Gạo Việt hướng tới giá trị gia tăng và phát triển bền vững

Gạo Việt hướng tới giá trị gia tăng và phát triển bền vững. Ảnh: Hữu Chí/TTXVN

Tuy nhiên, để giữ vững thành quả này và vươn lên tầm cao mới, ngành lúa gạo Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức cần được tháo gỡ kịp thời, đồng thời đòi hỏi những chiến lược phát triển bền vững nhằm gia tăng giá trị xuất khẩu, nâng cao thu nhập cho người nông dân và xây dựng thương hiệu gạo quốc gia.

Thị trường xuất khẩu gạo trong năm 2025 cho thấy có nhiều phân khúc đan xen. Trong 7 tháng qua, Việt Nam xuất khẩu 5,5 triệu tấn gạo, đạt kim ngạch 2,81 tỷ USD, tăng 3,1% về khối lượng nhưng giảm tới 15,9% về giá trị so với cùng kỳ năm trước. Giá gạo xuất khẩu bình quân chỉ đạt 514 USD/tấn, giảm 18,4%. Nguyên nhân chính đến từ tồn kho cao tại Philippines và Indonesia, sự cạnh tranh gay gắt với các nhà xuất khẩu lớn như Ấn Độ và Thái Lan. Cùng với việc Philippines, thị trường tiêu thụ lớn nhất của gạo Việt Nam (chiếm 42,6%) quyết định tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày kể từ 1/9/2025 nhằm bảo vệ sản xuất nội địa. Động thái này dự kiến sẽ gây dư cung trong ngắn hạn và ảnh hưởng trực tiếp đến kế hoạch tiêu thụ trong những tháng cuối năm.

Không chỉ thị trường, sản xuất lúa gạo trong nước cũng đang chịu sức ép lớn từ biến đổi khí hậu. Xâm nhập mặn, hạn hán và thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, khiến năng suất và chất lượng lúa tiềm ẩn nhiều rủi ro. Bên cạnh đó, các rào cản kỹ thuật tại những thị trường cao cấp như EU, Nhật Bản, Hàn Quốc... tiếp tục là thách thức lớn, đòi hỏi Việt Nam không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe mà còn phải có chiến lược dài hạn về sản phẩm, vùng nguyên liệu và thương hiệu.

Trước tình hình đó, nhiều chuyên gia trong ngành cho rằng con đường duy nhất để gạo Việt Nam phát triển bền vững là phải nâng cao chất lượng, đẩy mạnh chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường và xây dựng thương hiệu quốc gia. Ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), nhận định: Xuất khẩu gạo Việt vẫn tăng về lượng là nhờ đã tạo được một phân khúc riêng biệt với các giống gạo đặc sản như OM, DT8, ST… Những sản phẩm mà chỉ Việt Nam mới có và được nhiều quốc gia ưa chuộng.

Cũng theo ông Nam, để tận dụng được lợi thế cạnh tranh, các cơ quan chức năng cần hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường tại Nhật Bản, Hàn Quốc, châu Phi và đẩy mạnh các sản phẩm giá trị gia tăng như bún, mì, nui, phở... đồng thời giảm chi phí logistics để nâng cao sức cạnh tranh. Mục tiêu đến cuối năm 2025, Việt Nam kỳ vọng giữ vững sản lượng xuất khẩu ở mức trên 8 triệu tấn.

Ở góc độ phát triển lâu dài, ông Bùi Bá Bổng, Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (Vietrisa) nhấn mạnh: “Nói đến xuất khẩu, cốt lõi vẫn là sản xuất. Mà nền tảng chính là vùng nguyên liệu. Chúng ta không thể xây dựng thương hiệu mạnh nếu thiếu vùng sản xuất chất lượng, ổn định và bền vững.” Ông Bổng cho biết, chương trình “siêu vùng nguyên liệu” - 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại Đồng bằng sông Cửu Long đang được triển khai hiệu quả. Các vùng sản xuất này sẽ gắn với nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp”, từng bước hình thành chuỗi giá trị lúa gạo bền vững.

Tuy nhiên, doanh nghiệp khó có thể tự xây dựng vùng nguyên liệu nếu thiếu sự tham gia của nông dân, hợp tác xã, chính quyền địa phương và hệ thống khuyến nông. Đây chính là điểm mấu chốt cần tháo gỡ để đảm bảo sự phát triển đồng bộ của ngành hàng, ông Bùi Bá Bổng nêu ra.

Vietrisa đã cấp quyền sử dụng nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp” cho 7 doanh nghiệp và lô hàng đầu tiên đã được xuất khẩu thành công sang Nhật Bản. Đây là bước khởi đầu quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu gạo Việt thân thiện môi trường, đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh và bền vững trên toàn cầu. Đồng thời, Vietrisa cũng đang tích cực hợp tác với các viện nghiên cứu, trường đại học để lai tạo giống lúa mới, ứng dụng quy trình canh tác tiên tiến, góp phần nâng cao năng suất, chất lượng và giảm thiểu tác động môi trường.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho rằng, doanh nghiệp cần tiếp tục duy trì thị phần xuất khẩu, tận dụng lợi thế cạnh tranh để gia tăng thị phần gạo thơm khi Thái Lan và Ấn Độ là hai nhà cung cấp phân khúc này lớn nhất nhì vào thị trường Hoa Kỳ nhưng chịu mức thuế cao. Bên cạnh việc tiếp tục duy trì các thị trường truyền thống có thị phần lớn như Philippines, Indonesia, Malaysia để giữ thị trường, doanh nghiệp cần tìm kiếm thêm thị trường xuất khẩu và đa dạng hóa nguồn nguyên liệu đầu vào để giảm áp lực thuế. Điển hình, nghiên cứu chuyển dịch mạnh sang các thị trường EU, Hàn quốc, Nhật Bản, Singapore (đối với các sản phẩm chế biến như bún, mì, nui, phở); tìm giải pháp giảm chi phí logistics để mở rộng sang các thị trường tiềm năng Ghana, Bờ biển Ngà và UAE với chủng loại gạo thơm và gạo trắng.

Thị trường gạo thế giới đang biến động nhanh chóng, không chỉ vì cạnh tranh thương mại mà còn do thay đổi chính sách tại các nước nhập khẩu. Trước bối cảnh đó, Việt Nam không thể chỉ chạy theo sản lượng, mà phải chuyển mình sang tư duy giá trị - xây dựng hình ảnh quốc gia bằng chất lượng, bằng sự khác biệt và bằng trách nhiệm môi trường. Việt Nam đang dần định hình là quốc gia xuất khẩu gạo có thương hiệu, chất lượng và cam kết với sự phát triển bền vững.

TTXVN/Báo Tin tức và Dân tộc