Gấp gáp từng giây trong phòng cấp cứu đột quỵ

Không dấu hiệu báo trước, không tiền sử bệnh, nhiều người vẫn gục ngã vì đột quỵ và không thể trở lại cuộc sống bình thường.

Bác sĩ Hiếu cắm cúi trước màn hình, gõ vội những dòng dữ liệu bệnh nhân, rồi ngẩng lên đảo mắt nhìn căn phòng trắng toát, chật kín người. Cứ mỗi giờ, hai đến ba băng ca lại được đẩy vào vội vã, mang theo cuộc chạy đua nghẹt thở với thời gian.

Ở Trung tâm Đột quỵ, thời gian trôi theo những ca trực dài 14 tiếng, và khung cửa sổ là dấu hiệu duy nhất cho biết ngoài kia là nắng gắt hay đêm đen.

Đột quỵ như "bóng ma" đến không ai biết

Trung tâm Đột quỵ, Bệnh viện Bạch Mai, luôn vận hành ở mức quá tải. Khoảng 60 giường bệnh lúc nào cũng kín chỗ, tiếp nhận liên tục bệnh nhân từ khắp các tỉnh thành và bệnh viện tuyến dưới, phần lớn đều trong tình trạng nguy kịch.

ThS.BSNT Đinh Trung Hiếu cho biết trung bình mỗi ngày, đơn vị tiếp nhận 50-60 bệnh nhân nghi đột quỵ. Khoảng 90% trong số này được chẩn đoán xác định, số còn lại có triệu chứng tương tự nhưng nguyên nhân là bệnh lý khác.

"Với đột quỵ, thời gian là não", bác sĩ Hiếu nói với Tri Thức - Znews.

Người bệnh cần được đưa đến bệnh viện càng sớm càng tốt, lý tưởng trong 4-5 giờ đầu để có thể tiêm thuốc tiêu sợi huyết, hoặc dưới 6 giờ nếu lấy huyết khối. Đây chính là ‘thời gian vàng’ để cứu phần mô não còn sống, giảm thiểu nguy cơ tàn phế.

Thế nhưng, tại đây, hơn một nửa bệnh nhân nhập viện quá muộn. Nhiều người không nhận ra triệu chứng sớm, tìm đến cách chữa mẹo, hoặc mất thời gian đi vòng vèo ở những cơ sở không đủ năng lực cấp cứu. Khi đến nơi, "cửa sổ vàng" đã khép lại, đồng nghĩa cơ hội hồi phục cũng dần vụt mất.

Theo bác sĩ Hiếu, một trong những "cảnh báo sớm" của đột quỵ thường bị bỏ qua là cơn thiếu máu não thoáng qua. Triệu chứng giống hệt đột quỵ - méo miệng, yếu tay chân, nói khó - nhưng biến mất trong vòng 24 giờ. Chính vì sự hồi phục nhanh này, nhiều người chủ quan, không đi khám, bỏ qua chụp chiếu não.

"Nguy cơ đột quỵ thật sự sau đó rất cao, đặc biệt trong 48 giờ đầu. Không ít người trở lại vài ngày sau với tổn thương não vĩnh viễn", bác sĩ Hiếu nói.

Tương tự, đột quỵ "nhẹ" cũng dễ bị xem thường. Triệu chứng ít ảnh hưởng sinh hoạt khiến bệnh nhân chần chừ "xem sao", trong khi một phần không nhỏ sẽ chuyển nặng chỉ trong vài ngày. Mất thời điểm sớm đồng nghĩa mất cơ hội điều trị tốt nhất.

"Chúng tôi không thiếu kỹ thuật, máy móc. Nhưng nếu người bệnh đến muộn, cũng đành bất lực", bác sĩ Hiếu nói.

Đột quỵ không chờ tuổi

"Tôi lay mãi mà anh không đáp, gương mặt méo xệch, tay chân như không còn là của anh nữa…", người vợ trẻ nghẹn ngào kể lại với Tri Thức - Znews.

Trên giường bệnh, chồng chị, anh H. nằm bất động sau cơn đột quỵ ập đến chưa đầy 24 giờ trước. Khi được đưa vào viện, người đàn ông 33 tuổi trong tình trạng nửa người phải liệt hoàn toàn, mắt thất thần, miệng cứng đờ. Các bác sĩ xác định anh bị tắc mạch máu lớn, vùng não tổn thương chiếm gần một nửa bán cầu trái - nơi đảm nhiệm ngôn ngữ và vận động.

Những trường hợp như anh H. không còn hiếm ở Bệnh viện Bạch Mai. Khi mà càng nhiều gương mặt trẻ, có người cuối 8x, có người mới ngoài 9x, phải nhập viện vì đột quỵ. Họ vốn khỏe mạnh, ở độ tuổi sung sức lao động, nhưng trong cơ thể đã tiềm ẩn biến cố âm thầm.

"Chúng tôi không còn xa lạ với những gương mặt trẻ, thậm chí có người mới ngoài 30 tuổi, không tiền sử bệnh, vẫn đang làm việc bình thường. Và rồi chỉ trong vài giờ, họ rơi vào đột quỵ, mất đi khả năng nói, vận động, thậm chí là sự tỉnh táo cuối cùng", bác sĩ bác sĩ Đinh Trung Hiếu nói.

Tỷ lệ bệnh nhân trẻ bị đột quỵ hiện dao động 10-15% và có xu hướng gia tăng rõ rệt. Điều đáng lo là họ thường đến bệnh viện muộn, bỏ lỡ thời gian vàng can thiệp, thậm chí ngừng tuần hoàn trước khi đến bệnh viện. Sự bất ngờ, tốc độ tiến triển và hậu quả khốc liệt khiến bất kỳ ai chứng kiến cũng cảm thấy sợ hãi.

Việt Nam thuộc nhóm những quốc gia có nguy cơ đột quỵ cao nhất thế giới, tỷ lệ người trẻ tuổi mắc phải cũng ngày một nhiều.

3 'thủ phạm' vô hình

Một thực tế đáng lo ngại, rất nhiều ca đột quỵ nặng xảy ra ở người trẻ, dù trước đó họ hoàn toàn khỏe mạnh, không có tiền sử bệnh tật. "Rất nhiều thân nhân sốc và đặt câu hỏi: 'Tại sao con tôi, chồng tôi, em tôi vẫn trẻ, vẫn khỏe, lại đột quỵ nặng đến vậy?'", bác sĩ Hiếu chia sẻ.

Câu trả lời nằm ở ba nhóm nguyên nhân chính:

Thứ nhất là các bất thường bẩm sinh, di truyền như dị dạng mạch máu não, phình động mạch não, hoặc thông động - tĩnh mạch, tiền sử gia đình. Đây là những "quả bom hẹn giờ" trong cơ thể, có thể âm thầm tồn tại suốt nhiều năm và chỉ bùng phát khi đã quá muộn. Nếu may mắn được phát hiện tình cờ trong quá trình kiểm tra sức khỏe, người bệnh hoàn toàn có thể can thiệp sớm, lập chiến lược điều trị phù hợp và ngăn chặn nguy cơ đột quỵ ngay từ gốc.

Thứ hai là sự trẻ hóa của các bệnh lý chuyển hóa, bao gồm tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn lipid máu. Những bệnh này thường khởi phát âm thầm, không triệu chứng rõ ràng. Nhiều người trẻ chủ quan, không đi khám định kỳ hoặc phát hiện bệnh nhưng không tuân thủ điều trị. Đây chính là yếu tố âm thầm dẫn đến đột quỵ sớm ở người trẻ tuổi.

Thứ ba là lối sống thiếu lành mạnh: Cuộc sống bận rộn khiến nhiều người không duy trì được các hoạt động thể dục - thể thao thường xuyên, lối sống ít vận động, hút thuốc lá, lạm dụng rượu, bia hoặc các chất kích thích có thể là những yếu tố tăng nguy cơ đột quỵ ở người trẻ.

ThS.BSNT Đinh Trung Hiếu cho rằng điều khiến đột quỵ trở thành nỗi ám ảnh không nằm ở tỷ lệ tử vong, mà chính là hệ lụy tàn phế nặng nề mà nó để lại.

Hệ thống y tế gồng mình

Đột quỵ hiện vẫn là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai và là nguyên nhân hàng đầu khiến người trưởng thành bị tàn phế trên toàn thế giới. Mỗi năm, thế giới ghi nhận khoảng 12,2 triệu ca đột quỵ mới - tức trung bình cứ mỗi 3 giây lại có một người bị đột quỵ.

Tại Việt Nam, theo Thứ trưởng Bộ Y tế Trần Văn Thuấn, dữ liệu từ Báo cáo Gánh nặng bệnh tật toàn cầu năm 2019 cho thấy đột quỵ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh lý tim mạch, với 135.999 ca tử vong trong năm, chiếm vị trí số một trong các bệnh lý tim mạch.

Trung bình mỗi ngày, đơn vị tiếp nhận 50-60 bệnh nhân nghi đột quỵ.

Đáng chú ý, theo các thống kê y tế công bố năm 2025, độ tuổi trung bình của bệnh nhân đột quỵ ở Việt Nam chỉ khoảng 62 tuổi, trẻ hơn gần 10 năm so với độ tuổi trung bình tại các nước phát triển.

Áp lực từ làn sóng bệnh nhân đột quỵ đang khiến các trung tâm điều trị lớn phải hoạt động hết công suất. "Chúng tôi tiếp nhận bệnh nhân không ngơi nghỉ. Nhân viên y tế làm việc xuyên đêm, nhiều ca cấp cứu kéo dài hàng giờ. Sự quá tải là có thật", bác sĩ Hiếu chia sẻ.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra tại nhiều trung tâm lớn khác như TP.HCM, Huế, Cần Thơ. Tỷ lệ đột quỵ tại TP.HCM hiện vào khoảng 207 ca/100.000 dân, tại Hà Nội là gần 169 ca/100.000 dân - những con số cho thấy tốc độ gia tăng bệnh nhân nhanh hơn nhiều so với tốc độ mở rộng của hệ thống y tế.

Số lượng đơn vị đột quỵ đã tăng từ 12 vào năm 2016 lên hơn 150 vào năm 2025, nhưng phần lớn tập trung ở các thành phố lớn. GS Thuấn cho biết thời gian tới, Việt Nam cần tiếp tục mở rộng mạng lưới các đơn vị đột quỵ đạt chuẩn trên toàn quốc.

Theo các chuyên gia, nếu không hành động sớm và quyết liệt từ cả hệ thống y tế lẫn cộng đồng, những con số này sẽ còn tiếp tục tăng.

Phương Anh

Ảnh: Đinh Hà