Gerty Cori: Người phụ nữ đầu tiên đạt giải Nobel Y học

Bà Gerty và chồng là ông Carl Cori tại Lễ trao giải Nobel tại Phòng hòa nhạc Stockholm, ngày 10/12/1947. Ảnh: Thư viện Y khoa Quốc gia Mỹ.

Cùng với người chồng Carl Ferdinand Cori, cả hai đã để lại dấu ấn lớn trong ngành sinh hóa và di truyền học, đặc biệt là với công trình về chu trình Cori - một phát hiện quan trọng đối với quá trình chuyển hóa năng lượng trong cơ thể.

Từ cô gái đam mê khoa học đến nhà khoa học lỗi lạc

Bà Gerty Theresa Cori (1896-1957) sinh ra trong một gia đình Do Thái tại Prague, lúc đó thuộc Đế chế Áo-Hung (nay là Cộng hòa Séc). Là con cả trong số ba chị em gái, bà may mắn được giáo dục tại nhà trước khi theo học tại một trường trung học dành cho nữ sinh. Người chú của bà, một giáo sư nhi khoa, đã khuyến khích bà theo đuổi ngành y khoa, một lĩnh vực vốn ít có sự tham gia của phụ nữ vào thời điểm đó.

Bà Gerty và ông Carl Cori trong phòng thí nghiệm tại Trường Y khoa Đại học Washington ở St. Louis, Missouri, Hoa Kỳ, 1947. Ảnh: Thư viện Y khoa Becker, Trường Đại học Y khoa Washington

Năm 1914, bà Gerty trúng tuyển vào trường Đại học Charles ở Prague, nơi bà gặp ông Carl Ferdinand Cori - người bạn đời và cũng là đồng nghiệp nghiên cứu xuất sắc của bà sau này. Hai người cùng chia sẻ niềm đam mê với khoa học và sớm bắt tay vào nghiên cứu về quá trình chuyển hóa carbohydrate. Tình yêu giữa họ nảy nở tại phòng thí nghiệm – nơi họ cùng nhau dồn toàn tâm trí vào những nghiên cứu khoa học. Đến năm 1920, hai người kết hôn ngay sau khi cùng nhận bằng Tiến sĩ Y khoa.

Hành trình gian nan trên đất Mỹ

Sau khi tốt nghiệp, bà Gerty làm việc tại một bệnh viện nhi ở Vienna, còn ông Carl tiếp tục nghiên cứu tại một phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, châu Âu lúc đó đang chìm trong tình cảnh hỗn loạn sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất, và chủ nghĩa bài Do Thái ngày càng gia tăng. Chính vì điều này cũng như điều kiện sống quá khó khăn, hai vợ chồng nhà Cori quyết định di cư sang Mỹ vào năm 1922.

Họ bắt đầu sự nghiệp mới tại Viện nghiên cứu các bệnh ác tính (nay là Viện nghiên cứu Ung thư Roswell Park) ở New York. Dù ngang hàng về trình độ, năng lực cũng như cùng niềm đam mê nghiên cứu khoa học như chồng, nhưng bà Gerty lại thường xuyên bị phân biệt về vấn đề giới tính của mình. Bà chỉ được nhận các vị trí nghiên cứu mức độ thấp hơn và mức lương ít hơn so với ông Carl. Bất chấp những khó khăn, hai vợ chồng vẫn sát cánh bên nhau, liên tục công bố các nghiên cứu khoa học quan trọng.

Năm 1929, họ đề xuất lý thuyết "Chu trình Cori", giải thích cách cơ thể con người chuyển hóa và tái sử dụng glucose. Theo chu trình này, glycogen trong cơ bắp được phân hủy thành glucose để cung cấp năng lượng cho cơ thể, đồng thời một phần glucose được chuyển hóa thành axit lactic, sau đó được gan tái chế thành glycogen. Phát hiện này có ý nghĩa đặc biệt trong điều trị bệnh tiểu đường và giúp giới khoa học hiểu rõ hơn về cách thức trao đổi chất trong cơ thể.

Những đóng góp khoa học và được vinh danh với giải thưởng Nobel

Sau khi rời Viện Roswell, vợ chồng nhà Cori tiếp tục nghiên cứu tại Đại học Washington ở St. Louis vào năm 1931. Tuy nhiên, trong khi ông Carl được bổ nhiệm làm Giáo sư thì bà Gerty chỉ được nhận vào vị trí Trợ lý nghiên cứu. Phải đến năm 1947, khi ông Carl trở thành Trưởng khoa Hóa sinh, bà Gerty mới chính thức được phong hàm Giáo sư - chức vụ theo bà đến tận cuối đời.

Bà Gerty Cori đứng thứ 5 từ bên phải sang, chụp tại Trường Y khoa Washington, tháng 6/1939. Ảnh: Thư viện Y khoa Bernard Becker, Trường Y khoa Đại học Washington.

Năm 1947, sau nhiều năm cống hiến không ngừng nghỉ, bà Gerty và ông Carl được trao giải Nobel Y học nhờ khám phá về quá trình xúc tác chuyển đổi glycogen. Đây là một bước tiến quan trọng trong nghiên cứu về bệnh tiểu đường, rối loạn chuyển hóa và chức năng nội tiết tố. Bà trở thành người phụ nữ Mỹ đầu tiên giành giải Nobel trong lĩnh vực này, đồng thời góp phần phá bỏ rào cản giới tính trong khoa học.

Ngoài giải Nobel, bà Gerty còn nhận nhiều danh hiệu và giải thưởng danh giá khác, bao gồm giải thưởng Squibb về nội tiết học năm 1947, giải thưởng Báo chí Quốc gia dành cho phụ nữ năm 1948 và giải thưởng Nghiên cứu về đường của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia năm 1950. Bà cũng được trao bằng danh dự từ các trường đại học danh tiếng như Smith, Yale và Rochester.

Những năm tháng cuối đời và di sản để lại

Không lâu sau khi nhận giải Nobel, Gerty bắt đầu có dấu hiệu của bệnh xơ tủy (Myelofibrosis), một căn bệnh hiếm gặp về tủy xương. Dù mắc bệnh, bà vẫn tiếp tục làm việc trong suốt một thập kỷ, chịu đựng đau đớn để hoàn thành các nghiên cứu của mình. Đến ngày 26/10/1957, bà qua đời vì suy thận, để lại một di sản khoa học to lớn cho nhân loại.

Bà Gerty Cori, một trong mười hai phụ nữ xuất sắc được trao bằng danh dự của trường Đại học Smith vào lễ kỷ niệm 75 năm thành lập trường. Ảnh: Getty Images.

Ông Carl Cori tiếp tục sự nghiệp nghiên cứu và giảng dạy cho đến khi qua đời năm 1984. Cả hai vợ chồng Cori đã xuất bản chung hơn 50 bài nghiên cứu khoa học và đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của ngành sinh hóa.

Tên tuổi của bà Gerty Cori không chỉ được ghi danh trong lịch sử khoa học mà còn được vinh danh tại nhiều nơi và theo nhiều cách khác nhau. Năm 2008, hình ảnh của bà xuất hiện trên tem thư của Mỹ. Trên Mặt Trăng, một miệng núi lửa được đặt tên là “Hố Cori” để tưởng nhớ bà. Tại St. Louis, nơi bà và ông Carl từng làm việc, cả hai vợ chồng cũng được vinh danh trên Đại lộ Danh vọng.

Bà Gerty Cori không chỉ là một nhà khoa học tài năng mà còn là biểu tượng của sự kiên trì, trí tuệ và lòng dũng cảm. Bà đã vượt qua những rào cản về giới tính và định kiến xã hội để theo đuổi đam mê nghiên cứu, góp phần thay đổi nền y học hiện đại. Những đóng góp của bà không chỉ giúp ích cho việc điều trị bệnh tiểu đường mà còn mở đường cho nhiều khám phá quan trọng trong lĩnh vực sinh hóa và di truyền học.

Di sản để lại cho nhân loại của bà Gerty Cori vẫn có giá trị đến ngày nay, truyền cảm hứng cho thế hệ nhà khoa học nữ tiếp theo tiếp tục theo đuổi đam mê và khám phá những điều vĩ đại.

Minh An/Báo Tin tức (Theo Science History, Nobel Prize)