Dự thảo Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi): Quy định chặt chẽ việc hiến tạng của người chấp hành án phạt tù

Cân nhắc điều chỉnh với vấn đề chưa đánh giá được kết quả cụ thể

Tại dự thảo Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi) đã bổ sung quy định phạm nhân có quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể; được hưởng chế độ, chính sách theo quy định pháp luật về hiến mô, bộ phận cơ thể người; được lưu trữ trứng, tinh trùng theo quy định pháp luật (khoản 1 điểm b Điều 23). Đây là nội dung mới được bổ sung so với Luật hiện hành.

Đồng tình cao với nội dung trên, ĐBQH Tô Văn Tám (Quảng Ngãi) cho rằng, việc bổ sung quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể, lưu giữ trứng, tinh trùng thể hiện sự tiến bộ, nhân văn trong việc phản ánh sự tôn trọng các quyền cơ bản của con người, ngay cả khi họ đang chấp hành án phạt tù. Quy định này cũng thể hiện sự nhân đạo, nhân văn trong tư duy quản lý hình sự của nước ta, không chỉ là trừng phạt, mà cao hơn là giáo dục và cải tạo, tôn trọng nhân phẩm con người.

ĐBQH Tô Văn Tám (Quảng Ngãi) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, các quy định này cần được rà soát chặt chẽ hơn, tạo điều kiện cho phạm nhân và các cơ quan trong quá trình thực hiện, tránh lạm dụng. Bởi dù dự thảo Luật bổ sung quyền được lưu trữ trứng, tinh trùng theo quy định pháp luật với phạm nhân, nhưng trong Điều 53 về giải quyết nguyện vọng hiến mô, bộ phận cơ thể người, hay Điều 48 về chế độ đối với phạm nhân nữ có thai, nuôi con dưới 36 tháng tuổi, phạm nhân hiến mô, bộ phận cơ thể đều chỉ quy định điều kiện thực hiện hiến mô, bộ phận cơ thể. Điều kiện thực hiện lưu giữ trứng, tinh trùng chưa được quy định tại dự thảo Luật.

ĐBQH Nguyễn Thanh Sang (TP. Hồ Chí Minh) cũng cho rằng, đây là vấn đề nhạy cảm vì chủ thể của việc này rất đặc biệt, đang là người thi hành án phạt tù, trong khi chúng ta chưa đánh giá đầy đủ tác động pháp lý, tâm lý xã hội, khả năng học tập cải tạo của phạm nhân sau khi hiến mô, hiến tạng... Điều này cũng làm phát sinh lo ngại phạm nhân không có đủ sức khỏe để thực hiện các nghĩa vụ sau khi đã hiến mô, hiến tạng.

ĐBQH Nguyễn Thanh Sang (TP. Hồ Chí Minh) phát biểu. Ảnh: Hồ Long

Để quy định này đi vào thực hiện thuận lợi và không phát sinh thủ tục pháp lý về sau, đại biểu đề nghị chỉ cho phép phạm nhân được hiến mô, bộ phận cơ thể cho người thân thích của mình (ông bà, cha mẹ, cô bác, anh chị, cháu chắt...) kèm theo những điều kiện hết sức chặt chẽ như phạm nhân tự nguyện, không vì mục đích lợi nhuận, đủ điều kiện sức khỏe, đủ điều kiện thi hành án phạt tù từ 5 năm trở xuống...

Bên cạnh đó, ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) lo ngại, việc lưu trữ trứng, tinh trùng là vấn đề rất khó khăn, "không phải muốn là thực hiện được ngay", đòi hỏi phải xử lý về khoa học và hóa học rất lớn. Do vậy, đại biểu cho rằng, cần tiếp tục nghiên cứu để quy định cụ thể điều kiện thực hiện, bảo đảm an toàn tuyệt đối, tránh phát sinh thêm chi phí thực hiện.

ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Giải trình về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Công an, Đại tướng Lương Tam Quang khẳng định, tiếp thu ý kiến ĐBQH, Cơ quan chủ trì soạn thảo sẽ phối hợp với Cơ quan thẩm tra chỉnh lý quy định của dự thảo Luật về quyền được hiến mô, bộ phận cơ thể, được lưu trữ trứng, tinh trùng của phạm nhân.

“Theo đó, việc hiến mô, bộ phận cơ thể của phạm nhân được thực hiện trên cơ sở nguyên tắc phải bảo đảm các điều kiện sau: tự nguyện hiến mô, bộ phận cơ thể; đủ điều kiện sức khỏe để hiến mô, bộ phận cơ thể và bảo đảm sức khỏe để tiếp tục thi hành án sau khi hiến mô, bộ phận cơ thể; phải tự chi trả các chi phí hiến mô, bộ phận cơ thể và chăm sóc sức khỏe bản thân sau khi hiến mô, bộ phận cơ thể. Đồng thời, người bị kết án về tội phạm ít nghiêm trọng hoặc tội phạm nghiêm trọng, thuộc trường hợp phạm tội lần đầu và thời gian chấp hành án còn dưới 3 năm; hiến mô, bộ phận cơ thể cho người là thân nhân của phạm nhân", Bộ trưởng nêu rõ.

Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang giải trình, làm rõ một số vấn đề ĐBQH nêu. Ảnh: Quang Khánh

Về quyền lưu trữ trứng, tinh trùng của phạm nhân, Bộ trưởng Lương Tam Quang cho rằng, việc quy định về quyền này là chính sách nhân văn, nhân đạo. Tuy nhiên, tiếp thu ý kiến của ĐBQH, Cơ quan chủ trì soạn thảo cũng sẽ phối hợp với Cơ quan thẩm tra để nghiên cứu, cân nhắc kỹ lưỡng trước khi báo cáo Quốc hội xem xét, thông qua dự án Luật.

Có nên bỏ tiêu chí khắc phục hậu quả hành vi phạm tội để đánh giá xếp loại chấp hành án?

Về xếp loại chấp hành án phạt tù, dự thảo Luật đã bỏ tiêu chí kết quả khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra là một trong những cơ sở để xếp loại chấp hành án phạt tù (Điều 31).

Các ĐBQH Phạm Văn Hòa, Nguyễn Thanh Sang chưa đồng tình với việc bỏ tiêu chí này và đề nghị “vẫn coi đây là một tiêu chí để xét giảm, tức là xếp loại chấp hành án phạt tù”.

Theo đại biểu Nguyễn Thanh Sang, qua việc thành khẩn khắc phục hậu quả sẽ đánh giá được ý thức chấp hành bản án do hành vi phạm tội gây ra của phạm nhân; bảo đảm quyền lợi của người bị hại trong việc được bồi thường; qua đó khuyến khích, động viên phạm nhân khắc phục hậu quả.

“Trong giai đoạn tố tụng gồm điều tra, truy tố, xét xử thì khắc phục hậu quả hay nói cách khác, bồi thường thiệt hại là tình tiết được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khi Hội đồng xét xử quyết định. Trong giai đoạn thi hành án - giai đoạn rất quan trọng lại không quy định kết quả khắc phục hậu quả là tình tiết để xem xét xếp loại chấp hành án phạt tù thì sẽ không công bằng”, đại biểu lưu ý.

Tuy nhiên, đại biểu Tô Văn Tám cho rằng, tình tiết khắc phục hậu quả đã được xem xét là một tình tiết giảm nhẹ khi lượng hình. Nếu phạm nhân có khả năng thì đã khắc phục ở giai đoạn này để lượng hình. Nếu tiếp tục đưa tiêu chí này vào để xem xét “chấm điểm” chấp hành án có nghĩa được xem xét hai lần.

Mặt khác, đại biểu lưu ý, nếu đưa như thế có thể tạo ra tâm lý giữa các phạm nhân. Bởi, những người có điều kiện sẽ khắc phục sớm để được giảm án hoặc được xem xét xếp loại. Nhưng người có hoàn cảnh khó khăn sẽ không có điều kiện để được xem xét xếp loại tốt hơn.

Tranh luận với quan điểm trên, đại biểu Nguyễn Thanh Sang cho rằng, việc xét tiêu chí phạm nhân khắc phục hậu quả hành vi phạm tội trong quá trình thi hành án không phải xét lại lần thứ hai. Bởi, trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử, Hội đồng xét xử tuyên một bản án là tính trên mức độ khắc phục phục hậu quả của bị can, bị cáo trong giai đoạn đó. Trong giai đoạn thi hành án, nếu phạm nhân tiếp tục khắc phục hậu quả mới được tính đến để xét ân giảm phạm nhân được tha tù trước thời hạn. “Tiêu chí này cũng được xem xét cùng với các tiêu chí khác như học tập, cải tạo tốt… khắc phục hậu quả chỉ là một trong nhiều tiêu chí”, đại biểu nói.

Theo đại biểu Nguyễn Thanh Sang, nếu chỉ có phần hình phạt mà không có khắc phục triệt để hậu quả do hành vi phạm tội gây ra thì bản án cũng chưa thực sự hiệu quả.

“Những vụ án Nguyễn Thái Luyện - Tập đoàn Alibaba, vụ án Trương Mỹ Lan và đồng phạm trong thời gian qua chúng ta xét xử, nếu cứ cứng nhắc quy định rằng chỉ có trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử mới được xem xét thôi thì chưa công bằng. Giai đoạn thi hành án nếu phạm nhân khắc phục càng nhiều sẽ có thể trả lại càng nhiều cho người bị hại. Do vậy, tiêu chí khắc phục hậu quả phải được giữ lại, quan trọng ở chỗ bảo đảm quyền lợi cho người bị hại”, đại biểu đề nghị.

Làm rõ về vấn đề này, Bộ trưởng Lương Tam Quang khẳng định, dự thảo Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi) không loại bỏ tiêu chí khắc phục hậu quả khi xét ân giảm án tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Thực tế cho thấy, hiện nay nhiều phạm nhân có kết quả tốt trong học tập, lao động, cải tạo nhưng do hoàn cảnh khó khăn chưa có điều kiện để bồi thường, khắc phục hậu quả. Dự thảo Luật chỉ phân loại chấp hành trong quá trình thi hành án, việc xếp loại kết quả chấp hành án phạt tù không ảnh hưởng đến khắc phục hậu quả.

“Việc khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra đã được quy định tại Điều 23 của dự thảo Luật là tiêu chí bắt buộc phải có khi tiến hành xét giảm án tha tù trước thời hạn có điều kiện, hoặc đặc xá khi phạm nhân có đủ các điều kiện về chấp hành án. Phạm nhân sẽ tích cực vận động người thân, gia đình nộp tiền, tài sản để được hưởng khoan hồng trong điều kiện thi hành án. Do đó, quy định như trong dự thảo Luật là nhân văn, khách quan, khả thi và phù hợp với thực tiễn của công tác thi hành án phạt tù.”, Bộ trưởng Bộ Công an nêu rõ.

Thanh Hải