Dự thảo Luật GDĐH sửa đổi tạo hành lang pháp lý minh bạch đối với vị trí hiệu trưởng

Dự thảo Luật Giáo dục Đại học (sửa đổi) có nhiều điểm mới, trong đó, các quy định liên quan đến giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện được đề cập tại Điều 15 như sau:

Điều 15. Giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện

1. Giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện là người đại diện theo pháp luật, chịu trách nhiệm quản lý, điều hành hoạt động của cơ sở giáo dục đại học theo quy định của pháp luật, quy chế tổ chức và hoạt động của cơ sở giáo dục đại học.

2. Thủ tướng Chính phủ quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm giám đốc và phó giám đốc đại học quốc gia; cấp quản lý trực tiếp quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học công lập khác; hội đồng trường quyết định bổ nhiệm, miễn nhiệm hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học tư thục.

3. Chính phủ quy định nhiệm vụ, quyền hạn, tiêu chuẩn, nhiệm kỳ, điều kiện, thủ tục bổ nhiệm giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện; việc đánh giá, giám sát thực hiện nhiệm vụ của hiệu trưởng.

Trước nội dung này trong dự thảo, hiệu trưởng một số cơ sở giáo dục đại học khẳng định điểm mới này đã làm rõ vai trò pháp lý, tăng tính minh bạch trong phân cấp quản lý, phù hợp với mô hình tự chủ và bảo đảm trách nhiệm giải trình trong công tác điều hành cơ sở giáo dục đại học.

Tạo nên hành lang pháp lý rõ ràng, minh bạch

Đánh giá về điểm mới trên của Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Đắc Lộc - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: "Luật hiện hành không xác định rõ người đại diện theo pháp luật của cơ sở giáo dục đại học nên đã tạo ra không ít vướng mắc trong thực tiễn.

Đầu tiên là những rủi ro pháp lý trong các giao dịch dân sự. Khi ký kết các hợp đồng kinh tế, hợp tác đào tạo, nghiên cứu khoa học, hay các văn bản liên quan đến tài chính, tài sản, luôn tồn tại sự không chắc chắn về thẩm quyền của người ký. Từ đó có thể dẫn đến tranh chấp, thậm chí có nguy cơ hợp đồng bị vô hiệu, gây thiệt hại cho nhà trường.

Bên cạnh đó là sự chậm trễ trong công tác điều hành, vì mọi quyết định quan trọng đòi hỏi sự tham gia của cả hội đồng trường và ban giám hiệu. Đôi khi phải xin ý kiến của cơ quan chủ quản một cách không cần thiết, làm chậm quá trình ra quyết định và giảm đi sự linh hoạt cần có của một trường đại học trong bối cảnh cạnh tranh.

Còn có khó khăn trong tố tụng, khi có các vấn đề pháp lý cần giải quyết tại tòa án, việc xác định tư cách đại diện của nhà trường cũng không rõ ràng, gây lúng túng và ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của cơ sở giáo dục".

Theo thầy Lộc, việc Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) quy định rõ giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện là người đại diện theo pháp luật là bước tiến quan trọng và cần thiết.

Điểm mới trên sẽ mang lại những thuận lợi như minh bạch hóa vai trò và trách nhiệm, xác định rõ người đứng đầu cơ sở giáo dục đại học là người chịu trách nhiệm cao nhất trước pháp luật về mọi hoạt động của nhà trường. Điều này giúp cá nhân hóa trách nhiệm, tránh tình trạng đùn đẩy, né tránh khi có vấn đề xảy ra.

Đồng thời, tăng cường tính chủ động và hiệu quả khi hiệu trưởng có đầy đủ cơ sở pháp lý để tự tin và quyết đoán trong việc ký kết, triển khai các hoạt động của trường. Nhờ đó, công tác quản lý, điều hành trở nên nhanh chóng, hiệu quả hơn, đặc biệt trong việc hợp tác quốc tế, thu hút đầu tư và phát triển các dự án khoa học công nghệ.

Cuối cùng, tạo sự tin cậy cho đối tác, các đối tác trong và ngoài nước khi làm việc với nhà trường sẽ có sự tin tưởng cao hơn về mặt pháp lý, từ đó thúc đẩy mạnh mẽ hơn các hoạt động hợp tác.

Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cũng phân rõ thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm hiệu trưởng theo từng loại hình cơ sở giáo dục.

Bàn luận về vấn đề này, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh nêu thực trạng khi việc không rõ ràng trong phân cấp quản lý đã gây ra những vướng mắc trong quá trình bổ nhiệm hoặc thay thế lãnh đạo.

Cụ thể, đã có những trường hợp quy trình bổ nhiệm bị kéo dài do phải chờ đợi sự đồng thuận giữa hội đồng trường và cơ quan chủ quản. Sự thiếu rõ ràng này đôi khi tạo ra "khoảng trống quyền lực", ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển liên tục của nhà trường.

Đối với cơ sở giáo dục đại học tư thục như Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, quy định trên là sự khẳng định mạnh mẽ nhất cho quyền tự chủ thực chất. Điều này trao quyền lực thực sự cho hội đồng trường – cơ quan đại diện cho chủ sở hữu và các bên liên quan.

Mô hình quản trị của trường tư thục sẽ tiệm cận với các mô hình tiên tiến trên thế giới, nơi hội đồng trường có toàn quyền quyết định chiến lược và nhân sự cấp cao nhất, từ đó lựa chọn được hiệu trưởng phù hợp nhất với triết lý và mục tiêu phát triển của nhà trường.

Theo quan điểm của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh: "Quy định hiện hành gây ra những bất cập, chồng chéo nhất định vì không quy định rõ về vai trò pháp lý của hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học.

Điểm mới trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) sẽ đảm bảo tính nhất quán, có hành lang pháp lý rõ ràng, tạo thuận lợi và nâng cao hiệu quả cho công tác quản lý, điều hành của hiệu trưởng. Điều trên cũng phù hợp với thông lệ quốc tế và trong bối cảnh Việt Nam đang đổi mới giáo dục, thúc đẩy tự chủ đại học".

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân - Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Mộc Trà.

Dưới góc nhìn của Nhà giáo ưu tú, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh, việc quy định cấp quản lý trực tiếp quyết định bổ nhiệm và miễn nhiệm hiệu trưởng các cơ sở giáo dục đại học công lập là hợp lý.

Cũng nên xem xét vai trò của cấp ủy trong việc lựa chọn nhân sự, giới thiệu cho cấp quản lý đối với vị trí hiệu trưởng, để đảm bảo phù hợp với nhu cầu thực tế của nhà trường và sát sao trong đánh giá nhân sự.

Về trách nhiệm cá nhân, hiệu trưởng cần nghiêm túc, tự giám sát và nâng cao tinh thần trách nhiệm trong công tác điều hành cơ sở giáo dục. Việc này đòi hỏi sự tận tâm và ý thức trách nhiệm cao vì mục tiêu đảm bảo sự phát triển bền vững của nhà trường.

Thầy Hoàn khẳng định, các quy định trong Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) cho thấy sự phân cấp mạnh mẽ, góp phần tăng tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý. Một người chịu trách nhiệm dẫn dắt giúp các chủ trương, định hướng và kế hoạch chiến lược phát triển của nhà trường được đồng bộ, tập trung.

Nhà giáo ưu tú, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Xuân Hoàn - Hiệu trưởng Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: website nhà trường.

Nâng cao trách nhiệm giải trình của hiệu trưởng

Dự thảo Luật Giáo dục Đại học (sửa đổi) cũng nêu, Chính phủ quy định nhiệm vụ, quyền hạn, tiêu chuẩn, nhiệm kỳ, điều kiện, thủ tục bổ nhiệm giám đốc đại học, hiệu trưởng trường đại học, giám đốc học viện; việc đánh giá, giám sát thực hiện nhiệm vụ của hiệu trưởng

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Đắc Lộc nhấn mạnh, việc Chính phủ quy định toàn bộ các quy định trên sẽ tạo ra một khung pháp lý thống nhất, đảm bảo mặt bằng chung về tiêu chuẩn và chất lượng cho các vị trí lãnh đạo chủ chốt trong toàn hệ thống giáo dục đại học, ngăn chặn tình trạng mỗi nơi đặt ra một tiêu chuẩn khác nhau, có thể dẫn đến sự thiếu công bằng hoặc hạ thấp tiêu chuẩn.

Ngoài ra, giúp tăng tính minh bạch và khách quan vì khi có một bộ tiêu chuẩn, quy trình rõ ràng do Chính phủ ban hành, công tác bổ nhiệm sẽ trở nên minh bạch hơn, giảm thiểu các yếu tố chủ quan, cảm tính.

Đặc biệt, quy định của Chính phủ về việc đánh giá, giám sát hiệu trưởng sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để các cơ quan quản lý và hội đồng trường của cơ sở giáo dục đại học tư thục thực hiện vai trò giám sát hiệu quả, giúp tăng cường giám sát và trách nhiệm giải trình.

Để giữ được khung quy định chung mà không làm cứng nhắc mô hình tự chủ của các trường, thầy Lộc cho rằng cần có cơ chế linh hoạt. Quy định của Chính phủ nên được xem là những "tiêu chuẩn tối thiểu" hay "điều kiện cần" mà bất kỳ ứng viên hiệu trưởng nào cũng phải đáp ứng.

Có thể trao quyền cho hội đồng trường đặt ra "tiêu chuẩn cao hơn". Trên cơ sở khung quy định chung, Luật cần cho phép hội đồng trường của của cơ sở giáo dục đại học tư thục được quyền xây dựng và ban hành các tiêu chuẩn, yêu cầu bổ sung, cao hơn, phù hợp với sứ mạng, tầm nhìn, chiến lược phát triển và đặc thù riêng của nhà trường.

Cơ chế này vừa đảm bảo sự quản lý thống nhất của nhà nước, vừa phát huy tối đa quyền tự chủ và sự năng động, sáng tạo của từng đơn vị.

Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ: "Các quy định trong dự thảo đã siết chặt và làm rõ hơn cơ chế trách nhiệm giải trình của hiệu trưởng. Hiệu trưởng là người đại diện theo pháp luật, theo đó họ phải chịu trách nhiệm cá nhân và toàn diện trước pháp luật về các quyết định của mình.

Khi Chính phủ quy định về việc đánh giá, giám sát, sẽ có một công cụ pháp lý rõ ràng để đo lường hiệu quả công việc và việc thực thi nhiệm vụ của hiệu trưởng.

Vấn đề thẩm quyền bổ nhiệm, miễn nhiệm được xác định rõ, cơ quan có thẩm quyền bổ nhiệm cũng chính là cơ quan có trách nhiệm cao nhất trong việc yêu cầu hiệu trưởng giải trình và thực hiện việc miễn nhiệm nếu không hoàn thành nhiệm vụ.

Những sửa đổi tại Điều 15 của Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) là vô cùng cần thiết và tích cực, không chỉ tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn mà còn tạo hành lang pháp lý vững chắc, minh bạch, thúc đẩy tự chủ đại học và nâng cao trách nhiệm giải trình của hiệu trưởng, góp phần vào sự phát triển bền vững của giáo dục đại học Việt Nam”.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Hồ Đắc Lộc - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: NVCC.

Dưới góc nhìn của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lâm Nhân, việc Chính phủ thống nhất các quy định về tiêu chuẩn, nhiệm kỳ, điều kiện bổ nhiệm và giám sát thực hiện nhiệm vụ của hiệu trưởng giúp tăng cường tính minh bạch, thống nhất trong quản lý từ trung ương đến địa phương, đồng thời đảm bảo hiệu trưởng chịu trách nhiệm giải trình rõ ràng về các quyết định của mình.

Hồng Linh