Du lịch di sản văn hóa: Nền tảng cho tương lai bền vững

Chùa Chuông là một trong những di tích tiêu biểu nằm trong khu di tích Quốc gia đặc biệt Phố Hiến. Ảnh: Đinh Văn Nhiều/TTXVN

Những “nút thắt” hiện hữu

Trong hành trình đưa di sản văn hóa vào phát triển du lịch, các địa phương vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc cần tháo gỡ, một trong những vấn đề khó khăn đó là hạ tầng du lịch chưa đồng bộ, kết nối còn rời rạc.

Tại Hưng Yên, phần lớn các điểm di tích nằm đan xen trong khu dân cư, không gian tiếp cận hạn chế, thiếu bãi đỗ xe, thiếu dịch vụ phụ trợ. Nhiều tour du lịch phải đi về trong ngày, khiến thời gian lưu trú thấp, mức chi tiêu của du khách chưa cao. Sản phẩm du lịch theo tuyến, theo vùng vẫn còn rời rạc, thiếu tính liên kết giữa Phố Hiến - chùa Keo - các làng nghề hay các di tích ven sông Hồng, sông Luộc.

Một số tuyến tham quan di sản tại Hưng Yên vẫn nặng về lễ bái, chưa có nhiều hoạt động trải nghiệm, tái hiện lịch sử hay trình diễn văn hóa. Tour du lịch đường sông, vốn là thế mạnh lịch sử của Phố Hiến cũng chưa được khai thác hiệu quả. Dù tiềm năng lớn, sản phẩm du lịch ven sông Hồng, sông Luộc, Bắc Hưng Hải vẫn ở mức sơ khai.

Chia sẻ về vấn đề này, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hưng Yên Bùi Thị Lương thẳng thắn: Hưng Yên có tới hơn 3.700 di tích, nhưng nhiều di tích có quy mô nhỏ, nằm sâu trong khu dân cư khiến việc tổ chức tour gặp khó khăn. Hạ tầng phụ trợ chưa tương xứng với tiềm năng di sản là một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay…

Bên cạnh đó, công tác bảo tồn di sản cũng còn nhiều khó khăn, nhiều di tích đứng trước nguy cơ xuống cấp, xâm lấn đất đai, hoặc bị “hiện đại hóa” quá đà làm mất đi giá trị nguyên gốc, nhiều công trình đã cũ kỹ, bị thời gian bào mòn. Theo thống kê, trong vòng 4 năm (2021 - 2025), Hưng Yên đã tu bổ hơn 210 di tích, điều này cho thấy mức độ xuống cấp của hệ thống di sản là rất lớn.

Hải Phòng cũng gặp thách thức tương tự. Dù có hệ thống di sản kiến trúc đô thị độc đáo, nhưng nhiều công trình chưa được đầu tư đúng mức, chưa hình thành chuỗi sản phẩm đủ mạnh. Một số biệt thự Pháp cổ, di tích tôn giáo - tín ngưỡng xuống cấp; công tác kết nối giữa điểm di sản và dịch vụ du lịch chưa hoàn thiện. Tại Hải Phòng, tour đêm, tour đi bộ, trải nghiệm di sản đô thị dù đã triển khai, nhưng chưa tạo được dấu ấn riêng so với các đô thị lớn khác. Công tác chuyển đổi số ở nhiều điểm di tích còn hạn chế; thuyết minh viên thiếu, thông tin giới thiệu di tích chưa hấp dẫn.

Đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng cũng thừa nhận, Hải Phòng có nhiều công trình giá trị như đền Nghè, đình Hàng Kênh, Bảo tàng thành phố… nhưng chưa có sản phẩm du lịch đặc trưng để khai thác trọn vẹn. Việc kết nối di sản thành chuỗi và đầu tư hạ tầng đón khách còn chưa đồng bộ.

Nhiều chuyên gia về văn hóa - du lịch cũng cho rằng, sản phẩm du lịch tâm linh - di sản ở Hải Phòng hiện nay chưa có sự liên kết đủ mạnh giữa di tích - dịch vụ - truyền thông. Thiếu sự vào cuộc đồng bộ giữa quản lý nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng khiến nhiều giá trị chưa được khai thác đúng tầm…

Bên cạnh đó, công tác bảo tồn di sản tại Hải Phòng cũng gặp những khó khăn, khi hàng trăm biệt thự Pháp cổ cần được bảo tồn khẩn cấp. Một số công trình kiến trúc có tuổi đời hơn 100 năm cần phải có cơ chế pháp lý đặc thù để bảo vệ. Cùng với đó, những khó khăn về nguồn nhân lực du lịch, đặc biệt là nhân lực thuyết minh - hướng dẫn viên am hiểu di sản còn thiếu, việc kể câu chuyện di sản còn mờ nhạt, chưa thực sự hấp dẫn du khách. Hoạt động truyền thông, quảng bá du lịch còn phân tán, chưa có chiến dịch chung giữa hai địa phương dù sở hữu nhiều tuyến du lịch liên vùng đầy tiềm năng...

Di sản thúc đẩy du lịch phát triển bền vững

Dù đối diện nhiều thách thức, nhưng hai địa phương đã triển khai hàng loạt chủ trương, chương trình và dự án lớn nhằm bảo tồn di sản và thúc đẩy du lịch bền vững.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên Bùi Thị Lương, tỉnh hiện đặt mục tiêu xây dựng thêm nhiều sản phẩm du lịch mới nhằm tăng sức hút cho du lịch miền Bắc, trong đó, du lịch văn hóa - tâm linh vẫn là sản phẩm lõi, đồng thời, tỉnh đẩy mạnh du lịch làng nghề, du lịch biển, du lịch nghỉ dưỡng - sinh thái, du lịch cộng đồng và du lịch đường sông…

Nhiều điểm đến nổi bật góp phần định vị thương hiệu du lịch của tỉnh như Khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến, Khu du lịch Cồn Đen, đền Đậu An, đền Đa Hòa - Dạ Trạch, đền Tống Trân, đền Phù Ủng, chùa Keo - ngôi chùa gỗ có kiến trúc độc đáo... Đặc biệt, vài năm gần đây, Hưng Yên đã triển khai mạnh mẽ mô hình “Con đường di sản - Một hành trình, nhiều điểm đến”, kết nối giữa các di tích trọng điểm Phố Hiến - Đa Hòa - Dạ Trạch - chùa Keo - các làng nghề, mở rộng liên kết với Hà Nội và Hải Phòng nhằm tạo chuỗi sản phẩm hấp dẫn, đa dạng, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách

Ngoài hệ thống di tích dày đặc, Hưng Yên còn sở hữu nhiều làng nghề giá trị, trong đó có làng đũi Nam Cao với truyền thống hơn 200 năm gắn với nghề trồng dâu, nuôi tằm. Bên cạnh đó, với bờ biển dài 54km, tỉnh đang phát triển nhiều điểm du lịch nghỉ dưỡng ven biển như Cồn Vành, Cồn Đen nhằm tăng trải nghiệm cho du khách.

Tỉnh Hưng Yên đã triển khai nhiều kế hoạch và đề án nhằm vừa bảo tồn di sản vừa thúc đẩy du lịch. Theo đó, năm 2023, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 2718/QĐ-UBND phê duyệt Dự án tu bổ, tôn tạo quần thể di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến với tổng vốn 120 tỷ đồng, thực hiện trong giai đoạn 2023 - 2025. Dự án tu bổ 16 di tích như đền Trần, đền Mẫu, Văn Miếu - Xích Đằng, đền Mây, đình - chùa Hiến... nhằm chống xuống cấp và gìn giữ giá trị độc đáo của quần thể di tích. Hiện phường Phố Hiến đang phối hợp các ngành triển khai dự án Xây dựng và phục dựng Phố Hiến cổ, tạo tiền đề cho phát triển du lịch văn hóa - thương mại trong tương lai. Bên cạnh đó, tỉnh Hưng Yên cũng đang triển khai hiệu quả Đề án tu bổ, chống xuống cấp di tích giai đoạn 2021 - 2025 với kinh phí 73 tỷ đồng, hỗ trợ 107 di tích. Từ năm 2021 đến tháng 3/2025, toàn tỉnh đã đầu tư 1.158 tỷ đồng để tu bổ 210 di tích.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hưng Yên Bùi Thị Lương, để khai thác tối đa giá trị văn hóa, bên cạnh công tác bảo tồn, Hưng Yên đang nỗ lực xây dựng các sản phẩm du lịch mới trên nền tảng di sản và làng nghề hiện có. Đồng thời, nhiều điểm du lịch đã ứng dụng công nghệ số như AR, VR hoặc ứng dụng trải nghiệm, tạo không gian văn hóa mới và tăng tính tương tác. Bà Bùi Thị Lương tin tưởng, với chiến lược đầu tư bài bản và sự tham gia của cộng đồng, Hưng Yên sẽ biến di sản thành sức mạnh mềm, góp phần định hình bản sắc, phát triển du lịch bền vững.

Thành phố Hải Phòng cũng xác định, du lịch là ngành kinh tế mũi nhọn và quyết tâm hiện thực hóa mục tiêu đưa du lịch thành thương hiệu mạnh với các sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng. Theo định hướng phát triển du lịch của Hải Phòng, được nêu rõ trong Đề án “Tổng thể phát triển du lịch thành phố đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, trong đó du lịch đô thị và kinh tế đêm là sản phẩm chủ lực. Thành phố đặt mục tiêu bảo tồn – tôn tạo các công trình lịch sử, kiến trúc có giá trị, đồng thời hình thành các tuyến kết nối di sản như: tuyến Bảo tàng - đền Nghè - Nhà hát Lớn - hồ Tam Bạc, tuyến đình Hàng Kênh - chùa Dư Hàng - khu phố cũ hay tuyến mở rộng về Kiến An, Thủy Nguyên. Đặc biệt, năm 2024, thực hiện kế hoạch truyền thông các giá trị nổi bật toàn cầu của Di sản Thiên nhiên thế giới quần đảo Cát Bà, lần đầu tiên thành phố thực hiện quảng bá di sản Cát Bà trên kênh truyền hình CNN và đạt những hiệu ứng tích cực.

Bên cạnh du lịch đô thị và kinh tế đêm, thời gian qua, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Phòng đã giao Ban Quản lý di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc xây dựng sản phẩm du lịch trải nghiệm "Một hành trình - 5 điểm đến di sản thế giới"; Tour trải nghiệm "Theo dấu chân Tam tổ Trúc Lâm" và Tour "Khám phá Di sản thế giới Côn Sơn - Kiếp Bạc". Cùng với đó, nghiên cứu xây dựng các tuyến điểm du lịch hình thành trên cơ sở khai thác các giá trị di sản văn hóa địa phương như các tuyến du lịch chuyên đề: Danh nhân đất Việt, Danh nhân triều Trần, Dòng thiền phái Trúc Lâm, Con đường khoa cử Việt, Làng nghề; các tuyến du lịch tham quan tìm hiểu các di tích lịch sử văn hóa, cách mạng và tâm linh. Việc khai thác, phát huy giá trị độc đáo của các lễ hội truyền thống tiêu biểu đặc sắc cũng được thành phố quan tâm.

Bên cạnh hoạt động bảo tồn phát huy giá trị di sản gắn với phát triển du lịch, ngành văn hóa, du lịch Hải Phòng cũng phối hợp với các tổ chức, doanh nghiệp du lịch tìm giải pháp để tháo gỡ những điểm nghẽn trong liên kết phát triển du lịch với các tỉnh lân cận, thông qua các thỏa thuận ký kết hợp tác kết nối khai thác sản phẩm du lịch tại các khu, điểm di tích, nhằm xúc tiến quảng bá, khai thác sản phẩm du lịch, tăng cường nguồn nhân lực, hoàn thiện và khai thác các sản phẩm du lịch góp phần nâng tầm giá trị di sản, chia sẻ kinh nghiệm thu hút khách du lịch, đặc biệt là du khách quốc tế để phát triển du lịch theo hướng bền vững mang lại lợi ích cho doanh nghiệp và cộng đồng.

Các chuyên gia cho rằng, nhìn tổng thể, di sản Hưng Yên gắn với văn minh sông Hồng - thương cảng cổ, cộng đồng dân cư lâu đời, hệ thống đền - chùa - làng nghề. Trong khi đó, di sản Hải Phòng lại mang sắc thái đô thị cảng, kiến trúc Pháp, lịch sử hiện đại kết hợp tín ngưỡng dân gian biển. Sự khác biệt này tạo điều kiện lý tưởng để hai địa phương cùng liên kết, mở ra các tuyến du lịch như: Tuyến Hà Nội - Hưng Yên - Hải Phòng theo dòng sông Hồng; Tuyến di sản Phố Hiến - Xích Đằng - Bảo tàng Hải Phòng - đền Nghè - Hàng Kênh; Tuyến du lịch tâm linh Chùa Keo - đền Mẫu - Đảo Dấu - Bạch Đằng Giang… Tin tưởng rằng, với những bước đi chiến lược và cách tiếp cận dựa vào bản sắc, du lịch di sản, hai địa phương đang từng bước khẳng định vị thế quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, góp phần định hình hình ảnh một vùng đất năng động, giàu truyền thống và bền bỉ qua thời gian.

Phương Lan (TTXVN)