Gia đình thích ứng trong thời đại mới

Một gia đình hòa thuận, yêu thương sẽ giúp trẻ em cảm thấy an toàn, tự tin, từ đó dễ dàng hòa nhập và phát triển toàn diện. (Ảnh: Trần Hảo)

Bắt đầu từ điều nhỏ nhất

Ngày Gia đình Việt Nam (28/6) không chỉ là dịp để tôn vinh giá trị thiêng liêng của tổ ấm, mà còn là cơ hội để chúng ta nhìn lại: Gia đình chính là môi trường học tập đầu tiên và có ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách của trẻ.

Ngay từ những năm tháng đầu đời, trẻ nhỏ không học qua sách vở hay trường lớp, mà học qua cách cha mẹ hành xử trước mọi tình huống trong cuộc sống. Cách người lớn thể hiện sự ấm áp, biết lắng nghe, biết giữ cân bằng giữa sự quan tâm và việc để con tự do khám phá, chính là nền móng đầu tiên cho trí tuệ cảm xúc.

Trẻ em không lớn lên nhờ những lời dạy đạo lý khô khan, mà nhờ cảm giác an toàn khi được cha mẹ ôm vào lòng, nhờ những lời động viên nhỏ nhẹ khi vấp ngã, hay đơn giản là ánh mắt dịu dàng khi chúng cố gắng làm điều gì đó mới mẻ. Những cử chỉ nhỏ tưởng chừng vô hình ấy lại là thông điệp đầy sức mạnh.

Một gia đình không hoàn hảo vẫn có thể là một tổ ấm an toàn nếu ở đó, các thành viên được lắng nghe, thể hiện bản thân và có quyền được thất bại, vấp ngã và đứng lên. Trong thời đại bận rộn, nhiều biến động và sự chen chân của công nghệ, có lẽ điều quý giá nhất mà mỗi người cha, người mẹ có thể dành cho con cái mình không phải là vật chất mà là sự hiện diện trọn vẹn: Một lời hỏi han khi con im lặng, một chút kiên nhẫn lắng nghe khi con mắc sai lầm.

Tình cảm ấm áp từ cha mẹ không chỉ giúp trẻ cảm thấy dễ chịu, an toàn, mà còn có khả năng nhận diện, thấu hiểu và điều chỉnh cảm xúc của bản thân. Khả năng này không tự nhiên có mà được hình thành từ những tương tác hằng ngày. Khi trẻ học được cách bình tĩnh trước khó khăn, thấu hiểu người khác và hành xử có trách nhiệm với cảm xúc của mình, các em sẽ có nền tảng vững chắc để xây dựng mối quan hệ lành mạnh, đưa ra quyết định đúng đắn và kiên cường trước thử thách.

Mỗi người có thể bắt đầu từ điều nhỏ nhất, đó là một cái ôm, một lời hỏi han, một buổi tối bỏ điện thoại xuống để lắng nghe nhau. Bởi hơi ấm gia đình không chỉ nuôi dưỡng hiện tại mà còn kiến tạo tương lai – một tương lai có những con người biết yêu thương, biết sống tử tế và biết làm chủ cuộc đời mình.

Gia đình luôn là cái nôi nuôi dưỡng, định hình nhân cách và ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển tâm lý, xã hội của mỗi người. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, những giá trị truyền thống có thể bị lung lay nhưng vai trò của gia đình vẫn không hề thay đổi. Dù xã hội có đổi thay ra sao, giá trị của một gia đình bền vững vẫn là gốc rễ nuôi dưỡng nên những cá nhân mạnh mẽ, có đạo đức và có khả năng thích ứng với cuộc sống.

Một đứa trẻ lớn lên trong sự yêu thương, lắng nghe và định hướng đúng đắn sẽ có nền tảng cảm xúc lành mạnh, khả năng giao tiếp tốt, lòng tin vào bản thân và sự tự chủ cao. Ngược lại, những tổn thương đầu đời, thiếu vắng tình cảm cha mẹ hoặc môi trường gia đình bạo lực, áp đặt, thường để lại hậu quả trong nhận thức và hành vi xã hội. Gia đình, theo nghĩa đầy đủ nhất, không chỉ là nơi “ở cùng nhau”, mà là nơi “thuộc về nhau” – nơi mỗi thành viên được nhìn nhận, được yêu thương và được là chính mình.

Dù cuộc sống có hiện đại đến đâu, gia đình vẫn luôn là yếu tố then chốt định hình nên một xã hội tốt đẹp. (Ảnh: Khánh Thi)

Xây dựng những yếu tố mới phù hợp với thời đại

Sự phát triển của xã hội hiện đại mang đến nhiều thay đổi trong cấu trúc gia đình. Gia đình hạt nhân dần thay thế cho mô hình đại gia đình nhiều thế hệ, phụ nữ đi làm nhiều hơn, cha mẹ đơn thân ngày một phổ biến, ranh giới vai trò giới tính trong gia đình trở nên linh hoạt.

Tuy nhiên, trong mọi đổi thay ấy, có những giá trị vẫn cần được giữ gìn, cần thiết cho sự phát triển bền vững của mỗi gia đình. Đó là tình yêu thương vô điều kiện, sự tôn trọng lẫn nhau, tính trách nhiệm giữa các thành viên, sự gắn kết, chia sẻ. Những giá trị này không cũ đi theo thời gian, mà càng trở nên quý giá trong xã hội hiện đại.

Sự phát triển công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội và thiết bị thông minh đã làm thay đổi sâu sắc cách các thành viên trong gia đình kết nối với nhau. Một mặt, công nghệ giúp cha mẹ có thể trò chuyện với con cái khi đi công tác xa, giúp ông bà thấy mặt cháu qua video call, giúp cả nhà chia sẻ những khoảnh khắc qua mạng. Nhưng mặt khác, nhiều gia đình ngày nay xa cách về mặt cảm xúc khi mỗi người mải đắm chìm trong thế giới riêng trên điện thoại.

Nhiều cha mẹ mải mê lướt tin tức hơn là nghe con kể chuyện ở trường. Nhiều con trẻ quen tâm sự với mạng xã hội hơn là với người thân. Vậy làm sao để cân bằng? Câu trả lời không phải là loại bỏ công nghệ, mà là sử dụng nó có chủ đích, đặt gia đình vào vị trí trung tâm trong lịch trình sống mỗi ngày. Hãy quy ước giờ “không điện thoại” trong bữa ăn, giữ thói quen cùng nhau trò chuyện buổi tối, cùng con làm việc nhà hay chơi trò chơi thay vì mỗi người ôm một điện thoại.

Trong bối cảnh hội nhập và hiện đại hóa, gia đình Việt Nam đang đứng trước cả thách thức lẫn cơ hội để củng cố giá trị truyền thống và thích ứng với thời đại mới. Những giá trị như hiếu kính với cha mẹ, yêu thương con cái, sự hy sinh thầm lặng và tinh thần đùm bọc vẫn luôn là bản sắc đẹp đẽ. Đồng thời, gia đình Việt cũng cần xây dựng thêm những giá trị mới như bình đẳng giới trong phân chia trách nhiệm, lắng nghe thay vì áp đặt, tôn trọng sự khác biệt thay vì đồng hóa, nuôi dạy con bằng đồng hành thay vì kiểm soát.

Gia đình mạnh không phải là gia đình không có mâu thuẫn, mà là biết đối thoại, biết sửa chữa và cùng nhau vượt qua. Hạnh phúc gia đình không đến từ sự đủ đầy vật chất, mà từ việc mỗi người trong tổ ấm ấy cảm thấy mình được trân trọng và có chỗ dựa khi cần.

Chính trong nhịp sống hiện đại, nơi áp lực dễ làm con người rạn vỡ, thì gia đình càng cần là điểm tựa vững chãi. Để gia đình thực sự là tổ ấm, là nền tảng hình thành nhân cách và giá trị sống, mỗi thành viên cần có trách nhiệm không chỉ gìn giữ, mà còn làm mới.

Gia đình là môi trường đầu tiên và quan trọng nhất mà mỗi cá nhân trải nghiệm. Tại đây, những giá trị cốt lõi như tình yêu thương, sự sẻ chia, lòng biết ơn, sự tôn trọng và trách nhiệm được hình thành. Cách cha mẹ giao tiếp, ứng xử, giáo dục con cái sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến cách con cái nhìn nhận thế giới, hình thành quan điểm sống và phát triển kỹ năng xã hội. Một gia đình hòa thuận, yêu thương sẽ giúp trẻ em cảm thấy an toàn, tự tin, từ đó dễ dàng hòa nhập và phát triển toàn diện.

Dù cuộc sống có hiện đại đến đâu, vai trò của gia đình vẫn luôn là yếu tố then chốt định hình nên một xã hội tốt đẹp. Bằng cách giữ gìn những giá trị truyền thống và xây dựng những yếu tố mới phù hợp với thời đại, gia đình Việt Nam sẽ tiếp tục là tổ ấm vững chắc, nơi mọi thành viên tìm thấy sự bình yên, hạnh phúc và động lực để phát triển.

Trọng Dũng