EU đẩy mạnh tái cấu trúc công nghiệp quốc phòng

Liên minh châu Âu (EU) đang đẩy nhanh tái cấu trúc công nghiệp quốc phòng nhằm tăng khả năng tự chủ an ninh sau xung đột Nga - Ukraine. Các chỉ số chính cho thấy công suất và đầu tư tăng mạnh, trong khi những nút thắt về công nghệ số, phối hợp chính sách và phụ thuộc chuỗi cung ứng vẫn là rào cản lớn đối với mục tiêu tự chủ chiến lược.

Tổng quan bối cảnh và động lực tái cấu trúc

Kể từ 2022, EU ban hành chuỗi tài liệu định hướng như Strategic Compass (2022), Đạo luật Tăng cường Công nghiệp Quốc phòng châu Âu (2023), Chiến lược Công nghiệp Quốc phòng châu Âu, Kế hoạch Tái vũ trang châu Âu và Sách trắng Quốc phòng châu Âu (2024). Mục tiêu là tích hợp năng lực quốc phòng toàn khối thông qua đầu tư công, mua sắm chung, mở rộng năng lực sản xuất và phát triển công nghệ đột phá.

Động lực chính đến từ nhu cầu viện trợ cho Ukraine vượt khả năng cung ứng, môi trường an ninh bất ổn tại Trung Đông, xu hướng chiến tranh hỗn hợp, và độ tin cậy với các đối tác bên ngoài. “Tự chủ chiến lược” trở thành ưu tiên trong chính sách đối ngoại và công nghiệp quốc phòng của EU.

Trục ưu tiên kỹ thuật: phòng không, UAV, tên lửa tầm xa

Các chiến lược mới tập trung khắc phục “lỗ hổng chiến lược” của châu Âu trong phòng không - phòng thủ tên lửa, tác chiến không người lái và hệ thống tên lửa tầm xa. Đây là ba trụ cột công nghệ có tác động trực tiếp đến răn đe và năng lực tác chiến liên quân. Mô hình hợp tác đa quốc gia, từng áp dụng với máy bay chiến đấu Typhoon, tiếp tục được đặt kỳ vọng nhằm chia sẻ chi phí R&D, đồng bộ chuẩn kỹ thuật và tận dụng quy mô sản xuất.

Công suất công nghiệp và các chỉ số tăng trưởng

Năng lực công nghiệp quốc phòng của EU đang có dấu hiệu phục hồi rõ rệt:

Chi tiêu quốc phòng tăng từ 58,1 tỷ euro (2022) lên 102 tỷ euro (2024).
Đơn hàng tồn đọng của 10 tập đoàn quốc phòng lớn nhất châu Âu tăng từ 222 tỷ USD (2021) lên 362 tỷ USD (2024).
Sản lượng đạn pháo 155mm tăng từ 300.000 viên/năm (2022) lên gần 1 triệu viên/năm (2024).
Nhân sự trong ngành quốc phòng tăng gần 25%.

Những số liệu này phản ánh chuỗi cung ứng đạn dược, năng lực đóng gói sản xuất và khả năng đáp ứng đơn hàng đã được mở rộng. Đồng thời, công nghiệp quốc phòng được xem là đòn bẩy kinh tế: tạo việc làm, kích thích đổi mới và kìm hãm quá trình phi công nghiệp hóa.

Bảng chỉ số chính

Yếu tố kỹ thuật số và chuỗi cung ứng: lỗ hổng then chốt

EU đang tụt lại trong các lĩnh vực then chốt như AI, siêu máy tính, vi mạch bán dẫn. Chuỗi cung ứng toàn cầu, từ phần mềm trên máy bay chiến đấu đến dây chuyền đạn dược, chịu ảnh hưởng lớn từ các nhà cung cấp Mỹ. Mức điều phối R&D giữa các thành viên EU còn hạn chế, trong khi dòng vốn tư nhân vẫn ưu tiên công nghiệp truyền thống hơn là công nghệ đột phá. Khoảng cách đầu tư vào AI cho thấy rào cản khó thu hẹp trong ngắn hạn.

Chiến thuật mua sắm, phối hợp và tự chủ chiến lược

Mua sắm chung và mở rộng công suất sản xuất là hai công cụ trung tâm để giải quyết thiếu hụt ngay lập tức, đồng thời chuẩn hóa trang bị. Tuy nhiên, cách tiếp cận giữa các quốc gia có khác biệt:

Pháp nhấn mạnh tự chủ nội khối, ưu tiên vốn vay và đơn hàng cho doanh nghiệp châu Âu.
Đức tái vũ trang mạnh, thiên về phương án mua sắm từ Mỹ để bảo đảm hiệu quả.
Một số quốc gia nhỏ và vừa chọn tiếp tục dựa vào Mỹ thay vì hòa vào hệ sinh thái do Pháp - Đức dẫn dắt.

Hệ quả là tình trạng manh mún, chồng chéo và hạn chế điều phối tổng thể vẫn tồn tại, làm giảm lợi thế quy mô và độ tương thích công nghệ.

So sánh năng lực và phụ thuộc nhập khẩu

Báo cáo SIPRI cho thấy từ 2020-2024, 64% vũ khí nhập khẩu của NATO, châu Âu có nguồn gốc từ Mỹ, tăng so với 52% giai đoạn 2015-2019. Trong khi công suất đạn dược và đơn hàng nội khối tăng, xu hướng nhập khẩu từ Mỹ vẫn chiếm ưu thế, phản ánh khoảng trống công nghệ và thời gian cần thiết để các chương trình R&D châu Âu đạt độ chín.

Tác động đối với cán cân quân sự khu vực

Ngắn hạn, châu Âu cải thiện đáng kể khả năng bổ sung đạn dược, tăng dự trữ và rút ngắn chu kỳ cung ứng. Trung hạn, nếu duy trì mua sắm chung và đầu tư có mục tiêu vào các lỗ hổng (phòng không, UAV, tên lửa tầm xa), EU có thể nâng mức sẵn sàng và khả năng răn đe độc lập hơn. Tuy nhiên, phụ thuộc vào công nghệ số, phần mềm và linh kiện chiến lược từ bên ngoài tiếp tục là biến số then chốt tác động tới tự chủ và khả năng điều hành chuỗi cung ứng quốc phòng của EU.

Tổng thể, đà phục hồi hiện hữu nhưng tính bền vững phụ thuộc vào mức độ phối hợp chính sách, định hướng đầu tư R&D và khả năng giảm phụ thuộc vào nhập khẩu công nghệ cao. Đây là các yếu tố quyết định hiệu quả của quá trình tái cấu trúc công nghiệp quốc phòng châu Âu trong những năm tới.

CTVX