Giải bài toán 'nhân lực vàng' cho bán dẫn Việt Nam

Nhu cầu cấp thiết từ thực tiễn

Ngày 21/8, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM, Hội Công nghệ vi mạch bán dẫn TP.HCM phối hợp tổ chức Tọa đàm và lễ công bố Liên minh về nghiên cứu và đào tạo nhân lực bán dẫn, vi điện tử.

Năm 2024, tổng kim ngạch xuất khẩu ngành điện tử của Việt Nam đạt hơn 134,5 tỷ USD, chiếm trên 1/3 tổng kim ngạch xuất khẩu quốc gia. Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, con số này tiếp tục tăng trưởng 39% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, phần lớn giá trị gia tăng hiện nay vẫn tập trung tại các doanh nghiệp FDI.

PGS.TS Nguyễn Văn Hiếu, Chủ tịch Hội Công nghệ vi mạch bán dẫn TP.HCM chia sẻ tại tọa đàm.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Hiếu, Chủ tịch Hội Công nghệ vi mạch bán dẫn TP.HCM, nếu doanh nghiệp trong nước sớm thành công trong thiết kế và chế tạo chip, thị trường tiêu thụ ngay trong nước sẽ vô cùng rộng mở. Đây không chỉ là cơ hội nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, gia tăng giá trị sản xuất mà còn trực tiếp góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Từ góc nhìn doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh quốc gia, vấn đề chip bán dẫn không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa rộng mở mà còn gắn liền với chiến lược phát triển công nghiệp lâu dài. Chính vì vậy, các nhà quản lý cho rằng, cần đặt câu chuyện này trong bối cảnh rộng lớn hơn của nền kinh tế.

Theo Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến 2050, Việt Nam sẽ tham gia vào tất cả các công đoạn của chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu như thiết kế, chế tạo, bao gói, kiểm định.

Ông Nguyễn Hữu Yên, Phó giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM nhận định: “Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp 4.0, nơi bán dẫn là “mạch máu” của nền kinh tế toàn cầu”.

Hiện nay, UBND TP.HCM đã ban hành hai văn bản quan trọng định hướng phát triển ngành. Theo Kế hoạch số 4354/KH-UBND (14/6/2025), đến năm 2030, kinh tế số sẽ chiếm ít nhất 30% GRDP, năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) đóng góp trên 55%, trong đó công nghiệp bán dẫn là ưu tiên cốt lõi.

Song song đó, Kế hoạch số 1231/KH-UBND (24/2/2025) đặt mục tiêu đến năm 2030 đào tạo ít nhất 9.000 nhân lực trình độ đại học trở lên, xây dựng trung tâm R&D đạt chuẩn quốc tế, mở rộng Khu công nghệ cao, thu hút các dự án FDI lớn và thúc đẩy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, ngành đang đối diện với nhiều thách thức như thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, vốn đầu tư hạ tầng lớn, chính sách chưa đủ mạnh để thu hút nhân tài và dự án. “Đặc biệt, sự gắn kết giữa “ba nhà”: Nhà nước, doanh nghiệp, viện/trường còn hạn chế và cần mở rộng liên kết liên vùng”, ông Yên nhấn mạnh.

“Ngôi nhà chung” cho nhân lực bán dẫn

Trước bối cảnh đó, Sở Khoa học và Công nghệ TP.HCM cùng Hội Công nghệ Vi mạch Bán dẫn TP.HCM (HSIA) đã thành lập Liên minh Nghiên cứu và Đào tạo nhân lực bán dẫn, vi điện tử (ARTSeMi).

Liên minh Nghiên cứu và Đào tạo nhân lực bán dẫn, vi điện tử (ARTSeMi) được thành lập.

Liên minh bán dẫn ra đời được kỳ vọng trở thành “ngôi nhà chung” để các bên hợp tác thực chất, từ đổi mới chương trình đào tạo, gắn kết doanh nghiệp vào quy trình đào tạo, đến chia sẻ nguồn lực nghiên cứu, chuyển giao công nghệ. Đây sẽ là bước đi chiến lược nhằm đào tạo thế hệ “nhân lực vàng” cho ngành bán dẫn, góp phần hiện thực hóa mục tiêu tự chủ công nghệ và phát triển bền vững kinh tế số.

Trong bối cảnh đó, nhiều “bài toán” đặt ra cần sớm có lời giải. Thứ nhất, với các trường đại học, viện nghiên cứu, phải nhanh chóng đổi mới chương trình đào tạo, rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn… Đồng thời, mở cơ chế để doanh nghiệp tham gia sâu hơn, từ xây dựng giáo trình, tài trợ phòng thí nghiệm, hướng dẫn thực tập đến tuyển dụng.

Thứ hai, với khối doanh nghiệp, cần trả lời rõ doanh nghiệp thực sự cần gì từ nguồn nhân lực đào tạo; sẵn sàng cam kết ra sao trong việc xây dựng nguồn lực chung cho ngành; và quan trọng, đâu là những rào cản về chính sách cần tháo gỡ để mạnh dạn đầu tư hơn vào R&D và sản xuất tại Việt Nam.

Cuối cùng, với cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương, yêu cầu cấp bách là những chính sách đột phá đủ sức tạo lập một “hệ sinh thái” hấp dẫn, giữ chân nhân tài, đồng thời thu hút các “đại bàng công nghệ” toàn cầu tham gia.

Theo ông Yên, chỉ khi thiết lập được mô hình liên kết thực chất, trong đó các địa phương cùng hợp tác phát huy thế mạnh riêng thay vì cạnh tranh dàn trải, ngành bán dẫn Việt Nam mới hình thành được chuỗi cung ứng - đào tạo nhân lực bền vững.

Hoài Sương