Du lịch TPHCM cần chuyển dấu ấn văn hóa thành sức mạnh cạnh tranh

TPHCM đang là đô thị phát triển mạnh cả về hạ tầng hiện đại và cơ chế chính sách, song du lịch vẫn còn thiếu điểm nhấn đặc sắc để tạo lợi thế cạnh tranh bền vững. Sài Gòn xưa vẫn còn đó trong từng góc phố với những công trình mang đậm phong cách kiến trúc cổ thời Pháp thuộc như Bưu điện thành phố, Dinh Độc Lập, Nhà thờ Đức Bà… hay Khu Chợ Lớn - nơi trung tâm văn hóa người Hoa với kiến trúc Hội quán độc đáo, lễ hội đặc sắc và ẩm thực phong phú - là một tài sản văn hóa độc đáo trong khu vực Đông Nam Á.

Bên cạnh đó là các loại hình nghệ thuật truyền thống như Đờn ca tài tử Nam bộ, múa rối nước, hát Tiều của người Hoa… và đặc biệt là hệ thống các bảo tàng, di tích lịch sử cách mạng, danh lam thắng cảnh như Bảo tàng chứng tích chiến tranh, bảo tàng lịch sử thành phố, bảo tàng Phụ nữ Nam bộ, hệ thống Địa đạo Củ Chi, Chiến khu rừng Sác… không chỉ thu hút người dân thành phố, mà còn là điểm đến hấp dẫn của du khách thập phương.

Dấu ấn văn hóa đa tầng - nguồn tài nguyên đang bị bỏ ngỏ

Lễ hội té nước Songkran là điểm nhấn của ngành du lịch Thái Lan. Ảnh: Xinhua

Tuy nhiên, tất cả những tài sản văn hóa đa tầng trên vẫn còn tồn tại dưới dạng tiềm năng, manh mún và chưa được tổ chức bài bản. Các sản phẩm du lịch gắn với văn hóa vẫn chưa đủ sức hấp dẫn, thiếu sự đầu tư đồng bộ và chiến lược dài hạn, dẫn đến việc văn hóa bị xem như “phụ trợ” chứ không phải nguồn lực kinh tế chủ đạo.

Trong bối cảnh du lịch hiện đại, văn hóa đa tầng không chỉ là di sản lịch sử mà là sự chồng lớp và tương tác giữa các tầng văn hóa. Các quốc gia trong khu vực như Singapore, Thái Lan, Malaysia đã chuyển hóa sự đa dạng này thành sản phẩm du lịch chuyên biệt.

Singapore không sở hữu nhiều di sản cổ quy mô lớn nhưng lại rất thành công trong “thiết kế trải nghiệm văn hóa” như ba khu vực văn hóa nằm gần nhau gồm Little India, Chinatown, Kampong Glam đại diện cho văn hóa Ấn Độ Tamil - Hindu, văn hóa người Hoa và văn hóa Mã Lai - Hồi giáo. Mỗi khu đều có trung tâm thông tin, bảo tàng cộng đồng, các lễ hội định kỳ giúp vừa bảo tồn văn hóa vừa tạo doanh thu du lịch bền vững.

Trong khi đó, Thái Lan kết hợp văn hóa truyền thống với văn hóa đương đại và đại chúng với văn hóa Phật giáo là tầng lõi, khai thác mạnh các điểm tham quan như chùa chiền, lễ hội tôn giáo Thái Lan đã thành công trong việc khiến văn hóa truyền thống “không già”, thể hiện qua việc giới trẻ và du khách quốc tế thấy mình thuộc về không gian đó.

Malaysia tận dụng đặc thù đa sắc tộc, đa tôn giáo với ba cộng đồng lớn gồm người Mã Lai, Hoa và Ấn. Cùng với ba cộng đồng này là sự tồn tại của các tốn giáo như Hồi giáo là chủ đạo và Phật giáo, Ấn Độ giáo, Thiên Chúa giáo. Chẳng hạn như ở Penang các nhà thờ, chùa, đền thờ Hindu, thánh đường Hồi giáo cùng tồn tại trên một trục phố. Du lịch Malaysia rất thành công trong việc tổ chức nghệ thuật đường phố kể câu chuyện di dân và thuộc địa và biến ẩm thực đa sắc tộc thành sản phẩm du lịch mũi nhọn.

Điểm chung của các nước này là đặt văn hóa vào trung tâm chiến lược du lịch thông qua việc đầu tư hạ tầng, truyền thông, nhân lực cho khai thác văn hóa. Cách làm là kể chuyện thay vì trưng bày, giúp du khách không chỉ “xem” mà được “nghe” câu chuyện qua việc tham gia lễ hội và ăn ở, sinh hoạt trong không gian văn hóa.

Lợi thế mềm trong cuộc đua du lịch đô thị

Thế giới đang chứng kiến sự bùng nổ của du lịch dựa trên bản sắc văn hóa. Bangkok khai thác chợ nổi, chùa chiền và ẩm thực đường phố; Seoul phát triển văn hóa đại chúng Hallyu; Tokyo kết hợp truyền thống với công nghệ để tạo nên trải nghiệm du lịch độc đáo. Họ đều có điểm chung là xem văn hóa như một nguồn lực kinh tế chứ không chỉ là yếu tố tinh thần hay lịch sử đơn thuần.

TPHCM nếu chỉ dựa vào hạ tầng du lịch như hiện nay sẽ rất khó có thể cạnh tranh bền vững trong khu vực. Thành phố cần một chiến lược rõ ràng để chuyển hóa bản sắc văn hóa thành sản phẩm du lịch đặc trưng, từ đó tạo ra giá trị kinh tế thực sự, thu hút khách và tăng doanh thu.

Một số mô hình khai thác văn hóa để phục vụ cho hoạt động du lịch đã được thử nghiệm tại TPHCM như phố đi bộ Nguyễn Huệ với các sự kiện và biểu diễn nghệ thuật đường phố, lễ hội Tết Nguyên Tiêu của cộng đồng người Hoa ở Chợ Lớn hay các tour du lịch “Sài Gòn xưa”.

Kể cả hệ thống bảo tàng tại thành phố và các sân khấu cải lương cũng được khai thác nhưng những hoạt động này còn rời rạc, thiếu kết nối và chưa được hỗ trợ mạnh về truyền thông hay chính sách phát triển sản phẩm bài bản, chưa làm mới trải nghiệm và chưa ứng dụng công nghệ hiện đại để đa dạng hóa hình thức thể hiện, nên hiệu quả chưa cao, chưa thu hút được nhiều du khách tham gia và thiếu tính bền vững.

Chuyển hóa văn hóa thành giá trị kinh tế là yêu cầu cấp thiết

Đoàn khách Ấn Độ chụp hình trước Bưu điện Thành phố. Ảnh: Sở Du lịch TPHCM

Văn hóa không đơn thuần chỉ để bảo tồn mà cần được làm sống lại, đưa vào đời sống du lịch và tiêu dùng, trở thành tài nguyên kinh tế thực thụ. TPHCM cần thay đổi tư duy quản lý, thay đổi cách nghĩ, cách làm du lịch, phải coi văn hóa như một lĩnh vực có thể đầu tư và sinh lời, nhất là trong bối cảnh hiện nay với sự tham gia của cộng đồng sáng tạo, doanh nghiệp tư nhân và sự hỗ trợ từ chính quyền sẽ là chìa khóa đưa đến thành công.

TPHCM không thiếu bản sắc văn hóa mà đang thiếu một chiến lược đồng bộ để chuyển hóa những giá trị văn hóa thành sức mạnh kinh tế cạnh tranh bền vững. Trong bối cảnh các đô thị trong khu vực đều đang tận dụng văn hóa làm điểm nhấn cho du lịch, thành phố cần nhanh chóng hành động để không bị tụt lại phía sau. Hiện nay, câu hỏi đặt ra không còn là liệu có nên khai thác nguồn lực văn hóa để phát triển du lịch hay không mà là làm thế nào để biến các nguồn lực ấy thành động lực phát triển bền vững, mang lại lợi ích kinh tế thực tế và khẳng định vị thế của thành phố trên bản đồ du lịch quốc tế.

ThS. Đặng Thị Bích Phượng