EU ra mắt Hiệp ước vì Địa Trung Hải: bước ngoặt chiến lược sau 30 năm

Liên minh châu Âu công bố Hiệp ước Địa Trung Hải sau khi phê chuẩn ngày 20/11.

Sự kiện được đánh giá là dấu mốc quan trọng trong tiến trình hợp tác khu vực, diễn ra đúng thời điểm kỷ niệm 30 năm Tiến trình Barcelona – nền tảng khởi đầu cho đối thoại và hợp tác giữa hai bờ Địa Trung Hải.

Buổi lễ được đồng chủ trì bởi Đại diện cấp cao EU phụ trách chính sách an ninh – đối ngoại và Phó Chủ tịch Ủy ban châu Âu Kaja Kallas cùng Cao ủy Dubravka Suica, với sự tham dự của các bộ trưởng đến từ nhiều quốc gia châu Âu và Trung Đông – Bắc Phi. Sự góp mặt đầy đủ của các đối tác thể hiện kỳ vọng lớn về việc xây dựng một không gian Địa Trung Hải ổn định, kết nối và phát triển bền vững trong giai đoạn địa chính trị nhiều biến động.

Sau 30 năm kể từ Tiến trình Barcelona năm 1995, khu vực Địa Trung Hải đã chứng kiến nhiều thay đổi sâu sắc – từ xung đột, khủng hoảng di cư, bất ổn kinh tế đến tác động của biến đổi khí hậu. Những biến chuyển này cho thấy những khuôn khổ hợp tác truyền thống không còn đủ khả năng đáp ứng những thách thức mới, đòi hỏi một cơ chế linh hoạt hơn, hiệu quả hơn và có tính đồng sáng tạo cao hơn.

Hiệp ước vì Địa Trung Hải ra đời trong bối cảnh đó, phản ánh nhu cầu cập nhật toàn diện mối quan hệ EU – Đối tác Nam Địa Trung Hải. Đây cũng là thời điểm EU muốn củng cố vai trò chiến lược của mình tại khu vực, nhất là trong bối cảnh căng thẳng Trung Đông gia tăng và quá trình tái thiết Syria sau sự sụp đổ của chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad đang đặt ra những yêu cầu hỗ trợ mới.

Phát biểu tại lễ ra mắt, Đại diện cấp cao Kaja Kallas nhấn mạnh rằng khu vực Địa Trung Hải giữ vị trí nổi bật hơn bao giờ hết trong chương trình nghị sự đối ngoại của EU. Bà khẳng định mục tiêu cốt lõi của EU và các đối tác là mang lại hòa bình, cơ hội phát triển và sự thịnh vượng cho người dân, điều mà chỉ có thể đạt được thông qua “quan hệ đối tác mạnh mẽ hơn”.

Theo bà Kallas, hàng tỷ euro từ ngân sách châu Âu sẽ được triển khai thông qua hơn 100 sáng kiến cụ thể. Các dự án này bao trùm nhiều lĩnh vực từ phát triển con người, giáo dục, chuyển đổi năng lượng, thích ứng biến đổi khí hậu đến kết nối hạ tầng và tăng cường năng lực quản trị.

Về phần mình, Cao ủy Dubravka Suica nhấn mạnh Hiệp ước là bước đi nhằm tái khẳng định lời hứa về một không gian Địa Trung Hải chung. Bà cho rằng việc tất cả các đối tác cùng ngồi lại đã tạo ra một khuôn khổ hợp tác thực tế, hướng tới tương lai và có khả năng mở khóa các động lực phát triển mới cho toàn khu vực.

Hiệp ước được công bố lần đầu vào tháng 10/2025, sau quá trình tham vấn kéo dài với sự tham gia của EU, 10 đối tác Nam Địa Trung Hải, các tổ chức khu vực, Liên Hợp Quốc và đại diện xã hội dân sự. Điểm nổi bật của văn kiện là nhấn mạnh đồng sở hữu – đồng sáng tạo – đồng trách nhiệm. Đây được xem là sự chuyển dịch quan trọng so với mô hình hợp tác trước đây, trong đó EU thường đóng vai trò chủ đạo.

Với cách tiếp cận mới này, Hiệp ước đặt mục tiêu thúc đẩy ổn định khu vực, tăng trưởng kinh tế bao trùm và phát triển bền vững, trong đó nhấn mạnh vai trò của chính người dân bản địa trong quá trình định hình tương lai Địa Trung Hải.

Ngay sau lễ ra mắt Hiệp ước, Diễn đàn Khu vực Liên minh vì Địa Trung Hải (UfM) lần thứ 10 đã khai mạc. Đây là dịp để các bộ trưởng thảo luận những vấn đề cấp bách của khu vực, nổi bật là tình hình Trung Đông – nơi các xung đột mới và nguy cơ bất ổn lan rộng đang đặt ra thách thức cho mọi nỗ lực hợp tác.

Nhân dịp 30 năm Tiến trình Barcelona, các bộ trưởng tham dự nhất trí về tầm nhìn chiến lược mới cho quan hệ châu Âu – Địa Trung Hải, đồng thời ghi nhận vai trò then chốt của UfM trong việc điều phối và triển khai các dự án khu vực trong khuôn khổ Hiệp ước mới.

Sau khi nhận được sự ủng hộ từ các nước đối tác Nam Địa Trung Hải, Hiệp ước dự kiến sẽ được trình lên lãnh đạo EU tại Hội nghị thượng đỉnh tháng 12/2025. Tại đây, các nhà lãnh đạo sẽ thảo luận sâu hơn trước khi thông qua văn kiện.

Song song với quá trình này, EU cũng đang hoàn thiện Kế hoạch hành động riêng, dự kiến công bố vào đầu năm 2026. Kế hoạch sẽ xác định rõ những bên tham gia, phương thức triển khai từng sáng kiến và các cam kết tài chính tương ứng, tạo nền tảng để Hiệp ước sớm đi vào thực thi.

Giới quan sát đánh giá Hiệp ước vì Địa Trung Hải là bước tiến lớn trong nỗ lực củng cố quan hệ EU – khu vực Nam Địa Trung Hải. Với bối cảnh địa chính trị phức tạp và nhiều thách thức từ an ninh, kinh tế đến biến đổi khí hậu, văn kiện này được kỳ vọng sẽ trở thành nền tảng mới giúp khu vực ứng phó linh hoạt và hiệu quả hơn.

Việc EU cam kết đầu tư mạnh vào các sáng kiến khu vực cũng cho thấy khối này muốn mở rộng tầm ảnh hưởng và trách nhiệm của mình, góp phần định hình môi trường hợp tác dựa trên giá trị chung, lợi ích chung và cam kết phát triển bền vững.

Ra mắt Hiệp ước đúng vào thời điểm kỷ niệm 30 năm Tiến trình Barcelona không chỉ mang ý nghĩa biểu tượng mà còn thể hiện quyết tâm làm mới cam kết hợp tác của cả hai bờ Địa Trung Hải – một không gian có vị trí chiến lược, nơi giao thoa giữa châu Âu, châu Phi và Trung Đông.

Hoàng Vũ