Được, mất ký gửi nông sản: Giao dịch bằng… niềm tin

Sau vụ thu hoạch cà phê và hồ tiêu, nhiều nông dân ở khu vực Tây Nguyên chở nông sản đến ký gửi tại kho hàng của đại lý, thậm chí mang tiền mua ngược lại (gọi là chốt). Khi cần, họ sẽ bán theo giá thị trường. Trong thời gian hàng ký gửi tại kho, đại lý có quyền bán. Ðây là phương thức giao dịch truyền thống, dựa vào niềm tin lẫn nhau.

Tin nhau là chính!

Nông sản được đóng bao, cân ký trước khi đưa vào kho đại lý

Ông Y Út Niê (xã Cuôr Đăng, tỉnh Đắk Lắk), là một trong những nông dân duy trì phương thức ký gửi nông sản tại đại lý. Nhà ông có gần 1ha cà phê xen canh, mỗi năm thu về trên 2 tấn cà phê nhân. Sau vụ thu hoạch, ông phơi khô, đóng bao, chở sang kho đại lý để kiểm tra chất lượng, cân đếm và ký gửi tại đây.

Theo ông, vào mùa thu hoạch, giá nông sản thường giảm, vì vậy nông dân chưa vội bán. Khi muốn bán, ông chỉ cần ra đại lý chốt số lượng, giá tính theo thời điểm đó, giúp nông dân chủ động trong việc bán buôn.

Ông Y Út chia sẻ về “đặc quyền” khi tham gia ký gửi nông sản tại đại lý. “Khi cần tiền, họ cho vay mà không cần thế chấp tài sản. Nếu mượn tạm ít hôm, chủ đại lý không tính lãi; còn mượn dài hạn, lãi suất thấp hơn nơi khác. Chúng tôi làm ăn dựa trên uy tín, tin tưởng lẫn nhau”, ông nói.

Đang ký gửi hơn 1 tấn hồ tiêu, ông Y B Hung Ayun (xã Cuôr Đăng) rất tin tưởng chủ đại lý: “Tôi không sợ bị lật kèo vì đã làm ăn với họ hơn 10 năm nay. Mọi giao dịch ký gửi đều có biên nhận, ký tên đầy đủ. Đại lý tôi chọn rất uy tín trong vùng”. Nhà ông Y B Hung có hồ tiêu và cà phê, nên sau vụ thu hoạch, ông sẽ ký gửi.

Ông Y B Hung Ayun (xã Cuôr Đăng) cho phóng viên xem giấy ký nhận gửi nông sản tại đại lý

Ông Y B Hung cho biết, nếu để hàng ở nhà sẽ phải xây kho, chi phí rất nhiều, chưa kể phải bảo quản và chống mối mọt. Còn khi gửi kho tại đại lý, ông không phải trả phí. Khi cần bán, ông chỉ cần thông báo số lượng và bán theo giá thị trường, giúp tránh hao hụt.

Ông Đ.Đ.L (Giám đốc một công ty kinh doanh nông sản tại Chư Pưh, tỉnh Gia Lai) cho biết, đã hành nghề thu mua nông sản trong vùng hơn 20 năm. Ông xuất thân từ nông dân, hiểu rõ khó khăn và nỗi lo của bà con.

Theo ông L, hình thức ký gửi nông sản dựa trên uy tín giữa người mua và người gửi, yếu tố này cực kỳ quan trọng. Hợp đồng ký gửi là bằng chứng pháp lý đảm bảo các bên thực hiện giao dịch. Tuy nhiên, ông L cho biết, doanh nghiệp nhận ký gửi cũng “đánh cược” vì không thể lường hết các rủi ro trong thương trường.

Ông Trần Văn Tâm - Giám đốc một doanh nghiệp thu mua nông sản tại phường Tân An (Đắk Lắk) cho rằng, khi tham gia vào hình thức giao dịch ký gửi, đại lý cũng chấp nhận mạo hiểm. Bởi giá cả các mặt hàng chủ lực như cà phê, hồ tiêu do nhà đầu tư nước ngoài quyết định qua các sàn giao dịch. Họ có năng lực tài chính để đẩy giá lên hoặc hạ xuống.

Trong khi đó, các đại lý thường có nguồn vốn khiêm tốn, chủ yếu vay ngân hàng. Khi nhận ký gửi và bán hàng trước để ăn chênh lệch, chờ giá xuống để bù lại thì rất rủi ro, dễ thất bại.

Mối quan hệ cộng sinh

Trao đổi với PV Tiền Phong, ông Lê Ngọc Quý - Bí thư Đảng ủy xã Ia Grai (Gia Lai) cho biết, trên địa bàn chủ yếu trồng cà phê. Thời gian qua, giá cà phê tăng cao nên có một số trường hợp lợi dụng niềm tin, đưa ra lý do “vỡ nợ”, không chịu trả tiền cho dân.

“Trước thực trạng trên, chúng tôi tập trung tuyên truyền, khuyến cáo bà con phải cẩn trọng, đảm bảo về mặt giấy tờ khi ký gửi. Đặc biệt, bà con thu cà phê xong nên ưu tiên cất giữ tại nhà hoặc gửi nơi thực sự tin cậy. Khi nào được giá, bán lấy tiền luôn, không nên ký gửi”, ông Quý nói và cho biết hai năm trước, Công ty TNHH MTV Long Thành đã chậm trả tiền cho người dân. Nhận được thông tin, địa phương đã vào cuộc, chuyển cơ quan điều tra, xử lý nghiêm.

Nông dân sơ chế cà phê sau vụ thu hoạch

Ngoài ra, trên địa bàn còn có vụ Công ty TNHH MTV Hoàng Sang chậm trả nợ tiền cho dân khi giao dịch ký gửi. Vụ này được địa phương rất quan tâm, nhưng cơ quan chức năng phải thực hiện đúng quy định, nên thời gian giải quyết khá lâu. Theo ông Quý, tâm lý người dân nói chung rất ngại các vụ chuyển hồ sơ ra tòa án, vì khâu xử lý tài sản phải qua nhiều cấp, rất vướng.

Tiến sĩ Đinh Thế Hiển, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tin học và Kinh tế Ứng dụng, đã có thời gian nghiên cứu các phương thức giao dịch hàng hóa nông sản theo cơ chế sàn giao dịch.

Ông cho biết, tại các tỉnh Đắk Lắk, Lâm Đồng, Gia Lai, hình thức ký gửi nông sản rất đặc thù. Đây là phương thức giao dịch truyền thống, đơn giản, dựa trên niềm tin và uy tín giữa đại lý và nông dân. Sự tồn tại của phương thức này xuất phát từ mối quan hệ bền vững giữa đại lý và nông dân.

Không chỉ dừng lại ở giao dịch ký gửi, đại lý còn là nơi cung cấp vật tư nông nghiệp và mua lại nông sản của bà con. Khi nông dân thu hoạch nhưng không đủ kho chứa, hoặc thấy chưa được giá muốn dự trữ chờ giá lên, đại lý sẵn sàng mở kho nhận ký gửi và môi giới bán. Đây là mối quan hệ hỗ trợ lẫn nhau, có lợi cho cả hai bên, được duy trì cho đến nay.

Trong khi đó, lẽ ra vai trò của đại lý nên thuộc về các hợp tác xã (HTX) nông nghiệp. Tuy nhiên, trong thời gian dài, với cách làm thụ động, HTX không phát huy được vai trò quan trọng trong chuỗi liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp (kinh doanh và chế biến).

Ở các nước có nền nông nghiệp bền vững như Đài Loan (Trung Quốc), Hàn Quốc, Đức, HTX là đơn vị bảo đảm chất lượng cho nông dân xã viên. HTX lo khâu cung cấp vật tư nông nghiệp, tổng kho dự trữ để nông dân gửi hàng hóa. Đồng thời, HTX kết nối với các công ty chế biến nông sản, giúp xã viên bán được giá tốt và an tâm về đầu ra, cũng như giúp các công ty chế biến ổn định đầu vào với chất lượng tin cậy. Đây chính là chuỗi cung ứng nông sản giá trị để giúp nông nghiệp phát triển bền vững, mang lại lợi ích cho nông dân.

“Do HTX nông nghiệp còn yếu kém, dẫn đến sự tồn tại của đơn vị trung gian (đại lý). Trong khi các đại lý, thay vì làm thương mại và dịch vụ, lại ham lời, tham gia mua - bán phái sinh nông sản (bán trước của nông dân, rồi canh giá xuống mua trả lại).

Khi đại lý thua lỗ trong các thương vụ phái sinh, họ có thể vỡ nợ hoặc tuyên bố phá sản, khiến nông dân mất hàng ký gửi, gây đổ vỡ dây chuyền cho cả vùng nông nghiệp”, TS Hiển chia sẻ.

Huỳnh Thủy - Lê Tiền