Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi): Huy động tối đa nguồn lực, giải phóng sức sáng tạo của cơ sở giáo dục đại học

Làm sâu sắc hơn nội dung về trao quyền tự chủ

Một trong những thay đổi căn bản của dự thảo Luật lần này là khẳng định quyền tự chủ là quyền pháp định, tăng tính chủ động gắn với trách nhiệm giải trình của các cơ sở giáo dục đại học. Đồng thời, mở rộng, đa dạng hóa nguồn lực và bảo đảm công bằng giữa các chủ thể tham gia hoạt động giáo dục đại học; tạo cơ chế, chính sách đột phá huy động mọi nguồn lực, kiến tạo môi trường phát triển, sân chơi cạnh tranh bình đẳng giữa công lập và tư thục.

Ủng hộ việc trao quyền tự chủ cho cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, tự chủ đại học là quyền pháp định của các cơ sở giáo dục đại học. Theo Phó Chủ tịch Quốc hội, đã là cơ sở giáo dục đại học được Nhà nước thành lập hoặc cho phép thành lập đủ điều kiện hoạt động, thì đương nhiên có quyền tự chủ. Dù dùng tiền của mình hay tiền ngân sách nhà nước, thì đương nhiên cơ sở giáo dục đại học có một số quyền tự chủ, đó là: quyền tự chủ quản lý về nhân sự; chuyên môn, học thuật; quản lý chiến lược phát triển đào tạo; quản lý học sinh, sinh viên; trong nghiên cứu khoa học, liên doanh liên kết; nhận tài trợ của các tổ chức quốc tế trong nước và các nguồn hợp pháp khác; tự chủ về hợp tác đào tạo để nâng cao chất lượng học sinh, sinh viên…

Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh phát biểu. Ảnh: Phạm Thắng

“Nếu cơ sở giáo dục đại học sử dụng ngân sách nhà nước thì được quyền tự chủ trong khuôn phép nhất định; nếu cơ sở giáo dục đại học tự kiếm thêm được tiền thì được quyền tự chủ cao hơn”. Nhấn mạnh quan điểm này, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho rằng, trong quá trình hoạt động, cơ sở giáo dục đại học có đề tài khoa học và liên doanh với viện nghiên cứu để mở các xưởng sản xuất, thậm chí thành lập các cơ sở sản xuất trong trường đại học, bán sản phẩm và có tiền, thì cơ sở giáo dục đại học đó có thêm quyền tự chủ khác, như được trích quỹ, dùng tiền thu được từ hoạt động liên doanh, liên kết, sản xuất, thương mại hóa kết quả nghiên cứu để chi cho tăng lương, thuê nhân công, tuyển cán bộ, giáo viên, hay tăng chỉ tiêu đào tạo, phục vụ nhu cầu xã hội, hoặc thậm chí mở thêm cả dạy nghề cho công nhân kỹ thuật cao… là hoàn toàn phù hợp.

Đồng tình với việc khẳng định quyền tự chủ của cơ sở giáo dục đại học trong dự thảo Luật, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi đề nghị, cần tạo được không gian pháp lý để phát huy quyền tự chủ tối đa cho cơ sở giáo dục đại học nhằm giải phóng tiềm lực và sức sáng tạo của cơ sở giáo dục đại học.

"Phân vai" rõ hơn giữa đại học ngoài công lập và đại học công lập

Quan tâm với việc mở rộng, đa dạng hóa nguồn lực và bảo đảm công bằng giữa các chủ thể tham gia hoạt động giáo dục đại học, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính Lê Quang Mạnh nêu vấn đề, trong các Nghị quyết “bộ tứ chiến lược” của Đảng đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của phát triển kinh tế tư nhân, đột phá phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

“Rõ ràng, giáo dục đại học phải hướng đến mục tiêu đạt trình độ tiên tiến và đủ năng lực để cung cấp tri thức cũng như là nguồn nhân lực chất lượng cao cho khu vực doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp tư nhân trong nước có thể vươn lên được đáp ứng yêu cầu của quốc tế”. Khẳng định điều này, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Lê Quang Mạnh đề nghị, sửa đổi Luật Giáo dục đại học lần này cần chú trọng hơn nữa tới vai trò của giáo dục đại học ngoài công lập.

Thời gian vừa qua, chính sách về xã hội hóa trong giáo dục đại học của chúng ta chưa thực sự hiệu quả hoặc một số ý kiến đánh giá là còn nhiều vấn đề. Thực tế cho thấy, phần lớn các trường tư thục hiện chỉ tập trung vào thương mại hóa dịch vụ giáo dục đại học, tối đa hóa lợi nhuận, mà đôi khi quên mất vai trò rất quan trọng là dịch vụ giáo dục không giống như các loại hàng hóa, dịch vụ thông thường khác, người học không thể đơn thuần chỉ coi như một khách hàng thông thường. Chính vì thế, trong thời gian vừa qua, xã hội hóa trong giáo dục đại học ít nhiều gây mất lòng tin về chất lượng đối với người học cũng như gia đình của họ.

Dẫn thực tế nêu trên, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính cho rằng, "xã hội hóa không phải chỉ là thu học phí cao hơn hay là tư nhân hóa". Vì thế, các nội dung của Điều 5, Điều 6 dự thảo Luật (trách nhiệm quản lý nhà nước về giáo dục đại học và chính sách của Nhà nước về phát triển giáo dục đại học) cần bổ sung các quy định để xác định vai trò của Nhà nước, của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong việc làm "trọng tài", "cầm trịch" đối với chất lượng giáo dục đại học, đặc biệt của khối tư thục và kể cả khối đầu tư nước ngoài. Thông qua các hệ thống giám định độc lập, có thể tăng cường hơn nữa việc giám định các chương trình học và có cấp bằng, chứ không phải chỉ tập trung vào giám định các cơ sở giáo dục đại học.

Và, khi nhấn mạnh Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong phát triển hệ thống giáo dục đại học (khoản 1 Điều 6 dự thảo Luật), thì cần nhấn mạnh thêm tầm quan trọng của đại học ngoài công lập. Đề xuất nội dung này, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính nêu rõ, hiện nay có sự "phân vai" giữa đại học ngoài công lập với đại học công lập, như: khối trường nào, lĩnh vực nào thì đại học công lập, Nhà nước đầu tư; những lĩnh vực nào để cho sự đổi mới, sáng tạo, năng động của xã hội, khu vực doanh nghiệp, nguồn lực của tư nhân tham gia. Song thực tế cũng cho thấy, đang có sự cạnh tranh không lành mạnh giữa công lập và tư thục. "Công lập đang làm nhiều việc của tư thục mà đáng ra tư thục làm thì tốt hơn".

Xuất phát từ thực tế đó, Phó Chủ nhiệm Thường trực Ủy ban Lê Quang Mạnh đề nghị, tại Điều 6 dự thảo Luật cần bổ sung các chính sách của Nhà nước để "phân vai" rõ hơn cho đại học ngoài công lập và đại học công lập trong hoạt động giáo dục đại học.

Nhật An