-2025, số điểm úng ngập đã tăng vọt lên 65 điểm, thậm chí lên tới khoảng 120 điểm khi lượng mưa vượt xa khả năng thiết kế của hệ thống thoát nước trong thời gian ngắn. Điều này cho thấy mức độ nhạy cảm rất cao của hạ tầng thoát nước hiện nay. Nhiều người dân và chuyên gia nhận định, tình trạng ngập úng trong các đợt mưa lớn vừa qua vẫn đặc biệt nghiêm trọng, thậm chí có thể so sánh với trận lụt lịch sử năm 2008.

Đáng lo ngại hơn, tác động của biến đổi khí hậu ngày càng khó lường. Tần suất bão, hoàn lưu bão gây mưa lớn ảnh hưởng đến Hà Nội tiếp tục tăng.

Ngoài nguyên nhân chính là mưa cực đoan vượt công suất thiết kế hệ thống thoát nước, theo ông Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội), Thành phố đã xác định thêm 6 nguyên nhân khác: Hệ thống tiêu nước phụ thuộc vào hạ tầng nông nghiệp; mực nước sông Nhuệ thường xuyên vượt ngưỡng khống chế; đầu tư thiếu đồng bộ; công suất trạm bơm chưa đáp ứng yêu cầu; hạ tầng các khu đô thị mới thiếu khớp nối; và công tác duy tu, quản lý còn hạn chế.

Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Nguyễn Phi Thường cho biết, hệ thống thoát nước của Thủ đô hiện trong quá trình đầu tư nhưng còn thiếu đồng bộ. Cụ thể, khu vực nội thành có diện tích khoảng 313,19km², song mới chỉ khoảng 77,5km² thuộc lưu vực sông Tô Lịch được đầu tư hệ thống thoát nước, đạt 24,7%. Các nguồn tiêu và trạm bơm đầu mối cũng đang chậm tiến độ. Trong khi yêu cầu tổng công suất tiêu thoát của vùng Tả Đáy là 811,5m³/s, thì tổng công suất hiện mới đạt khoảng 164,5m³/s, tương đương 20%.

Công nhân Xí nghiệp Thoát nước số 1 ứng trực trên phố Phan Bội Châu trong trận mưa lớn do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 10 ngày 30-9. Ảnh: Uyên Hoàng

Quyết liệt tháo gỡ những điểm nghẽn

Trước những bất cập kéo dài, Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định 1569/QĐ-TTg, trong đó đặt mục tiêu phát triển hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị đồng bộ, ưu tiên xử lý dứt điểm tình trạng úng ngập, ô nhiễm môi trường và suy giảm chất lượng sống.

Trong đồ án Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065 (Quyết định 1668/QĐ-TTg), thoát nước được xác định là cấu phần trọng yếu của hạ tầng kỹ thuật, nhằm giải quyết úng ngập và bảo vệ môi trường sinh thái. Theo đó, Đồ án nêu rõ cần lập mới “Quy hoạch cao độ nền và thoát nước Thủ đô” để thay thế, bổ sung và kế thừa các nội dung quy hoạch cũ, làm cơ sở triển khai các dự án tiếp theo. Quy hoạch này tiếp tục kế thừa Quyết định 725/QĐ-TTg ngày 10-5-2013 của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch thoát nước Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050.

Mục tiêu trọng tâm là xác định các giải pháp và dự án cụ thể nhằm giảm thiểu úng ngập tại những điểm nóng như đường Võ Chí Công, khu đô thị Nam Thăng Long, Tông Đản, Đinh Tiên Hoàng... Đồng thời, Thành phố sẽ lập quy hoạch chi tiết cho các vùng thoát nước riêng biệt giữa khu vực nội thành và các khu vực phát triển mới; dự báo nhu cầu thoát nước và xử lý nước thải; hướng tới xây dựng các nhà máy xử lý nước thải tập trung, bảo đảm cân bằng bền vững giữa đất và nước.

Một điểm nhấn quan trọng là Luật Thủ đô (sửa đổi) năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1-1-2025, với nhiều quy định đặc thù nhằm xây dựng Thủ đô phát triển bền vững, hiện đại. Luật quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan chức năng trong công tác lập và tổ chức thực hiện quy hoạch, trong đó đặc biệt nhấn mạnh yêu cầu quản lý, đầu tư hệ thống thoát nước đô thị, kiểm soát úng ngập và bảo vệ môi trường nước.

Thực hiện chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm và Nghị quyết Đại hội XVIII Đảng bộ thành phố, Hà Nội xác định nhiệm vụ chống úng ngập là một trong những ưu tiên hàng đầu để giải quyết dứt điểm các tồn tại kéo dài nhiều năm. Nhiều đề án, kế hoạch đã được phê duyệt và đang được triển khai đồng bộ. Đảng ủy UBND thành phố đã thông qua danh mục các dự án đầu tư khẩn cấp, đặt mục tiêu đến mùa mưa năm 2026 sẽ giảm mạnh và không để tái diễn tình trạng ngập úng. Trong quý IV-2025, các đơn vị liên quan sẽ hoàn thiện Đề án xử lý úng ngập cục bộ, trình UBND thành phố phê duyệt để triển khai ngay.

Theo đại diện Sở Xây dựng Hà Nội, về lâu dài, quá trình lập Quy hoạch cao độ nền và thoát nước Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065 sẽ tính toán khả năng ứng phó với biến đổi khí hậu, trong đó dự kiến thiết kế theo trận mưa có cường độ trên 310mm/2 ngày. Thành phố sẽ đầu tư các công trình đầu mối trên hệ thống tiêu thoát nước chính theo Quy hoạch thoát nước đã được Thủ tướng phê duyệt và kế hoạch của Thành phố. Các giải pháp thoát nước cho từng khu vực sẽ được xác định phù hợp với điều kiện tự nhiên và hiện trạng từng vùng. Bên cạnh đó, các cơ quan chức năng đang nghiên cứu bổ sung quy định về bể chứa nước mưa tại các công trình xây dựng mới nhằm tái sử dụng và điều tiết lượng nước mưa, giảm tải cho hệ thống thoát nước; đồng thời ưu tiên nguồn lực để sớm triển khai các dự án xây dựng hệ thống thoát nước chính.

Với quyết tâm của lãnh đạo thành phố, sự phối hợp của các sở, ngành, sự chung tay của cộng đồng doanh nghiệp và người dân, cùng sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế, bài toán úng ngập của Hà Nội hoàn toàn có cơ sở để được giải quyết. Đây không chỉ là cam kết hướng tới một Thủ đô an toàn, xanh, sạch, hiện đại trong tương lai gần, mà quan trọng hơn, là minh chứng cho nỗ lực của Hà Nội trong việc tập trung xử lý những vấn đề cấp bách vì cuộc sống bình yên, an toàn và hạnh phúc của người dân.

Bảo Hân