Festival Phú Quốc 2025: Hồi sinh di sản nước mắm trước làn sóng công nghiệp

Hồn túy đảo ngọc – Tôn vinh di sản hơn 200 năm

Từ ngày 27-29/6/2025, tại Công viên Bạch Đằng, TP. Phú Quốc, tỉnh Kiên Giang, trở thành tâm điểm văn hóa với Festival Nước mắm Phú Quốc truyền thống trăm năm lần thứ nhất, mang chủ đề “Hồn túy đảo ngọc”. Đây không chỉ là một sự kiện văn hóa - du lịch - thương mại mà còn là lời tri ân sâu sắc đến di sản ẩm thực hơn 200 năm, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (2021) và sản phẩm đầu tiên của Việt Nam được Liên minh châu Âu cấp Chỉ dẫn địa lý (2013).

Phát biêu tại lễ khai mạc, Ông Trần Minh Khoa, Chủ tịch UBND TP. Phú Quốc, nhấn mạnh sự kiện vượt xa ý nghĩa một lễ hội thông thường. Đây vừa là dịp để tôn vinh di sản ẩm thực trăm năm của đảo ngọc, vừa là cầu nối thiết thực giúp nghệ nhân trao đổi kinh nghiệm và doanh nghiệp tìm kiếm cơ hội phát triển thị trường.

Ông Trần Minh Khoa, Chủ tịch UBND TP. Phú Quốc phát biểu tại lễ khai mạc

Nước mắm Phú Quốc là tinh hoa của đất trời, biển cả và bàn tay lao động cần mẫn. Từ những con cá cơm tươi rói đánh bắt ở vùng biển giàu sinh thái, qua kỹ thuật ủ chượp truyền thống trong thùng gỗ bời lời – loại gỗ đặc trưng của đảo – trong 12-24 tháng, nước mắm mang đến hương vị mặn ngọt hài hòa, màu hổ phách trong suốt và mùi thơm nồng nàn tự nhiên. Với độ đạm cao 25-40g/l, sản phẩm không chỉ là gia vị mà còn là thực phẩm giàu dinh dưỡng, chứa các axit amin tự nhiên như histidine, lysine và glutamate. Những chất này hỗ trợ tiêu hóa, cải thiện chức năng gan, tăng cường sức khỏe tim mạch và thậm chí có tác dụng chống lão hóa, mang lại giá trị vượt xa một loại gia vị thông thường.

Festival Nước mắm Phú Quốc 2025 hứa hẹn là dịp thu hút hàng ngàn du khách, nghệ nhân và doanh nghiệp, tạo không gian sống động để khám phá giá trị văn hóa, lịch sử và khoa học của nước mắm Phú Quốc. Điểm nhấn là chương trình xác lập kỷ lục quốc gia với 200 món ăn sử dụng nước mắm truyền thống, từ những món dân dã như gỏi cá trích, bún kèn, đến các món cầu kỳ như hải sản nướng hay lẩu mắm.

Các gian hàng trưng bày sản phẩm từ những nhà thùng danh tiếng, kết hợp với tour tham quan quy trình ủ chượp, cho phép du khách nếm thử nước mắm nguyên chất và cảm nhận sự khác biệt của từng giọt mắm. Hội thảo chuyên đề quy tụ các chuyên gia, nghệ nhân và doanh nghiệp, chia sẻ bí quyết làm nghề, từ cách chọn cá cơm tươi đến kỹ thuật ủ chượp, nhấn mạnh giá trị dinh dưỡng và văn hóa của nước mắm. Các tiết mục văn nghệ dân gian tái hiện hành trình làm mắm, từ đánh bắt cá đến ủ chượp, mang đến không khí đậm chất văn hóa đảo ngọc, khiến du khách không chỉ thưởng thức mà còn thấu hiểu câu chuyện lịch sử đằng sau từng giọt mắm.

Các gian hàng trưng bày sản phẩm từ những nhà thùng danh tiếng tại Festival.

Bảo vệ nước mắm truyền thống trước thách thức công nghiệp

Trong bối cảnh nước chấm công nghiệp chiếm khoảng 70% thị phần nội địa (190 triệu lít trong tổng 250 triệu lít nước mắm tiêu thụ mỗi năm, theo Hội Lương thực Thực phẩm TP.HCM), nước mắm truyền thống đối mặt nguy cơ bị lấn át. Một khảo sát năm 2024 tại TP.HCM cho thấy 80% hộ gia đình sử dụng nước chấm công nghiệp, với các thương hiệu lớn như Masan (Nam Ngư, Chin-su), Unilever (Knorr) và Acecook (Đệ Nhất) chiếm ưu thế nhờ giá rẻ, phân phối mạnh và chiến dịch quảng cáo rầm rộ.

Nước chấm công nghiệp thường được pha chế từ nước, muối, đường, chất điều vị (MSG), hương liệu tổng hợp và màu nhân tạo, thiếu đi giá trị dinh dưỡng của nước mắm truyền thống. Sử dụng lâu dài, các chất phụ gia này có thể gây rối loạn chuyển hóa, tăng nguy cơ bệnh lý về gan, thận và hệ thần kinh, đặt ra thách thức lớn cho sức khỏe cộng đồng.

Sự nhập nhèm trong nhãn mác, khi nước chấm công nghiệp được quảng cáo là “nước mắm”, khiến người tiêu dùng khó phân biệt. Điều này đe dọa các nhà thùng truyền thống, vốn chủ yếu là cơ sở nhỏ lẻ, thiếu đầu tư vào công nghệ và tiếp thị.

Tuy nhiên, nước mắm Phú Quốc vẫn giữ được vị thế nhờ chất lượng vượt trội và giá trị văn hóa. Với sản lượng 15-20 triệu lít/năm từ 6.600 thùng ủ chượp, sản phẩm đã chinh phục thị trường quốc tế như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, được các đầu bếp và chuyên gia ẩm thực nước ngoài đánh giá cao. Festival 2025 là cơ hội để nâng cao nhận thức, khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn nước mắm truyền thống có độ đạm cao (>10g/l) và thành phần chỉ từ cá và muối.

Du khách tham quan và trải nghiệm các sản phẩm nước mắm Phú Quốc truyền thống.

Hiện tại, Phú Quốc cũng đang đề xuất xây dựng Trung tâm nghiên cứu và bảo tồn nước mắm truyền thống, đồng thời tăng cường các biện pháp chống hàng giả, hàng nhái và đẩy mạnh quảng bá quốc tế. Các gian hàng tại Festival không chỉ trưng bày nước mắm mà còn giới thiệu các sản phẩm OCOP và đặc sản Phú Quốc như tiêu, ngọc trai, hải sản, tạo cơ hội cho doanh nghiệp kết nối đối tác và mở rộng thị trường. Sự kiện còn là cầu nối để nghệ nhân chia sẻ kinh nghiệm, từ cách chọn cá cơm đạt chuẩn đến kỹ thuật ủ chượp trong điều kiện tự nhiên, giúp duy trì chất lượng và hương vị đặc trưng.

Lựa chọn nước mắm truyền thống không chỉ là hành động bảo vệ sức khỏe mà còn là trách nhiệm gìn giữ bản sắc văn hóa Việt. Festival Nước mắm Phú Quốc 2025 gửi đi thông điệp mạnh mẽ: hãy đọc kỹ nhãn mác, ưu tiên sản phẩm chất lượng, để nước mắm truyền thống tiếp tục tỏa sáng trong mỗi gian bếp. Với sự đồng hành của chính quyền, nghệ nhân và người tiêu dùng, “quốc hồn quốc túy” của đảo ngọc sẽ tiếp tục khẳng định giá trị trong kỷ nguyên hội nhập, mang hương vị Việt vươn xa trên bản đồ thế giới.

Hồng Phong