Giá điện cần minh bạch - Nhà nước quản lý

Biểu giá điện bậc thang vẫn còn phù hợp

Tại tọa đàm "Đối thoại thẳng thắn để hiểu đúng về hóa đơn tiền điện", do Báo Lao động tổ chức ngày 19/9, Phó Trưởng phòng Quản lý giá điện, Cục Điện lực, Bộ Công Thương Nguyễn Thị Tuyết Mai cho biết, thời gian qua, thời tiết nắng nóng khiến nhu cầu sử dụng điện tăng cao. Khi mức sử dụng điện sang bậc kế tiếp thì mức giá cao hơn. Do đó, hóa đơn tiền điện tăng là không tránh khỏi.

Cũng theo bà Mai, việc xây dựng biểu giá điện sinh hoạt theo bậc thang tăng dần là có nguyên lý. Theo đó, điện năng là hàng hóa đặc biệt khi sản xuất và tiêu thụ diễn ra đồng thời. Nhà máy có chi phí giá thành rẻ sẽ được huy động trước, sau đó đến nhà máy có chi phí giá thành cao hơn cho đến khi đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng điện của hệ thống, như vậy khi sử dụng càng nhiều điện thì chi phí càng tăng cao. Nhiều nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan, Indonesia… đều áp dụng biểu giá bán lẻ điện bậc thang tăng dần cho sinh hoạt.

Dựng cột trên tuyến đường dây 500kV Lào Cai - Vĩnh Yên. Ảnh: EVN

Lý do quan trọng nhất để áp dụng biểu giá điện bậc thang cho khách hàng sinh hoạt là bởi tính chất, đặc điểm và sự đồng nhất về tính cách sử dụng điện của các nhóm khách hàng này, đó là gia tăng sử dụng điện mạnh nhất vào thời gian cao điểm của hệ thống và rất khó điều chỉnh hành vi sử dụng điện.

Biểu giá bậc thang được thiết kế chia ra theo mức tiêu thụ điện, tức càng dùng nhiều càng trả nhiều tiền, phản ánh mức khác biệt về chi phí cung cấp điện và đặc điểm tiêu thụ. Về mặt an sinh xã hội, biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt theo bậc thang là một trong những công cụ để hỗ trợ các hộ có thu nhập thấp có thể được tiêu dùng điện đáp ứng nhu cầu ở mức phù hợp với khả năng chi trả của họ, từ đó khuyến khích sử dụng điện tiết kiệm và hiệu quả.

“Như vậy, biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt theo bậc thang là công cụ khá hiệu quả khi đồng thời đạt được nhiều mục đích khi định giá. Biểu giá này cũng được áp dụng ở nhiều nước. Hiện tại, biểu giá này vẫn phù hợp với Việt Nam”, bà Nguyễn Thị Tuyết Mai nhấn mạnh và cho rằng, điều này đã được thể chế hóa trong Luật Điện lực 2024.

Trên thực tế, biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt đã được điều chỉnh tại Quyết định số 14/2025/QĐ-TTg quy định về cơ cấu biểu giá bán lẻ điện, cải tiến từ 6 bậc xuống còn 5 bậc. Trong giai đoạn tới, đại diện Cục Điện lực cho biết sẽ tiếp tục theo dõi thực tế sản lượng sử dụng điện của khách hàng để điều chỉnh bậc thang giá bán lẻ điện sinh hoạt cho phù hợp.

Truyền thông để hiểu đúng bản chất giá điện hai thành phần

Cũng liên quan giá điện, Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 nêu rõ: “Xây dựng giá năng lượng minh bạch do thị trường quyết định, có sự quản lý của Nhà nước, không thực hiện bù chéo”. Chủ tịch Hội Thẩm định giá Việt Nam Nguyễn Tiến Thỏa cho rằng, định hướng này “hoàn toàn đúng” trong bối cảnh chúng ta chuyển sang nền kinh tế thị trường.

Ông Thỏa nhấn mạnh: “Nếu không tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường thì hệ quả là dòng tiền của ngành điện luôn luôn không bảo đảm được tái sản xuất để đầu tư nguồn và lưới, không khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư nguồn và lưới, không tạo áp lực để các ngành sử dụng nhiều điện cải tiến sản xuất, áp dụng công nghệ mới để tiêu tốn điện ít hơn. Nếu cứ để giá điện rẻ là không ổn, không có hiệu quả”, đồng thời cho rằng “giá cũng là một yêu cầu để thúc đẩy tiết kiệm điện nên không thể rẻ mãi”.

Cũng theo chuyên gia, việc bù chéo giữa các nhóm khách hàng (lấy giá điện sinh hoạt bù chéo cho các ngành sản xuất, làm cho giá điện sinh hoạt cao không hợp lý) và bù chéo giữa các vùng miền (lấy vùng có giá thấp bù cho vùng có giá thành cao) chính là cơ chế bao cấp, không phản ánh đúng chi phí của ngành điện bỏ ra, đồng thời phát tín hiệu sai cho nền kinh tế. “Bây giờ phải sắp xếp lại để giảm, xóa bù chéo: giá phải phù hợp với chi phí bỏ ra trên hệ thống, chứ không phải là hưởng giá thấp hơn chi phí”.

Tựu trung, để ngành điện hoạt động bình thường, ông Thỏa đề xuất 3 giải pháp. Một là, giá điện phải luôn quán triệt tinh thần tính đúng, tính đủ chi phí hợp lệ, trước mắt cải tiến biểu giá điện sinh hoạt xuống còn 3 - 4 bậc. Cùng với đó, cần sửa đổi Nghị định số 72/2025/NĐ-CP quy định về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, nhằm bảo đảm tính đúng, tính đủ, tiến đến cơ chế thị trường của giá điện. Hai là, tiếp tục tái cơ cấu những đơn vị, bộ phận không cần thiết phải độc quyền, trên cơ sở đó tiếp tục hoàn thiện thị trường bán buôn cạnh tranh, phát điện cạnh tranh, nhanh chóng vận hành thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Ba là, ngành điện phải tiếp tục thực hiện các giải pháp quản trị hiện đại, tối ưu hóa quản lý các chi phí sản xuất kinh doanh điện cũng như hiệu quả đầu tư để bảo đảm tất cả các chi phí, nguồn lực đầu tư cho ngành điện hiệu quả.

Bà Nguyễn Thị Tuyết Mai xác nhận, nếu thay đổi phương pháp tính giá điện, bảo đảm phản ánh đúng chi phí của khách hàng gây ra cho hệ thống sẽ giảm bớt tiến tới xóa bỏ bù chéo. Hiện nay, Bộ Công Thương đang nghiên cứu để triển khai giá điện hai thành phần, gồm giá công suất và giá điện năng, giúp phản ánh thực chi phí cung cấp điện, khuyến khích sử dụng điện hiệu quả hơn, tránh lãng phí đầu tư công suất nguồn và mở rộng lưới điện.

Hiện, hầu hết các nước coi giá hai thành phần là loại giá cơ bản để áp dụng trên nguyên tắc tính đúng, tính đủ chi phí. Song, đây là cơ chế mới ở Việt Nam nên cần có bước thí điểm để rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng. “Điều quan trọng nhất là cần truyền thông đầy đủ để khách hàng hiểu bản chất của giá điện hai thành phần, đó là không phải để tăng hay giảm hóa đơn tiền điện mà là phản ánh đúng chi phí cung cấp điện của hệ thống cho từng khách hàng sử dụng điện, từ đó mang lại hiệu quả cho cả hai phía: với ngành điện, bảo đảm thu hồi chi phí đầu tư theo cách an toàn; về phía khách hàng sử dụng điện sẽ điều chỉnh hành vi để sử dụng điện hiệu quả hơn, tránh lãng phí”, bà Mai đề xuất.

Tại tọa đàm, các chuyên gia cũng đồng tình cho rằng, vấn đề liên quan công ích nên được tách ra khỏi giá điện, vì nguyên tắc phải tính đúng, tính đủ, khi đó giá điện cao hay thấp phụ thuộc chi phí đầu vào. Nếu thực hiện được điều này sẽ bảo đảm giá điện minh bạch hơn.

Đan Thanh