Dự án Luật Giáo dục Đại học sửa đổi: Lối mở cho tự chủ đại học

Học sinh lớp 12 trải nghiệm môi trường học tập và tìm hiểu ngành, chương trình đào tạo tại Trường Đại học Luật TPHCM. Ảnh: Thành An

Nhiều chuyên gia đồng tình với định hướng này và nhấn mạnh tự chủ cần đi đôi với cơ chế giải trình minh bạch và hiệu quả.

Không còn tự chủ có điều kiện

Vừa qua, Bộ GD&ĐT tổ chức nhiều buổi tọa đàm, hội thảo lấy ý kiến về chính sách xây dựng dự án Luật Giáo dục đại học. Dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có 6 nhóm chính sách quan trọng, bao gồm:

Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, kiến tạo hệ thống quản trị đại học tiên tiến; Hiện đại hóa chương trình và phương thức tổ chức đào tạo, ứng dụng công nghệ tiên tiến và thúc đẩy học tập suốt đời; Định vị cơ sở giáo dục đại học là trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo gắn với đào tạo nhân lực chất lượng cao; Tăng cường huy động các nguồn lực và nâng cao hiệu quả đầu tư hiện đại hóa giáo dục đại học; Phát triển đội ngũ giảng viên, nhà khoa học xuất sắc và môi trường học thuật sáng tạo, liêm chính; Thay đổi cách thức tiếp cận quản trị chất lượng trong hoạt động đảm bảo chất lượng.

Tại hội thảo lấy ý kiến được tổ chức tại TPHCM, ông Nguyễn Tiến Thảo - Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT) cho biết, ở nhóm chính sách thứ nhất, dự thảo tập trung xác lập vị trí pháp lý cho một số cơ sở giáo dục đang hoạt động như giáo dục đại học nhằm quản lý tốt hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho giáo dục đại học.

Đồng thời, dự thảo sẽ tăng cường quyền tự chủ và nâng cao năng lực quản trị của các cơ sở giáo dục đại học, cũng như hiệu lực quản lý Nhà nước. Trong nhóm nội dung này, đáng chú ý là dự án Luật sẽ phân định rõ ràng giữa Chủ tịch Hội đồng trường và Hiệu trưởng cơ sở giáo dục đại học về tiêu chuẩn, quyền hạn, trách nhiệm, quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm,… Dự thảo Luật cũng dự kiến quy định nhiệm kỳ của Hội đồng trường và phân biệt rõ vai trò giữa Hội đồng trường công lập và tư thục.

Về quyền tự chủ đại học, đây được hiểu là quyền chủ động của cơ sở giáo dục đại học trong việc quyết định các hoạt động theo quy định pháp luật, gắn với trách nhiệm giải trình. Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học cho biết: “Sẽ không còn áp dụng tự chủ có điều kiện như luật hiện hành. Tự chủ - trách nhiệm giải trình, đảm bảo chất lượng xuyên suốt trong tất cả hoạt động của giáo dục đại học”.

Đáng chú ý, dự án Luật Giáo dục đại học sửa đổi cũng thay đổi cách thức tiếp cận quản trị chất lượng trong hoạt động đảm bảo chất lượng. Theo đó, kiểm định cơ sở giáo dục đại học là bắt buộc, được thực hiện định kỳ hoặc theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Kiểm định chất lượng chỉ yêu cầu bắt buộc với các lĩnh vực, nhóm ngành đặc thù (sức khỏe, sư phạm, pháp luật) và chương trình đầu tiên thuộc một lĩnh vực đào tạo. Hoạt động kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục và chương trình đào tạo của các tổ chức kiểm định trong nước là dịch vụ công có thu phí. Kết quả kiểm định cải tiến chất lượng không là điều kiện tự chủ, không thay thế hoạt động đảm bảo chất lượng, thanh kiểm tra.

Thí sinh dự thi đánh giá năng lực chuyên biệt do Trường Đại học Sư phạm TPHCM tổ chức ngày 24/5/2025. Ảnh: HUIT

Tự chủ đi cùng trách nhiệm giải trình

Bàn về quyền tự chủ đại học, PGS.TS Huỳnh Kỳ Phương Hạ - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TPHCM, chỉ ra một số “điểm nghẽn” trong các quy định hiện hành. Theo ông Hạ, để đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế, dự thảo Luật sửa đổi cần thống nhất định nghĩa về “cơ sở giáo dục đại học” theo chuẩn mực chung.

Dẫn chứng cụ thể về các trường đại học thành viên trong đại học quốc gia, ông Hạ nhấn mạnh, các trường này đã và đang thực hiện đầy đủ chức năng của một cơ sở giáo dục đại học như tổ chức đào tạo, triển khai chương trình đào tạo, cấp bằng... Điều này cho thấy vai trò và vị trí pháp lý rõ ràng của các trường thành viên với tư cách cơ sở giáo dục đại học. Do đó, các trường thành viên cần được trao quyền thực hiện đầy đủ trách nhiệm và quyền hạn về tự chủ đại học.

Trong khi đó, ThS Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Công Thương TPHCM, cho rằng, để tăng quyền tự chủ đại học, cần chú trọng vai trò của Hội đồng trường. Theo ông, quy định về Hội đồng trường trong Luật Giáo dục đại học hiện hành chưa rõ ràng về quyền hạn và trách nhiệm.

Thực tế cho thấy, Hội đồng trường tại nhiều cơ sở giáo dục chỉ mang tính hình thức, chưa thực sự đóng vai trò quản trị chiến lược. Việc thiếu cơ chế để Hội đồng trường hoạt động độc lập với Ban giám hiệu dẫn đến tình trạng chồng chéo hoặc lạm quyền, làm mất đi ý nghĩa thực sự của mô hình quản trị tiên tiến này.

Ông Phạm Thái Sơn tán đồng chính sách tăng cường quyền tự chủ thực sự cho cơ sở giáo dục đại học. Theo ThS Sơn, cốt lõi của quyền tự chủ chính là “quyền tự quyết trong các hoạt động học thuật, tài chính, nhân sự và tổ chức”. Tuy nhiên, quyền này phải luôn gắn liền với trách nhiệm giải trình để đảm bảo chất lượng và sự minh bạch. Đây là nguyên tắc cơ bản nhưng chưa được thể hiện rõ ràng trong các quy định hiện hành, gây ra không ít khó khăn cho các trường.

“Dự thảo Luật cần quy định rõ trách nhiệm giải trình, tránh các quy định chung chung, thiếu tiêu chí cụ thể để đánh giá hiệu quả tự chủ. Điều này khiến các trường luôn trong tình trạng lo lắng về kiểm tra, giám sát quá mức độ, gây áp lực không cần thiết và cản trở sự năng động trong hoạt động”, ông Sơn nhận định.

Tự chủ trong phát triển chương trình đào tạo

Theo dự án Luật Giáo dục đại học sửa đổi, quy trình mở ngành dự kiến được quy định lại thành quy trình đăng ký và cấp phép hoạt động theo lĩnh vực, trình độ đào tạo và địa điểm đào tạo. Đồng thời, dự thảo tích hợp nội dung trùng lặp và bãi bỏ các quy định chi tiết về điều kiện mở ngành, thực hiện chương trình đào tạo, quy trình tổ chức đào tạo chi tiết. Việc này nhằm giảm thiểu thủ tục hành chính, ít nhất 50%, nhờ tích hợp quy trình mở ngành với đăng ký hoạt động đào tạo.

Trước điểm mới này, TS Phạm Quốc Việt - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tài chính - Marketing (TPHCM) nêu ý kiến: Hiện mở ngành chia theo 2 nhóm trường: Nhóm tự chủ mở ngành và nhóm chưa được tự chủ mở ngành. Thực tế chỉ một số nhỏ không đủ điều kiện tự chủ mở ngành. Từ đó ông Việt đề xuất, nên chăng thực hiện đăng ký khi mở ngành thay vì cấp phép và khi đó các trường tự chịu trách nhiệm. “Việc cấp phép chỉ nên dành cho một số lĩnh vực đặc thù, ví dụ như đào tạo giáo viên, y tế, pháp luật, quốc phòng, an ninh”, TS Việt đề xuất.

Trước băn khoăn của cơ sở giáo dục đại học về vấn đề mở ngành, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học Nguyễn Tiến Thảo cho biết, dự thảo Luật sửa đổi tiếp cận vấn đề trên theo hướng tự chủ không có ràng buộc, là quyền của cơ sở giáo dục đại học gắn với trách nhiệm giải trình.

Do đó, dự thảo dự kiến quy định chỉ cấp phép mở chương trình đào tạo đầu tiên của một ngành, nhóm ngành hoặc lĩnh vực ở một trình độ nhất định để đảm bảo sự quản lý thống nhất. Từ chương trình đào tạo thứ 2 trở đi sẽ thuộc quyền tự chủ của nhà trường.

Ông Thảo nêu ví dụ, ngành Hóa có chương trình Hóa hữu cơ, Hóa sinh, Hóa vật liệu. Khi muốn mở ngành Hóa, các trường chỉ cần làm thủ tục với chương trình Hóa hữu cơ, sau đó được mở chương trình còn lại mà không cần xin phép.

“Chúng ta đang tư duy theo hướng cấp phép mở ngành xưa nay có nhiều thủ tục. Ở đây, cấp phép chỉ là thống kê, khai báo trên hệ thống những yêu cầu đạt được của chuẩn cơ sở giáo dục và chuẩn chương trình đào tạo. Với ứng dụng công nghệ tiên tiến trong quản trị đại học, thủ tục sẽ giảm đi rất nhiều”, Vụ trưởng Nguyễn Tiến Thảo cho biết thêm.

Lê Mạnh