Eo biển Hormuz, át chủ bài của Iran giữa xung đột với Israel

Tình hình leo thang nghiêm trọng khi Israel và Iran liên tiếp tấn công nhau. Giữa bối cảnh này một nỗi lo lại nổi lên rằng Tehran có thể dùng đến con át chủ bài Eo biển Hormuz - một trong những tuyến đường vận chuyển dầu mỏ quan trọng nhất thế giới.

Eo biển Hormuz ở đâu?

Theo hãng tin Bloomberg, Eo biển Hormuz là tuyến đường thủy kết nối Vịnh Ba Tư với Ấn Độ Dương, với Iran nằm ở phía bắc và Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UEA) cùng Oman ở phía nam. Eo biển dài khoảng 16 km và rộng 34 km, tại điểm hẹp nhất làn vận tải biển cho mỗi chiều chỉ rộng khoảng 3,2 km.

Eo biển này có độ sâu nông, khiến các tàu dễ bị tổn thương nếu gặp mìn. Ngoài ra, vì nằm gần đất liền (đặc biệt là phía Iran) nên tàu thuyền cũng dễ trở thành mục tiêu của tên lửa đặt trên bờ, tàu tuần tra hoặc trực thăng vũ trang.

Eo biển Hormuz là tuyến đường thiết yếu đối với thương mại dầu mỏ toàn cầu. Theo dữ liệu do Bloomberg tổng hợp, trong năm 2024, các tàu chở dầu đã vận chuyển gần 16,5 triệu thùng dầu thô và khí ngưng tụ tự nhiên (condensate) mỗi ngày từ Saudi Arabia, Iraq, Kuwait, UAE và Iran qua eo biển này.

Tuyến đường này cũng cực kỳ quan trọng đối với khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), với hơn 1/5 nguồn cung toàn cầu, chủ yếu từ Qatar, đi qua eo biển.

Tàu thuyền đi qua eo biển Hormuz. Ảnh: AFP

Iran đã từng gây gián đoạn hoạt động vận tải tại Eo biển Hormuz?

Vào tháng 4-2024, chỉ vài giờ trước khi phát động cuộc tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) và tên lửa vào Israel, Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã bắt một tàu container có liên quan Israel gần Eo biển Hormuz. Thủy thủ đoàn của tàu được trả tự do vào một tháng sau, theo tạp chí thương mại Lloyd’s List.

Khi Iran bắt giữ một tàu chở dầu đang trên đường đến Mỹ vào tháng 4-2023, nước này nói rằng con tàu đã va chạm với một tàu khác. Tuy nhiên, hành động này được cho là đòn trả đũa việc Mỹ thu giữ một tàu chở dầu Iran ngoài khơi Malaysia với lý do vi phạm lệnh trừng phạt.

Vào tháng 5-2022, Iran bắt hai tàu chở dầu của Hy Lạp và giam trong vòng sáu tháng, được cho là phản ứng trước việc chính quyền Hy Lạp và Mỹ tịch thu dầu của Iran trên một tàu khác. Sau đó, hàng hóa được hoàn trả và hai tàu Hy Lạp được phóng thích.

Dù vậy, đến nay Iran chưa bao giờ đóng cửa Eo biển Hormuz.

Khi các lệnh trừng phạt của phương Tây được áp đặt lên Iran vào năm 2011, Tehran từng đe dọa sẽ đóng cửa eo biển, nhưng cuối cùng đã rút lại tuyên bố.

Năm 2018, Iran cũng đe dọa đóng cửa Eo biển Hormuz khi căng thẳng leo thang sau khi Mỹ rút khỏi thỏa thuận hạt nhân và tái áp đặt các lệnh trừng phạt.

Liệu Iran sẽ phong tỏa Eo biển Hormuz?

Các thương nhân dầu mỏ và các nhà quan sát thị trường cho rằng Iran khó có khả năng phong tỏa hoàn toàn eo biển, vì điều đó cũng sẽ ngăn cản chính nước này xuất khẩu dầu.

“Không có lợi ích ròng nào khi cản trở việc vận chuyển dầu qua Eo biển Hormuz, đặc biệt trong bối cảnh cơ sở hạ tầng dầu mỏ của Iran chưa bị tấn công trực diện” - bà Ellen Wald, Chủ tịch công ty tư vấn Transversal Consulting, nhận định với đài CNBC.

Bà Wald nói thêm rằng bất kỳ hành động nào như vậy nhiều khả năng sẽ kích hoạt một đòn đáp trả mạnh mẽ hơn. Bà cũng cảnh báo rằng bất kỳ cú sốc lớn nào về giá dầu do eo biển bị đóng có thể sẽ khiến Trung Quốc – khách hàng mua dầu lớn nhất của Iran – phản ứng gay gắt.

“Trung Quốc không muốn bất kỳ sự gián đoạn nào trong dòng chảy dầu từ Vịnh Ba Tư, và cũng không muốn giá dầu tăng cao. Vì vậy, Trung Quốc sẽ dùng toàn bộ sức mạnh kinh tế để gây áp lực lên Iran” - bà Wald nêu ý kiến.

“Bạn của [Iran] sẽ chịu thiệt hại nhiều hơn kẻ thù của họ nên thật khó hình dung chuyện đó sẽ xảy ra” - ông Anas Alhajji, đối tác điều hành tại công ty tư vấn Energy Outlook Advisors, nhận định. Chuyên gia này cho rằng việc gián đoạn Eo biển Hormuz có thể gây hại nhiều hơn lợi cho Tehran, xét đến việc phần lớn hàng hóa tiêu dùng hàng ngày của Iran cũng đi qua tuyến này.

“Gây rắc rối không phải là điều có lợi cho họ, vì chính họ sẽ là bên chịu thiệt đầu tiên” - theo ông Alhajji.

Phong tỏa eo biển là điều bất khả thi?

Theo các nhà phân tích, ý tưởng đóng cửa Eo biển Hormuz được lặp lại nhiều lần nhưng chưa bao giờ được thực hiện, đơn giản vì không thể thực hiện được.

“Hãy thực tế về Eo biển Hormuz. Trước hết, phần lớn eo biển nằm trong lãnh hải Oman, không phải Iran. Thứ hai, eo biển đủ rộng để Iran không thể phong tỏa hoàn toàn” - ông Alhajji nói.

Tương tự, bà Ellen Wald cũng lưu ý rằng mặc dù nhiều tàu đi qua vùng biển của Iran, các tàu vẫn có thể đi theo tuyến thay thế qua vùng biển của UAE và Oman.

“Bất kỳ hành động phong tỏa nào ở Eo biển Hormuz sẽ là phương án cuối cùng đối với Iran và có thể chỉ xảy ra trong trường hợp xung đột quân sự với Mỹ” - ông Vivek Dhar, Giám đốc nghiên cứu hàng hóa năng lượng và khai khoáng của Ngân hàng Commonwealth Bank of Australia, nhận định.

Bà Helima Croft từ ngân hàng đầu tư RBC Capital Markets cho rằng có thể xảy ra một số gián đoạn, nhưng khả năng phong tỏa toàn diện là rất thấp.

“Chúng tôi hiểu rằng việc Iran đóng cửa eo biển trong thời gian dài là cực kỳ khó khăn do có sự hiện diện của Hạm đội 5 của Mỹ tại Bahrain. Tuy vậy, Iran vẫn có thể tấn công tàu chở dầu và rải thủy lôi để gây gián đoạn giao thông hàng hải” - bà Croft nhận định.

Mặc dù việc phong tỏa eo biển vẫn rất khó xảy ra, nhưng căng thẳng Iran-Israel leo thang khiến một số chuyên gia bắt đầu cân nhắc đến kịch bản này, dù là rất nhỏ.

“Đóng cửa eo biển là một kịch bản cực đoan, nhưng chúng ta cũng đang ở trong một tình huống cực đoan” - bà Amena Bakr, Trưởng bộ phận phân tích Trung Đông và OPEC+ tại công ty phân tích Kpler, nói.

“Vì vậy tôi không hoàn toàn loại trừ khả năng đó. Chúng ta cần tính đến nó” - bà Bakr lưu ý.

THẢO VY