Giải bài toán tăng tỷ lệ nội địa hóa ngành công nghiệp trong nước

Ngành công nghiệp ô tô nhập khẩu 80% linh kiện

Theo Bộ Công Thương, vướng mắc của nền công nghiệp Việt Nam nằm ở việc nội lực còn yếu, chuyển dịch cơ cấu kinh tế phụ thuộc quá lớn vào các doanh nghiệp đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Đơn cử, các doanh nghiệp FDI chiếm hơn 70% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam, đặc biệt, đối với các ngành xuất khẩu chủ lực như điện - điện tử, dệt may, da giày, số lượng doanh nghiệp FDI chỉ khoảng 20% trên tổng số doanh nghiệp nhưng lại chiếm tới hơn 80% kim ngạch xuất khẩu. Các doanh nghiệp này chủ yếu tập trung ở khu vực hạ nguồn để tận dụng các ưu đãi về thuế và các chi phí đầu vào như nhân công giá rẻ và các yêu cầu về môi trường, lao động chưa quá cao của Việt Nam.

Hầu hết các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đều là doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa, chưa đủ năng lực cạnh tranh với hàng nhập khẩu. Ảnh: ST

Lãnh đạo Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) nhận định, hầu hết các doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ đều là doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa, chưa đủ năng lực cạnh tranh với hàng nhập khẩu về giá, chất lượng và tiến độ giao hàng. Các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ có hàm lượng công nghệ cao vẫn chủ yếu do các doanh nghiệp FDI cung cấp. Để phục vụ nhu cầu sản xuất, lắp ráp trong nước, Việt Nam vẫn nhập siêu linh kiện, phụ tùng với giá trị lớn.

Số lượng nhà sản xuất, cung ứng trong nước cho ngành công nghiệp ô tô còn khá khiêm tốn. Tổng số sản phẩm trong ngành là 1.221, trong đó, đa số là sản phẩm công nghiệp hỗ trợ, hàm lượng công nghệ trung bình và thấp, có giá trị nhỏ trong cơ cấu giá trị của một chiếc ô tô.

Doanh nghiệp phải nỗ lực đổi mới

Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê, chỉ khoảng 0,2% trong tổng số gần 1 triệu doanh nghiệp Việt Nam tham gia sản xuất, chế tạo trong ngành công nghiệp hỗ trợ (CNHT). Do đó, khối lượng linh kiện nhập khẩu hằng năm về Việt Nam lắp ráp, chế tạo, sản xuất để xuất khẩu lên đến hàng chục tỷ USD.

Trên thực tế, các doanh nghiệp CNHT của Việt Nam đang còn hạn chế về năng lực quản lý sản xuất, trình độ công nghệ, chưa áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế hay công cụ quản lý sản xuất.

Tuy nhiên, cũng có khá nhiều các doanh nghiệp quyết tâm đổi mới, sáng tạo và đã đạt được nhiều thành tựu. Đơn cử như câu chuyện của Công ty Cổ phần ô tô Trường Hải (Thaco).

Để thúc đẩy nội địa hóa thiết bị hỗ trợ phát triển CNHT, thời gian qua, Thaco đã có những điểm sáng, cụ thể, thông qua sự hỗ trợ của Dự án khoa học và công cấp quốc gia, Thaco từng bước làm chủ được tính toán, thiết kế và mô phỏng hoàn chỉnh kết cấu ô tô khách, từ đó đã rút ngắn được thời gian thiết kế xe so với trước đây.

Dự án được triển khai đã tạo ra những thay đổi quan trọng trong việc ứng dụng thành công các công nghệ trên thế giới như: Công nghệ ép phun, công nghệ chuyển nhựa vào khuôn có hỗ trợ chân không, công nghệ composite định hình khung kim loại, công nghệ tạo hình nhiệt, công nghệ nhựa định hình màng phức hợp - lãnh đạo Thaco cho biết.

Việc thực hiện dự án thành công đã góp phần nâng cao hàm lượng công nghệ trong sản phẩm xe khách giường nằm của Thaco lên 78% và tăng tỉ lệ nội địa hóa xe bus lên 60%; giảm 15% giá thành các linh kiện nội ngoại thất ô tô, qua đó, thúc đẩy phát triển CNHT cho ô tô và góp phần tạo thêm việc làm cho hàng ngàn lao động của Thaco Chu Lai tại Quảng Nam.

Ở khía cạnh đơn vị nghiên cứu, TS. Phan Đăng Phong - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Cơ khí - cho biết, thông qua sự hỗ trợ của Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương trong việc triển khai các dự án khoa học công nghệ, Viện đã làm chủ về thiết kế, chế tạo các thiết bị phụ trợ và từng bước làm chủ việc thiết kế nhà máy, chế tạo các thiết bị cơ khí thủy công cho các công trình thủy điện, trong đó có hai dự án cấp đặc biệt là Sơn La (2.400 MW) và Lai Châu (1.200 MW).

Bên cạnh đó, làm chủ thiết kế, chế tạo một số hệ thống thiết bị phụ cho các nhà máy nhiệt điện như thiết kế, chế tạo, thử nghiệm, lắp đặt, vận hành hệ thống lọc bụi tĩnh điện (ESP), nâng được tỷ lệ nội địa hóa từ 76% lên 94% về khối lượng và từ 65,18% lên 79,6% về giá trị…

Cần thêm chính sách hỗ trợ

Bên cạnh việc các doanh nghiệp nỗ lực đổi mới, sáng tạo, ngành ô tô cũng rất cần “bàn tay” hỗ trợ chính sách từ phía Nhà nước.

Bà Trương Thị Chí Bình - Tổng Thư ký Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI) - cho rằng, đối với các doanh nghiệp FDI, cần có chế tài đủ mạnh để các doanh nghiệp trong khối này thực hiện được tỷ lệ nội địa hóa, liên doanh với các doanh nghiệp trong nước sản xuất linh kiện, phụ kiện; đưa ra các tiêu chí và biện pháp khuyến khích cũng như chế tài xử phạt những doanh nghiệp FDI không thực hiện đúng cam kết về tỷ lệ nội địa hóa. Chính phủ và các ban, bộ ngành liên quan cần tiếp tục quyết liệt và quyết liệt hơn nữa trong việc “thúc ép” các doanh nghiệp FDI cam kết nội địa hóa. Đồng thời, tập trung phát triển công nghiệp hỗ trợ trong nước để giữ chân dòng vốn FDI.

Hiện nay, Bộ Công Thương đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương tổ chức hỗ trợ các doanh nghiệp công nghiệp kết nối với các tập đoàn đa quốc gia để tìm kiếm cơ hội tham gia chuỗi cung cấp cho các tập đoàn này tại Việt Nam cũng như tại nước ngoài; triển khai hiệu quả các chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư theo quy định của pháp luật về phát triển công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp hỗ trợ.

Về lâu dài, bà Trương Thị Chí Bình cũng nêu giải pháp, đối với các lĩnh vực trong ngành công nghiệp, yếu tố quan trọng nhất chính là sự hỗ trợ và tạo động lực cho các doanh nghiệp đầu tư. Đầu tư các dự án cơ khí yêu cầu vốn đầu tư lớn nhưng lợi nhuận thấp, vì vậy, rất khó thu hút nhà đầu tư. Chính phủ cần có chính sách ưu đãi khuyến khích các dự án sản xuất cơ khí chế tạo áp dụng công nghệ hiện đại, đạt tiêu chuẩn quốc tế.

Chính vì vậy, để tiếp tục tạo động lực thúc đẩy lĩnh vực công nghiệp trong nước phát triển, bên cạnh sự nỗ lực nâng cao năng lực sản xuất của mỗi doanh nghiệp thì hệ thống cơ chế chính sách về công nghiệp hỗ trợ cần được hoàn thiện và triển khai đồng bộ, hiệu quả hơn nữa./.

Nguyễn Duyên