Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - nhà cách mạng, nhà báo lớn của Đảng

Trong những năm 1924 - 1925, phong trào cách mạng nước ta có nhiều chuyển biến. Nhiều sách báo tiến bộ từ nước ngoài được đưa về như Báo Người cùng khổ, với những bài viết đanh thép tố cáo tội ác bóc lột của thực dân, đế quốc của đồng chí Nguyễn Ái Quốc đã tác động sâu sắc đến học sinh Trường Thành Chung, khơi dậy lòng yêu nước, chí căm thù giặc của nhiều thanh niên trí thức, trong đó có đồng chí Nguyễn Đức Cảnh.

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - Chủ tịch Tổng Công hội Đỏ Bắc Kỳ (năm 1929) tiền thân của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam ngày nay.

Năm 1926, ông lên Hà Nội, làm việc tại Hiệu ảnh Hưng Ký, rồi dạy học tại Trường tư thục Công Ích và trải qua nhiều công việc, trong đó có việc làm thợ sắp chữ ở nhà in Lê Văn Tân (sau là nhà in Mạc Đình Tư). Môi trường này vừa giúp ông có điều kiện tiếp xúc gần gũi với tầng lớp công nhân, lao động, vừa có thêm hiểu biết về lĩnh vực in ấn, bài vở...

Trong quá trình làm việc, ông được tiếp xúc, giao lưu với nhiều thanh niên trí thức tiến bộ như: Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính, Hồ Văn Mịch, Trúc Khê, Ngô Văn Triệu… cùng sinh hoạt trong Câu lạc bộ Nam Đồng thư xã, hằng ngày đọc và trao đổi các tác phẩm do Nam Đồng thư xã ấn hành như: Con đường khứ quốc, Gương thành bại, Dân tộc chủ nghĩa, Trưng Vương… giúp ông và những thanh niên khác nhận thức được căn nguyên của áp bức bóc lột, sự bần cùng của những người lao động và tính tất yếu của áp bức là sự bùng nổ của phản kháng, đấu tranh.

Trang bìa của hai cuốn Tạp chí Công hội Đỏ số 1 và số 2 (năm 1929), tiền thân của Tạp chí Lao động và Công đoàn.

Tạp chí Công hội Đỏ là tiền thân của Tạp chí Lao động và Công đoàn.

Tháng 9-1927, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh tham gia lớp huấn luyện chính trị do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên tổ chức tại Quảng Châu (Trung Quốc). Tại khóa học, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh hiểu rõ về vai trò sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Việt Nam, về sự cần thiết phải thiết lập khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên cơ sở liên minh công nông. Cũng từ đây, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên do đồng chí Nguyễn Ái Quốc sáng lập, nhanh chóng được trang bị những lý luận cơ bản về cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, kiên định lập trường của giai cấp công nhân trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng sau này.

Với những hoạt động cách mạng hăng hái, sôi nổi, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được cử vào Kỳ bộ Thanh niên Bắc kỳ, trực tiếp phụ trách Tỉnh bộ Hải Phòng. Khi vào làm việc ở Nhà máy Ca-rông, làm công nhân khuân vác tại bến cảng Hải Phòng, đồng chí đi sâu tìm hiểu đời sống, tâm tư nguyện vọng của công nhân, có điều kiện để tuyên truyền, giác ngộ công nhân về Chủ nghĩa Mác - Lê nin, về vai trò, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và cùng công nhân đấu tranh chống lại sự áp bức, bóc lột của giới chủ.

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh là người sáng lập và là Tổng Biên tập đầu tiên của Báo Lao Động (trong ảnh: Báo Lao Động những số đầu tiên).

Khi hòa mình vào phong trào công nhân, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh càng nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của báo chí và công tác tuyên truyền. Ban ngày vào xưởng quai búa, hoặc làm phu khuân vác ở bến tàu, ban đêm ông thức khuya cặm cụi viết báo tuyên truyền cách mạng. Ông là ký giả của các tờ báo sục sôi tinh thần cách mạng thời đó như: Cờ đỏ, Tin tức, Đồng lòng tranh đấu... với các bút danh Trọng, Quý, Vũ... Ngày 28-7-1929, Tổng Công hội Đỏ ra đời, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh vừa là người đứng đầu Công hội Đỏ, vừa là người trực tiếp phụ trách Báo Lao Động và Tạp chí Công hội Đỏ. Ông làm báo cùng các đồng chí Trần Học Hải, Trường Chinh, Trịnh Đình Cửu, Trần Văn Sửu..., dồn tâm sức viết bài, biên tập, biên dịch với nhiều bút danh khác nhau.

Nhận thức rõ tầm quan trọng của báo chí trong công tác tuyên truyền, vận động quần chúng, ngay khi được bầu vào Ban Chấp hành lâm thời Đông Dương Cộng sản Đảng Hải Phòng, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh chỉ đạo đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động công nhân. Do đó, Tỉnh bộ Hải Phòng cho ra đời Báo Sao Đỏ, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trực tiếp phụ trách.

Tạp chí Lao động và Công đoàn trao tặng bức tượng bán thân của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh cho cho Bảo tàng Báo chí Việt Nam.

Ông còn chỉ đạo Đoàn Thanh niên ra tờ Báo Tia lửa để tuyên truyền, giáo dục lý tưởng cộng sản trong thanh niên, hướng thanh niên vào con đường đấu tranh cách mạng. Khi phụ trách Báo Lao Động và Tạp chí Công hội đỏ, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh viết nhiều bài tố cáo tội ác của chủ nghĩa đế quốc, kêu gọi quần chúng vùng lên đấu tranh. Báo Lao Động số 4 - mang dấu ấn rõ nét của nhà báo Nguyễn Đức Cảnh - đã phân tích sâu sắc tình thế hiện thời. Tiếng nói của báo chí, sự tuyên truyền, vận động của những chiến sĩ “vô sản hóa” góp phần thổi bùng ngọn lửa đấu tranh của các tầng lớp nhân dân lao động ở: Hà Nội, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Yên, Hòn Gai, Cẩm Phả, Thái Bình, Nam Định...

Tháng 1-1930, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh cùng Ban Tuyên truyền của Đảng xuất bản cuốn “Sự nghiệp cách mạng của V.I. Lê nin”. Cuốn sách in bằng thạch, bìa cuốn sách in hình của V.I. Lê nin do đồng chí Nguyễn Đức Cảnh vẽ. Đây cũng là cuốn sách đầu tiên viết về V.I. Lê nin được ấn hành tại Việt Nam.

Tượng bán thân lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh được đặt trang trọng trong khu vực trưng bày báo chí giai đoạn 1925 - 1945 ở Bảo tàng Báo chí Việt Nam.

Từ tháng 10-1930, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được Trung ương điều động vào tăng cường cho Xứ ủy Trung kỳ, tham gia lãnh đạo phong trào Xô viết. Là người phụ trách công tác tuyên truyền, báo chí của Đảng ở miền Trung, dưới sự chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, hệ thống báo Đảng ở miền Trung được hình thành từ tỉnh đến huyện. Theo thống kê của Bảo tàng Xô-Viết, từ tháng 10-1930 đến tháng 4-1931, khi đồng chí Nguyễn Đức Cảnh hoạt động ở đây, số đầu báo lên đến 28 tờ. Nổi bật là những tờ: Người lao khổ, Lao khổ, Chuông vô sản, Công nông binh, Chỉ đạo, Vô sản, Đấu tranh, Bôn-sơ-vích... Huyện ủy Hưng Nguyên có Báo Sản nghiệp, Nam Đàn có Báo Giác ngộ, Thanh Chương có Báo Tia sáng, Lao động, Nghi Lộc có Báo Tiếng gọi, Đức Thọ có Báo Cổ động, Cẩm Xuyên có Báo Bước tới... Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh vừa lãnh đạo phong trào, vừa viết báo tuyên truyền, vừa hướng dẫn viết bài, kỹ thuật ấn loát.

Lãnh đạo Liên đoàn Lao động Tỉnh Tiền Giang trao Giải Báo chí Nguyễn Đức Cảnh lần thứ XI (2022 - 2023) cho các tác giả chuyên nghiệp đoạt giải thể loại báo viết.

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh bị địch bắt tại Vinh, bị giam ở nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội). Trong nhà tù đế quốc, đồng chí vẫn tích cực hoạt động cách mạng. Những ngày cuối cùng trong nhà tù Hỏa Lò, mặc dù bị tra tấn hết sức dã man, sức lực giảm sút nhưng tinh thần yêu nước, lòng trung thành với lý tưởng cách mạng, với Đảng, với dân của nhà báo Nguyễn Đức Cảnh không hề suy giảm. Ngòi bút của đồng chí vẫn tràn đầy tinh thần trách nhiệm. Song sắt ngục tù đã tiếp thêm sức mạnh, ngọn lửa đam mê, nhiệt huyết báo chí để đồng chí Nguyễn Đức Cảnh dồn toàn bộ tâm lực viết lên tác phẩm vô giá Công nhân vận động, để lại cho Đảng, cho phong trào công nhân. Trước khi biết bị đưa đi hành quyết, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trao tác phẩm này cho đồng chí Lương Khánh Thiện chuyển ra ngoài cho tổ chức.

Ngày 31-7-1932, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh bị kẻ địch xử chém tại Hải Phòng cùng đồng chí Hồ Ngọc Lân, khi đồng chí 24 tuổi. Nghiên cứu về cuộc đời và sự nghiệp, những đóng góp to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đối với giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn Việt Nam, càng thấy rõ hơn bản lĩnh, trí tuệ, phẩm chất cách mạng và năng lực tổ chức tài tình của nhà cách mạng tiền bối, lãnh tụ xuất sắc của giai cấp công nhân và tổ chức Công đoàn Việt Nam.

Nhằm giáo dục truyền thống yêu nước cho các thế hệ đoàn viên, công nhân, viên chức, lao động, từ năm 2007, Đoàn Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã quyết định lập giải thưởng nhằm tôn vinh những công nhân lao động tiêu biểu, xuất sắc mang tên Giải thưởng Nguyễn Đức Cảnh.

HÀ ANH (tổng hợp)