Gập ghềnh đường về đích, doanh nghiệp xoay xở mở lối xuất khẩu

Trong tháng 8-2025, xuất khẩu tăng nhờ sản phẩm công nghệ, điện tử. Ảnh: LH

Thách thức đè nặng doanh nghiệp nội địa

Tháng 8 vừa qua ghi nhận những tín hiệu đáng lo ngại về xu hướng tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam. Dù con số 43,39 tỉ đô la Mỹ, tăng 2,6% so với tháng trước, có thể coi là tích cực, nhưng phần lớn đà tăng này chủ yếu đến từ các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI).

Các mặt hàng như máy vi tính, điện tử, linh kiện tiếp tục tăng khoảng 1,15 tỉ đô so với tháng liền kề. Trong khi đó, các ngành hàng truyền thống như dệt may, da giày, đồ gỗ... vốn có sự tham gia của nhiều doanh nghiệp trong nước đã xuất hiện dấu hiệu suy giảm rõ rệt.

Ngành dệt may, một trong những ngành hàng công nghiệp xuất khẩu lớn của Việt Nam, đã chứng kiến mức giảm liên tiếp về doanh thu và lợi nhuận trong hai tháng gần đây. Công ty cổ phần Dệt may - Đầu tư - Thương mại Thành Công (TCM) báo cáo doanh thu tháng 8 giảm 12%, lợi nhuận sụt gần 3% so với cùng kỳ năm trước. Tương tự, Công ty Việt Thắng Jean cũng ghi nhận lượng hàng xuất khẩu giảm rõ rệt, đặc biệt ở thị trường Mỹ - thị trường xuất khẩu chủ lực của ngành.Số liệu cập nhật của Tổng cục Hải quan cũng cho thấy, trong tháng 8, xuất khẩu hàng dệt may giảm 1,3% so với tháng trước, đạt 3,86 tỉ đô la.

Những con số này không chỉ thể hiện khó khăn của từng doanh nghiệp mà còn là hình ảnh ngành dệt may cả nước đang bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như chiến tranh thương mại, áp thuế từ các thị trường lớn như Mỹ và châu Âu, cũng như những thay đổi trong hành vi tiêu dùng toàn cầu.

Không chỉ riêng ngành dệt may, các lĩnh vực như giày dép, gỗ và đồ gỗ... cũng đều chịu áp lực giảm sút trong tháng qua. Số liệu của cơ quan hải quan cho thấy kim ngạch sản phẩm giày dép giảm tới 9% sau khi Mỹ áp dụng thuế đối ứng.

Ngành cao su - nhựa cũng không thoát khỏi vòng xoáy này khi các doanh nghiệp hội viên của Hội Cao su - nhựa TPHCM đều có đơn hàng xuất chậm lại hoặc bị sụt giảm, báo cáo tình hình sản xuất khó khăn phía trước.

Tình hình này phản ánh rõ ràng xu hướng suy yếu của sức cầu bên ngoài, đặc biệt đối với các mặt hàng thâm dụng lao động và phụ thuộc nhiều vào thị trường truyền thống. Những con số này không chỉ là phản ánh của thực trạng mà còn là lời cảnh tỉnh về những hạn chế trong chiến lược xuất khẩu của Việt Nam, đòi hỏi các doanh nghiệp cần có những bước đi mới, linh hoạt hơn để không bị bỏ lại phía sau.

Chủ động thích ứng - tăng tốc về đích cuối năm

Tính đến giữa tháng 9, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt 325,26 tỉ đô la, tăng 15,8% so với cùng kỳ năm ngoái.

Dù vậy, bước vào những tháng cuối của năm 2025, các ngành xuất khẩu vẫn đối mặt với nhiều thách thức từ môi trường thế giới biến động phức tạp. Cạnh tranh gay gắt, xung đột khu vực, chính sách thuế của Mỹ và các yếu tố địa chính trị khác đang tạo ra những áp lực lớn buộc các doanh nghiệp phải thích ứng linh hoạt để duy trì đà tăng trưởng.

Trước những thách thức không nhỏ, Chính phủ đã có những bước đi quyết liệt nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu, giữ vững mục tiêu tăng trưởng 12% trong năm 2025, góp phần hoàn thành mục tiêu tăng trưởng kinh tế từ 8,3 đến 8,5% năm nay và 2 con số những năm tiếp theo. Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa ký ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg, yêu cầu các bộ ngành, địa phương đồng bộ triển khai các giải pháp phù hợp để thích ứng linh hoạt với biến động toàn cầu.

Xuất khẩu dệt may, da giày, đồ gỗ ... sụt giảm trong tháng 8. Ảnh: LH

Trong đó, thúc đẩy khai thác hiệu quả các Hiệp định Thương mại tự do (FTA), tập trung vào kết nối doanh nghiệp, xúc tiến thương mại và hỗ trợ tận dụng cơ hội từ FTA. Đồng thời, triển khai các giải pháp đa dạng hóa thị trường, sản phẩm, chuỗi cung ứng và nguồn nguyên liệu để thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu.

Với 17 FTA như CPTPP, EVFTA, RCEP..., Việt Nam đã đạt thành tựu ấn tượng trong xuất khẩu, giảm chi phí sản xuất, hoàn thiện chính sách và mở rộng cơ hội đầu tư. Ví dụ, kim ngạch thương mại với châu Âu qua EVFTA tăng hơn 15%/năm trong 2-3 năm qua; với Ấn Độ tăng 20% mỗi năm. Chi phí để phục vụ các thị trường này thấp hơn so với Mỹ, tạo lợi thế cạnh tranh rõ rệt.

Chuyên gia Nguyễn Văn Hội, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, nhấn mạnh: các FTA không chỉ thúc đẩy thương mại truyền thống mà còn mở rộng sang các lĩnh vực phi truyền thống như môi trường, lao động và minh bạch, đặt ra tiêu chuẩn cao hơn cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp đã chủ động tìm kiếm các thị trường mới, đối tác mới để bù đắp những khó khăn từ các thị trường truyền thống. Chẳng hạn, các doanh nghiệp dệt may như Công ty May mặc DONY đã tích cực mở rộng thị trường sang Trung Đông, châu Phi, ASEAN, đồng thời đưa ra các chính sách ưu đãi để thu hút khách hàng mới, duy trì đơn hàng ổn định trong thời điểm khó khăn.

“Chúng tôi đã tăng cường tìm kiếm khách hàng mới, đưa ra các chính sách giá ưu đãi để giữ chân khách hàng cũ và mở rộng thị trường mới, nhằm đảm bảo quy mô và duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh”, Giám đốc DONY Phạm Quang Anh, nói.

Hiện nay, ngành dệt may Việt Nam đã có mặt tại 132 quốc gia và vùng lãnh thổ, tập trung khai thác các thị trường tiềm năng như Trung Quốc, Canada, Nga, Anh và ASEAN. Ngoài ra, ngành này còn đẩy mạnh nội địa hóa nguyên phụ liệu để chủ động nguồn cung, giảm chi phí và đáp ứng yêu cầu của các Hiệp định FTA về xuất xứ hàng hóa.

Tương tự với da giày, bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO), cho biết: “Chúng tôi đang xây dựng trung tâm chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu nhằm đa dạng hóa nguồn cung, quản lý, truy xuất nguồn gốc nhanh chóng và minh bạch, giúp doanh nghiệp đáp ứng nhanh yêu cầu từ các thị trường xuất khẩu”.

Ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại, Bộ Công Thương, nhấn mạnh: “Chỉ tiêu xuất nhập khẩu năm nay rất nặng nề, nhưng cũng đầy kỳ vọng. Với mục tiêu tăng trưởng 12% và xuất siêu khoảng 30 tỉ đô, chúng tôi tin tưởng các ngành sẽ đạt được kết quả tích cực nhờ những nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp”.

Dù còn nhiều khó khăn, các chuyên gia, lãnh đạo hiệp hội ngành nghề cũng tin tưởng rằng, với sự quyết tâm và các giải pháp đồng bộ, các ngành hàng như dệt may, da giày, đồ gỗ... vẫn có khả năng hoàn thành mục tiêu kim ngạch xuất khẩu đề ra.

Bên cạnh đó, cần tập trung nâng cao năng lực quản trị, ứng dụng công nghệ số, xây dựng thương hiệu mạnh mẽ và đẩy mạnh nội địa hóa để tăng giá trị gia tăng. Đặc biệt, chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh, bền vững là yêu cầu bắt buộc, nhằm thích ứng với các tiêu chuẩn quốc tế như EU, Mỹ, Nhật Bản...

Các doanh nghiệp cũng không thể bỏ qua xu hướng chuyển đổi số để nâng cao năng lực quản trị, tối ưu hóa quy trình và mở rộng thị trường. Việc ứng dụng công nghệ mới, xây dựng chiến lược thương hiệu số, phát triển các nền tảng TMĐT sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận khách hàng toàn cầu nhanh chóng, hiệu quả hơn.

Thủ tướng Chính phủ cũng chỉ đạo các bộ, ngành cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm các giấy phép, thủ tục rườm rà, số hóa các quy trình để giảm thiểu chi phí, thời gian và phục vụ tốt hơn cho hoạt động xuất khẩu.

Hùng Lê