Giải bài toán ngập ở TP.HCM: Cần quy hoạch lại từ mặt đất đến nâng cao ý thức người dân

Triều cường vượt mức báo động

Nhiều năm qua, tình trạng ngập do mưa, triều cường không còn xa lạ đối với TP.HCM. Cứ mỗi khi mưa lớn, nhiều khu vực trên địa bàn TP lại rơi vào cảnh đường phố lênh láng như sông, cuộc sống người dân đảo lộn.

Kênh Ba Thôn (phường An Phú Đông) dâng cao 40 - 60cm do xả lũ khiến nhà dân ngập sâu.

Năm nay, tình hình ngập úng càng trở nên phức tạp hơn, nước ngập sâu hơn, khu vực bị ngập cũng lan rộng khi mưa lớn đổ xuống liên tục kết hợp triều cường.

Theo thông tin từ Sở Xây dựng TP.HCM, đợt triều cường đỉnh điểm gần đây đạt mức +1.82m, vượt xa mức báo động III (+1.6m), gây ngập lụt trên diện rộng tại nhiều khu vực. Những khu vực như giao lộ Võ Văn Kiệt - Hồ Học Lãm, các tuyến đường Phạm Văn Chiêu, Huỳnh Tấn Phát, Trần Xuân Soạn... một lần nữa lại ngập sâu.

Nghiêm trọng nhất phải kể đến bán đảo Thanh Đa (Bình Quới), nơi địa hình tự nhiên vốn đã trũng thấp (chỉ đạt +1.0m đến +1.4m), triều cường kỷ lục khiến nước tràn qua bờ bao, tường chắn, gây ngập từ 40 - 100cm, ảnh hưởng nặng nề sinh hoạt của người dân. Sự cố này cũng phơi bày sự cấp thiết của các dự án công trình chống sạt lở và kiểm soát triều cường đang được triển khai.

Phân tích về gốc rễ vấn đề, các chuyên gia đều chỉ ra nhiều nguyên nhân chồng chéo. PGS.TS Nguyễn Tri Quang Hưng, Trưởng khoa Môi trường và Tài nguyên, Trường Đại học Nông Lâm TP.HCM nhấn mạnh các yếu tố cốt lõi là biến đổi khí tượng thủy văn, đô thị hóa quá nhanh và hạ tầng quá tải.

Video: Người dân phía Nam TP.HCM chật vật mỗi khi triều cường dâng

Việc đô thị hóa tràn lan đã triệt tiêu chức năng của những vùng trũng tự nhiên, vốn là nơi điều tiết và thoát nước như khu vực quận 7 hay quận 2 cũ. Bên cạnh đó, tình trạng bê tông hóa mặt đất gần như hoàn toàn đã triệt tiêu khả năng thấm nước tự nhiên. Nước mưa không thể thấm xuống để bổ sung cho mạch nước ngầm, vừa khiến tình trạng ngập thêm trầm trọng, vừa là một trong những nguyên nhân gây sụt lún nền đất cục bộ.

Về hạ tầng, hệ thống cống thoát nước hiện nay của TP.HCM đa phần được xây dựng từ lâu, có lưu lượng nhỏ và đã hoàn toàn quá tải so với tốc độ phát triển đô thị. Hơn nữa, công tác quy hoạch cao độ nền chưa được chuẩn hóa, dẫn đến tình trạng cùng một tuyến đường nhưng có đoạn khô ráo, đoạn lại ngập nặng do hướng dòng chảy không được tính toán đồng bộ.

Tuy nhiên, nguyên nhân không chỉ nằm ở quy hoạch và hạ tầng. PGS.TS Nguyễn Tri Quang Hưng và nhiều chuyên gia khác đều lên án gay gắt thói quen xả rác bừa bãi của một bộ phận người dân. Việc vô tư vứt rác, thậm chí cố tình nhét rác vào miệng cống, hố ga làm chặn đứng dòng chảy, gây tắc nghẽn cục bộ và làm trầm trọng thêm tình trạng ngập úng.

Tình trạng đô thị hóa, bê tông hóa tại TP.HCM khiến việc ngập do mưa, triều cường càng thêm nghiêm trọng (Ảnh: Mỹ Quỳnh).

Cuối cùng, yếu tố khách quan là biến đổi khí hậu đang đẩy triều cường lên mức cực đoan, kết hợp với gió mùa Đông Bắc, khiến mực nước dâng cao vượt mức báo động, là thách thức mà thành phố phải đối mặt thường xuyên hơn trong chu kỳ từ tháng 8 đến tháng 12 âm lịch hàng năm.

Đồng bộ công trình, quy hoạch thông minh và ý thức cộng đồng

Ông Hoàng Phúc Dũng, Phó trưởng Phòng hạ tầng Kỹ thuật, Sở Xây dựng cho biết, để giải quyết bài toán ngập úng, TP.HCM đã và đang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Về giải pháp công trình, Sở Xây dựng TP.HCM tập trung đẩy nhanh tiến độ các dự án trọng điểm theo Đề án Chống ngập giai đoạn 2020-2045.

Các dự án lớn bao gồm: Giải quyết ngập do triều khu vực TP.HCM có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1), dự án xây dựng hạ tầng và cải tạo môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - Rạch Nước Lên, cùng những dự án cải tạo các trục tiêu thoát nước chính như rạch Xuyên Tâm, rạch Văn Thánh, Bà Lớn...

Song song đó là vận hành đồng bộ các cống kiểm soát triều đã hoàn thành (như Bình Lợi - Bình Triệu, Rạch Nhảy - Ruột Ngựa...) và tăng cường vận hành 388 van ngăn triều cùng 17 trạm bơm di động để ứng cứu tức thời.

Dự án chống ngập 10.000 tỷ đồng tại TP.HCM "đắp chiếu" sau gần thập kỷ triển khai (Ảnh: Mỹ Quỳnh).

"Sau khi các công trình này hoàn thành, đặc biệt là hệ thống cống kiểm soát triều và trạm bơm lưu động, tình trạng ngập triều ở khu vực phía Nam thành phố - khu vực quận 7, 8, Nhà Bè, Bình Chánh cũ sẽ giảm đáng kể", ông Dũng cho biết.

PGS.TS Nguyễn Tri Quang Hưng chia sẻ, ở một số quốc gia, các tuyến đường hoặc vỉa hè được thiết kế bằng vật liệu thấm nước như cao su băm nhỏ trộn với vật liệu rỗng, vừa đảm bảo an toàn cho người đi bộ, vừa cho phép nước mưa thấm qua bề mặt xuống đất, góp phần bổ cập nguồn nước ngầm.

Vấn đề này cũng đã được PGS.TS Châu Nguyễn Xuân Quang, Phó viện trưởng Viện Môi trường và Tài nguyên (ĐH Quốc gia TP.HCM) đưa ra trước đó. Ông cho rằng, TP.HCM cần gia tăng khả năng thấm và trữ nước phân tán tại các công trình và nhà ở. Ông dẫn chứng việc sử dụng vật liệu thấm nước cho vỉa hè, đường sá và lồng ghép chức năng hồ trữ nước ngầm tại các khu đô thị mới.

Video: Hệ thống cống nước tại TP.HCM cũ kỹ, không đủ năng lực thoát nước khi lưu lượng mưa lớn

Về hạ tầng thoát nước, theo PGS.TS Nguyễn Tri Quang Hưng, hệ thống cống hiện nay của TP.HCM quá tải và lạc hậu nhưng việc mở rộng cống rất khó, do liên quan hệ thống giao thông. Nếu đào đường làm cống, giao thông sẽ tắc nghẽn nghiêm trọng.

Do đó, ông khuyến nghị thành phố có thể nghiên cứu ứng dụng công nghệ đào ngầm bằng máy khoan tự động, tương tự dự án tuyến metro số 2 ở Hà Nội. Cách này tuy tiến độ không nhanh nhưng hạn chế được ảnh hưởng đến giao thông bề mặt.

Cuối cùng, không thể bỏ qua vai trò của cộng đồng. Thành phố cần tăng cường tuyên truyền, vận động người dân từ bỏ thói quen xả rác bừa bãi, nâng cao ý thức chủ động theo dõi thông tin thời tiết, triều cường để kịp thời ứng phó, bảo vệ tài sản.

Chống ngập úng tại TP.HCM là cuộc chiến lâu dài, đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa đầu tư hạ tầng lớn, ứng dụng công nghệ, quy hoạch thông minh, trên hết là sự đồng hành, chia sẻ của mỗi người dân.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh, bài toán ngập của TP.HCM không thể giải quyết chỉ trong một vài năm, mà cần chiến lược dài hạn, tích hợp giữa quy hoạch, quản lý đô thị, bảo vệ môi trường và công nghệ.

Đặc biệt, trong bối cảnh TP.HCM mở rộng địa giới sau khi sáp nhập Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, việc liên kết vùng về thoát nước và kiểm soát triều trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Mỹ Quỳnh