Gen Z định nghĩa lại thói quen đọc sách

Ảnh: FT.

Cho tới nay, đã có không ít tiếng nói lo ngại rằng thế hệ Z (Gen Z), thuật ngữ viết tắt cho những người sinh sau năm 1997, không còn đọc sách để giải trí nữa, thậm chí coi sách là lãng phí thời gian. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu khác cũng đặt câu hỏi về việc suy giảm kỹ năng tư duy phản biện hoặc việc mất đi khả năng viết tay của người trẻ, một phần do thiếu đọc sách.

Ngay từ năm 1991, tờ Los Angeles Times từng đăng tải bài viết rằng "việc đọc sách đã bắt đầu biến mất khỏi nền văn hóa của chúng ta". "Những người trẻ tuổi" khinh thường báo chí và sách.

Sau 16 năm, thông điệp tương tự xuất hiện trên tạp chí Entertainment Weekly và do nhà văn nổi tiếng Stephen King đưa ra. Ông nói rằng "thế hệ bùng nổ trẻ sơ sinh (Baby Boomer) đang hài lòng với những bản nhạc gây cười thay vì văn học", và kêu gọi độc giả quay trở lại các hiệu sách.

Tuy nhiên, thay vì chìm đắng trong những nỗi lo trên, có một tín hiệu tích cực là thế hệ Z, hiện ở độ tuổi từ đầu thiếu niên đến cuối đôi mươi, đang tìm đến những cộng đồng văn học rất đa dạng như một nơi ẩn náu khỏi sự cô đơn và những âm thanh làm phiền vô tận của truyền thông xã hội.

Các cộng đồng văn học phong phú

Năm ngoái, Kathi Inman Berens và Rachel Noorda, các học giả từ Đại học Portland State, đã công bố một bài báo về thói quen đọc sách của thế hệ Z và thế hệ thiên niên kỷ ở Mỹ. Trong khi 43% trong số hơn 2.000 người được khảo sát không tự nhận mình là người đọc sách, họ hóa ra lại đọc nhiều sách in hơn so với những người tự nhận mình là người đọc sách. Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng "người càng trẻ thì càng có nhiều khả năng mua sách in".

Số liệu này cho thấy thế hệ Z đang thay đổi ý nghĩa của việc đọc sách khi họ dễ dàng chuyển đổi giữa sách in, sách điện tử và sách nói.

Người trẻ không tự nhiên đọc sách in. Họ làm điều đó một phần nhờ vào các thiết bị điện tử cùng họ trưởng thành. Trên không gian mạng, họ được tham gia các cộng đồng sách điện tử, sách nói như Wattpad hoặc Movellas, có thể tự do truy cập các trang web sao chép sách, các trang web truyện hư cấu do người hâm mộ sáng tác, hay các trang truyện tranh như Viz Manga, Hoopla và Libby. Ngoài ra, còn nhiều kênh đánh giá và giới thiệu sách như BookTok và YouTube, điều đưa độc giả biết nhiều hơn tới thế giới sách và phần nào thúc đẩy họ sở hữu các ấn bản bìa mềm.

Ngoài ra, sự phát triển của không gian số cũng thúc đẩy doanh số bán các thể loại như truyện tranh, manga, tiểu thuyết lãng mạn và hư cấu. Tiểu thuyết lãng mạn và truyện tranh có vẻ khác xa so với văn học chính thống, tuy nhiên, lại có sức hấp dẫn mạnh mẽ, đưa độc giả thoát khỏi cuộc sống thực tại và vượt lên những áp lực to lớn trong đời thường.

Tác phẩm ra mắt năm 2023 cho thấy sự ưa thích của giới trẻ với manga. Ảnh: alastore.

Lucas Maxwell, một thủ thư trung học tại Glenthorne ở Anh, gần đây viết về việc khuyến khích các bé trai đọc sách bằng cách chất đầy truyện tranh manga lên kệ trong hơn một thập kỷ qua. Ông nói: "Các em đọc ngấu nghiến", thư viện của ông "tràn ngập manga và các em đọc cả trước giờ học, giờ nghỉ, giờ ăn trưa và sau giờ học".

Các tác phẩm như One Piece, bộ truyện của Eiichiro Oda từ năm 1997 và bộ truyện Naruto của Masashi Kishimoto (1999-2014) đã thu hút hàng trăm triệu độc giả trên toàn thế giới. Jillian Rudes, tác giả của Manga in Libraries: A Guide for Teen Librarians, từ New York, lưu ý rằng vì các câu chuyện manga có thể kéo dài rất nhiều tập, nên độc giả trẻ tuổi "có thể lớn lên cùng những nhân vật này".

Cá tính đọc sách đa dạng

Nếu gọi gen Z là những người ăn tạp, vì họ sẵn sàng và ưa thích những thể loại bị coi là quá đơn giản như tiểu thuyết hay truyện tranh, thì điểm mạnh của họ chính là sự đa dạng. Trong thời kỳ đại dịch Covid-19, người mẫu Kaia Gerber, hiện 23 tuổi, đã thành lập câu lạc bộ sách Khoa học Thư viện trên Instagram với nhà báo Alyssa Reeder, tuyên bố sẽ "bao quát giới nhà văn và các tác phẩm sách từ mọi góc nhìn".

Sau khi Gerber vượt qua được áp lực phải đọc "những cuốn sách mà tôi nghĩ mình phải đọc", chính là những tác phẩm kinh điển, cô gái trẻ đã bị những nhân vật nữ "có đầy đủ trẻ, già, giới tính đa dạng, có thể là người Mỹ hay cả những cộng đồng khác thu hút". "Những nhân vật này là bạn đồng hành và thậm chí là cố vấn của tôi, những người đã định hình nên sự hiểu biết của tôi về thế giới và vị trí của tôi trong đó", Gerber chia sẻ.

Quan điểm về sách của Gerber cũng phần nào được lan tỏa từ những người có ảnh hưởng trẻ tuổi đang truyền bá tình yêu sách. Trong đó có Jack Edwards, 26 tuổi, còn được gọi là Jack in the Books.

Anh đang chia sẻ tình yêu đọc sách qua TikTok, Instagram và YouTube (nơi có gần 1,5 triệu người đăng ký). Các tác giả và tác phẩm được Jack đề xuất rất đa dạng, từ Blue Sisters của Coco Mellors và Hotel du Lac của Anita Brookner cho đến James Baldwin và RK Narayan.

Một điều bất ngờ là Jack rất khiêm tốn, sẵn sàng thừa nhận sự tham khảo từ những nguồn khác cho ý kiến của mình: "Tôi đã đọc các bài đánh giá trên Goodreads về cuốn sách mà tôi vừa đọc, trước khi quyết định đưa ra ý kiến của mình về nó".

Như vậy, thay vì rung hồi chuông báo tử cho thói quen đọc sách, có lẽ các nhà giáo dục, phụ huynh và nhà phê bình có thể tìm hiểu Gen Z trên chính lãnh địa của họ.

Họ thích chủ nghĩa thoát ly, thích các tác phẩm fanfic như danh sách rút gọn của Booker, nhưng mặt khác, họ cũng làm sống lại nhiều tác phẩm kinh điển từ Jane Austen đến Dostoevsky. Hơn hết, họ không thể ngừng nói về sách.

Minh Hoa