Gạo phát thải thấp mở thị trường cao cấp, nâng tầm thương hiệu

Giảm phát thải để tăng giá trị và khả năng cạnh tranh

Là một trong những doanh nghiệp xuất khẩu gạo hàng đầu tại TP. Cần Thơ, Công ty Cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An đã có gần 5 năm hợp tác với Tập đoàn Murase (Nhật Bản) xây dựng vùng nguyên liệu lúa chất lượng cao, hướng tới sản xuất gạo giảm phát thải cho thị trường Nhật Bản.

Ảnh minh họa.

Theo ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT, Phó Tổng giám đốc Công ty Trung An, mối quan hệ hợp tác giữa hai bên không dừng ở thương mại đơn thuần mà đi vào chiều sâu kỹ thuật. Đối tác Nhật Bản trực tiếp cử kỹ sư nông nghiệp sang Việt Nam, mang theo giống lúa Nhật để trồng và giám sát quy trình canh tác ngay trên cánh đồng của doanh nghiệp.

“Việc tham gia chuỗi giá trị gạo phát thải thấp giúp doanh nghiệp không chỉ bán được gạo, mà còn bán được uy tín và thương hiệu. Đây là điều kiện then chốt để tiếp cận các thị trường khó tính như Nhật Bản, EU”, ông Bình nhấn mạnh.

Theo ông Bình, vùng nguyên liệu thuộc Đề án phát triển 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp tại TP Cần Thơ nói riêng và vùng Đồng bằng sông Cửu Long nói chung đã từng bước hình thành. Với sự hỗ trợ của các cơ quan chuyên môn, nông dân và doanh nghiệp đang triển khai khá đồng bộ các tiêu chí sản xuất lúa giảm phát thải, từ giống, nước tưới, phân bón đến quản lý đồng ruộng.

Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam (IAS), trong vụ Hè Thu 2025, Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp tiếp tục hỗ trợ các địa phương mở rộng mô hình canh tác lúa giảm phát thải khí nhà kính, nâng từ 4 mô hình hiện có lên thêm 6 mô hình mới tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Đáng chú ý, Việt Nam lần đầu tiên thí điểm quy trình giám sát, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) trong sản xuất lúa. Theo ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp, đây là bước đi quan trọng giúp đo lường chính xác lượng phát thải, tạo nền tảng khoa học để nhân rộng mô hình và xây dựng thương hiệu gạo phát thải thấp một cách minh bạch, đáng tin cậy.

Bên cạnh đó, nhiều sáng kiến công nghệ đang hướng tới mục tiêu đưa gạo xanh ra thị trường với mức giá cạnh tranh. Ông Nguyễn Đăng Khoa, người sáng lập sáng kiến kỹ thuật Neorice, cho biết doanh nghiệp đặt mục tiêu đến năm 2026 sẽ thương mại hóa gạo hữu cơ đạt chuẩn USDA Organic với giá tương đương gạo truyền thống.

Theo ông Khoa, lợi thế của mô hình nằm ở việc xây dựng hệ sinh thái khép kín trong chuỗi giá trị lúa gạo, từ cung ứng vật tư, dịch vụ nông nghiệp, thu mua, chế biến đến phát hành tín chỉ carbon. Nhờ đa dạng nguồn thu, doanh nghiệp có thể chấp nhận biên lợi nhuận thấp ở khâu thu mua để giữ giá gạo ở mức cạnh tranh, qua đó mở rộng thị trường và tăng sức lan tỏa thương hiệu.

Nâng tầm thương hiệu gạo Việt

Mới đây, Trung tâm Nghiên cứu chuyển giao tiến bộ kỹ thuật nông nghiệp và Công ty CP Hóa nông AHA đã làm việc với Temasek Foundation (Singapore) nhằm thúc đẩy cải tiến canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đây là một phần trong các dự án phục vụ Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Theo ông Ngô Xuân Chinh, mục tiêu xuyên suốt của các mô hình này là tạo ra hạt gạo có giá trị cao, thân thiện môi trường, nâng cao thu nhập cho nông dân và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh toàn cầu. Temasek Foundation cũng đang kêu gọi tiếp tục đề xuất các sáng kiến canh tác bền vững để mở rộng tác động.

Các chuyên gia nhận định, hạt gạo Việt đã trải qua ba cuộc cách mạng lớn. Hai cuộc cách mạng trước gắn với giống và thể chế, giúp Việt Nam từ thiếu đói trở thành cường quốc xuất khẩu gạo. Cuộc cách mạng thứ ba, bắt đầu từ năm 2023, được xác định là cuộc cách mạng xanh - số, gắn với mục tiêu giảm phát thải và gia tăng giá trị thương hiệu.

Hiện nay, xuất khẩu gạo của Việt Nam đạt gần 5 tỷ USD mỗi năm. Tuy nhiên, thách thức lớn đặt ra là suy thoái đất, chi phí vật tư tăng cao và yêu cầu ngày càng khắt khe từ thị trường quốc tế. Trong bối cảnh đó, chuyển sang sản xuất lúa bền vững, phát thải thấp không còn là lựa chọn, mà là con đường tất yếu.

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, PGS. TS Mai Văn Trịnh, Viện trưởng Viện Môi trường Nông nghiệp, cho biết việc áp dụng các biện pháp giảm phát thải cho phép tính toán rõ dấu vết carbon của sản phẩm, tức lượng CO₂ phát thải trên mỗi kg thóc hoặc gạo. Nếu giảm từ mức phổ biến khoảng 2 kg CO₂/kg thóc xuống 1,5kg hoặc 1kg, sản phẩm sẽ được xếp vào nhóm gạo phát thải thấp, yếu tố gần như bắt buộc khi thâm nhập các thị trường cao cấp như EU.

“Gạo phát thải thấp không chỉ dễ xuất khẩu hơn, mà còn bán được giá cao hơn. Đây là lợi ích kép, vừa bảo vệ môi trường, vừa nâng cao giá trị thương mại và thương hiệu gạo Việt”, ông Trịnh nhấn mạnh.

Đáng lưu ý, nhiều quốc gia đang xây dựng lộ trình áp thuế carbon với hàng hóa phát thải cao. Nếu không chủ động chuyển đổi, doanh nghiệp gạo Việt có nguy cơ đối mặt với rào cản thuế quan mới trong tương lai.

Trong bối cảnh đó, các mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang mở ra hướng đi mới cho ngành gạo Việt Nam, từ “bán gạo” sang “bán giá trị xanh”, từ cạnh tranh bằng sản lượng sang cạnh tranh bằng chất lượng, thương hiệu và sự bền vững. Đây chính là nền tảng để hạt gạo Việt vươn lên bền vững trên bản đồ nông sản toàn cầu.

Nguyễn Hạnh