EU và bài toán xây dựng 'bức tường UAV'

Theo Reuters, đề xuất xây dựng bức tường UAV trở thành vấn đề ưu tiên trong chương trình nghị sự tại cuộc họp thượng đỉnh không chính thức diễn ra ở Copenhagen, Đan Mạch, từ ngày 1-2/10. Động thái này đánh dấu bước tiến trong hợp tác an ninh của châu Âu, song cũng làm lộ rõ những thách thức về tài chính, phối hợp và ưu tiên chiến lược.

Một biển báo cảnh báo về vùng cấm bay ở Copenhagen, Đan Mạch. Nguồn: Nurphoto/Getty Images

Euronews dẫn lời Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa phát biểu sau hội nghị: “Chúng ta đã tiến thêm một bước nữa. Các nhà lãnh đạo đã thể hiện sự ủng hộ rộng rãi đối với các kế hoạch ưu tiên nhằm tăng cường an ninh của EU, trong đó có việc xây dựng bức tường chống UAV và hệ thống giám sát sườn phía Đông. Đây là một bước quan trọng trên con đường đạt được sự sẵn sàng phòng thủ chung vào năm 2030”.

Tuyên bố này được đưa ra trong bối cảnh một số quốc gia thành viên EU gồm Ba Lan, Đan Mạch, Romania gần đây ghi nhận nhiều vụ UAV chưa xác định xâm nhập không phận, gây mất an toàn tại các quốc gia này nói riêng và khối EU nói chung. Các quan chức phương Tây cho rằng, nhiều vụ việc có liên hệ với chiến thuật “chiến tranh lai”, trong đó sử dụng phương tiện rẻ tiền, khó nhận diện nhưng dễ triển khai từ bên ngoài.

Thủ tướng Đan Mạch nêu rõ, châu Âu phải có khả năng tự bảo vệ mình. Chúng ta cần đẩy mạnh sản xuất cả UAV lẫn các công nghệ chống UAV. Điều này bao gồm việc xây dựng một mạng lưới phòng thủ chung của châu Âu để vừa bảo vệ vừa ngăn chặn những vụ xâm nhập từ bên ngoài”.

Kế hoạch bức tường UAV không chỉ là một sáng kiến kỹ thuật mà còn mang thông điệp chính trị, rằng EU đang nghiêm túc tìm cách xây dựng năng lực phòng thủ chiến lược tự chủ, thay vì chỉ dựa vào NATO. Tuy nhiên, đằng sau đó là những tuyên bố thận trọng từ Ủy ban châu Âu và những quốc gia đầu tàu châu Âu về năng lực quốc phòng.

Theo Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen, khu vực sườn phía Đông châu Âu sẽ là ưu tiên, nhưng bức tường UAV sẽ được thiết kế như một lá chắn toàn bộ lục địa. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron kêu gọi một cách tiếp cận toàn diện đối với mối đe dọa từ UAV. “Chúng ta cần hệ thống cảnh báo sớm tiên tiến để dự đoán mối đe dọa tốt hơn”, ông Macron nói với báo giới, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của khả năng răn đe bằng năng lực tấn công tầm xa.

Đức thì lo ngại mô hình điều phối tập trung do Ủy ban châu Âu dẫn dắt có thể không phù hợp với nhu cầu riêng biệt của từng nước. Hy Lạp và Italia đều lên tiếng cho rằng, biên giới phía Nam châu Âu cũng không được bỏ qua khi EU tập trung vào sườn phía Đông.

Đây rõ ràng là một thách thức lớn đối với lục địa già. Hiện Ủy ban châu Âu, cơ quan hành pháp của EU, vẫn chưa đưa ra kế hoạch chi tiết về bức tường UAV, để ngỏ nhiều câu hỏi về chi phí và tính khả thi. DW dẫn lời giới chuyên gia nhận định, vấn đề tài chính đang là điểm nghẽn lớn bởi chi phí hiện thực hóa kế hoạch này ước tính có thể lên tới hàng chục tỷ euro.

Một nguồn thạo tin tiết lộ, một số kịch bản đang được cân nhắc, từ việc sử dụng Quỹ quốc phòng châu Âu đến cơ chế đóng góp của từng quốc gia. Nhưng với sự khác biệt về năng lực tài chính, việc đạt được đồng thuận về chia sẻ gánh nặng chi phí có thể sẽ kéo dài. Bên cạnh đó, EU cũng phải đối mặt với thách thức về phối hợp. Bức tường UAV đòi hỏi chia sẻ dữ liệu tình báo, tích hợp radar, cảm biến, và hệ thống phòng thủ giữa các quốc gia – những lĩnh vực vốn được xem là nhạy cảm. Các nước thành viên có thể lo ngại việc trao quyền kiểm soát an ninh trên không cho một cơ chế tập trung.

Nga hiện chưa bình luận về hội nghị thượng đỉnh của EU. Song Moscow nhiều lần bác bỏ cáo buộc rằng UAV Nga gần đây xuất hiện trên bầu trời Đan Mạch, cũng như việc máy bay Nga xâm nhập không phận Estonia hay Ba Lan. Hôm 30/9, Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov chỉ trích việc châu Âu bàn về bức tường UAV. “Lịch sử đã cho thấy, việc dựng bức tường luôn là điều tồi tệ” ông Peskov nhấn mạnh.

Còn giới phân tích quân sự Nga cùng bày tỏ lo ngại về sáng kiến của EU. Chuyên gia quân sự Alexander Stepanov tại Học viện Kinh tế Quốc dân và Hành chính công trực thuộc Văn phòng Tổng thống Nga (RANEPA), cho rằng dự án mà EU đang thúc đẩy không đơn thuần nhằm phòng thủ, mà chủ yếu để tăng cường khả năng tấn công của lực lượng liên minh tại Ukraine.

Vị chuyên gia lập luận rằng EU và NATO muốn đảm bảo an toàn cho lực lượng đa quốc gia dự định triển khai tại Ukraine thông qua sáng kiến này. Đồng thời, một trong những lý do chính là giải quyết sự bất cân xứng về chi phí, khi phải dùng hệ thống phòng không đắt đỏ để bắn hạ UAV giá rẻ. Theo ông Stepanov, kế hoạch sẽ tập trung vào phát triển hệ thống đánh chặn, cơ chế giám sát thường trực và khả năng vô hiệu hóa UAV cùng vũ khí chính xác cao.

Trong diễn biến liên quan, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy mới đây thông tin, Kiev đã cử một phái đoàn chuyên gia sang Đan Mạch để tham gia tập trận, đồng thời chia sẻ với các nước châu Âu về kinh nghiệm đối phó với UAV. Theo ông Zelenskyy, chuyên môn và công nghệ của Ukraine có thể trở thành nền tảng cho dự án bức tường UAV mà EU vừa thông qua, nhằm phát hiện, theo dõi và đánh chặn UAV xâm phạm không phận, qua đó củng cố an ninh trên không cho toàn khu vực.

Trước đó, nhằm thắt chặt công tác bảo vệ hội nghị, Đan Mạch thông báo đóng cửa không phận đối với tất cả UAV dân sự đến hết ngày 3/10. Mỹ và Thụy Điển đã thông qua việc triển khai hệ thống chống UAV cùng một số đơn vị radar tới Đan Mạch nhằm tăng cường bảo đảm an ninh. Ngoài ra, Pháp và Đức cũng gửi các đơn vị chuyên trách chống UAV, đồng thời điều động trực thăng chiến đấu và tàu hộ vệ phòng không Hamburg tới Copenhagen để giám sát khu vực biển Baltic.

Kim Khánh