Đổi mới tư duy trong xét xử để dân tin rằng không có vùng cấm nào

Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30-4-2025 của Bộ Chính trị là một phần trong chiến lược cải cách toàn diện hệ thống pháp lý, với mục tiêu xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, thống nhất và minh bạch, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Mặc dù không trực tiếp đề cập đến cải cách tư pháp, nhưng tinh thần đổi mới trong nghị quyết đã tác động mạnh mẽ đến hoạt động xét xử, một lĩnh vực quan trọng của hệ thống pháp luật.

Sự linh hoạt trong xét xử giúp các cơ quan tư pháp đáp ứng kịp thời với những yêu cầu thực tiễn của xã hội hiện đại. Ảnh minh họa: TRẦN LINH

Tinh thần của Nghị quyết 66-NQ/TW đặt nền tảng cho việc đổi mới tư duy trong xét xử, làm sao để các cơ quan xét xử không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân, mà còn đảm bảo công bằng và minh bạch trong suốt quá trình xét xử, từ đó củng cố niềm tin của người dân vào hệ thống pháp lý và bảo vệ công lý.

Tính linh hoạt trong xét xử: đáp ứng nhu cầu thực tiễn

Nghị quyết 66-NQ/TW đặc biệt nhấn mạnh tính linh hoạt trong xét xử, coi đây là yếu tố quan trọng để hệ thống pháp lý có thể phát triển bền vững. Tính linh hoạt trong xét xử không chỉ đơn giản là việc thay đổi thủ tục tố tụng cho phù hợp với từng vụ án mà còn là khả năng thích ứng của hệ thống pháp lý trong một xã hội không ngừng thay đổi.

Sự linh hoạt trong xét xử giúp các cơ quan tư pháp đáp ứng kịp thời với những yêu cầu thực tiễn của xã hội hiện đại. Điều này thể hiện ở việc các cơ quan xét xử có thể áp dụng phương thức xét xử phù hợp với tính chất cụ thể của từng vụ án mà không làm ảnh hưởng đến chất lượng phán quyết. Các tòa án cần có khả năng điều chỉnh thủ tục, nhanh chóng giải quyết các vụ án đơn giản thông qua thủ tục tố tụng rút gọn, đồng thời không làm giảm hiệu quả xét xử.

Tính linh hoạt trong xét xử còn thể hiện ở việc tạo ra những cơ chế mới, tăng cường tranh tụng tại tòa. Thẩm phán đóng vai trò trọng tài trong việc điều phối các cuộc tranh luận, lắng nghe và phân tích các lập luận để đưa ra quyết định phù hợp, dựa trên chứng cứ được thẩm tra công khai tại tòa.

Tính linh hoạt trong xét xử không chỉ giới hạn trong việc áp dụng các thủ tục tố tụng mà còn mở rộng sang cách thức tiếp cận và giải quyết các vấn đề pháp lý mới. Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển mạnh mẽ, các loại tội phạm và tranh chấp cũng ngày càng phức tạp. Hệ thống tư pháp cần linh hoạt để tiếp cận các chứng cứ điện tử, sử dụng các công nghệ hiện đại vào việc xét xử, từ đó đảm bảo các phán quyết được đưa ra một cách kịp thời và chính xác.

Sự linh hoạt còn giúp xây dựng niềm tin của công chúng, khi họ nhận thấy rằng hệ thống pháp luật không cứng nhắc, mà luôn thích ứng để giải quyết những vấn đề nảy sinh trong đời sống xã hội.

Áp dụng thủ tục tố tụng rút gọn và phương thức phi tố tụng

Thực hiện thủ tục tố tụng rút gọn là một trong những cải cách cần thiết theo tinh thần Nghị quyết 66-NQ/TW. Việc áp dụng thủ tục này giúp tiết kiệm thời gian và giảm bớt gánh nặng cho các cơ quan xét xử, đồng thời vẫn bảo đảm rằng quyền lợi hợp pháp của các bên tham gia tố tụng được bảo vệ đầy đủ. Các vụ án có tính chất đơn giản có thể áp dụng thủ tục tố tụng rút gọn để giải quyết nhanh chóng nhưng vẫn bảo đảm đúng pháp luật.

ThS Lê Bá Đức, Viện Phát triển chính sách, Đại học Quốc gia TP.HCM

Thực tế, những vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ có thể áp dụng thủ tục rút gọn. Việc này không chỉ giúp giải quyết vụ án nhanh chóng mà còn giúp giảm tải cho các cơ quan xét xử, tạo điều kiện cho hệ thống pháp lý có thể tập trung vào các vụ án phức tạp hơn, đòi hỏi thời gian và công sức nhiều hơn. Tuy nhiên, điều quan trọng là phân loại đúng các vụ án, để không áp dụng thủ tục này cho những vụ án có yếu tố phức tạp hoặc tranh chấp nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, việc kết hợp phương thức phi tố tụng như thương lượng, hòa giải, trọng tài cũng là một giải pháp hiệu quả mà nghị quyết này khuyến khích. Việc áp dụng các phương thức phi tố tụng này không chỉ giúp các bên tham gia tìm ra giải pháp thỏa đáng, không cần phải qua một phiên tòa chính thức, điều này giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho cả hệ thống tư pháp và các bên liên quan. Phương thức này tạo điều kiện cho họ đạt được sự đồng thuận mà không cần đến sự can thiệp của tòa án, từ đó giảm tải áp lực cho cơ quan xét xử.

Đảm bảo tính công bằng và minh bạch trong hoạt động xét xử

Công bằng và minh bạch là hai yếu tố cốt lõi mà Nghị quyết 66-NQ/TW yêu cầu các cơ quan xét xử phải thực hiện. Các quyết định của Tòa án cần được đưa ra dựa trên các chứng cứ hợp pháp và phải có lý do rõ ràng, giúp các bên tham gia tố tụng và công chúng hiểu được căn cứ của mỗi phán quyết. Việc minh bạch hóa các quyết định xét xử giúp công chúng và các tổ chức bảo vệ quyền lợi công dân giám sát toàn bộ quá trình xét xử, bảo đảm rằng mọi quyết định đều công bằng và đúng pháp luật. Điều này cũng giúp ngăn ngừa các quyết định sai sót và tăng cường niềm tin vào công lý.

Sự công bằng và minh bạch trong hoạt động xét xử, như đã được nêu trong Nghị quyết 66-NQ/TW, không chỉ là yêu cầu về mặt đạo đức mà còn là nền tảng vững chắc để xây dựng một xã hội thượng tôn pháp luật. Việc công khai các bản án và quyết định của tòa án qua các nền tảng số đã tạo ra một cuộc cách mạng trong việc tiếp cận thông tin pháp lý. Công chúng có thể dễ dàng tra cứu, tìm hiểu các phán quyết, từ đó tự đánh giá tính khách quan và công bằng của hệ thống tư pháp. Điều này không chỉ giúp người dân hiểu rõ hơn về pháp luật mà còn tăng cường niềm tin vào công lý, bởi họ nhận thấy rằng không có bất kỳ "vùng cấm" nào trong hoạt động xét xử.

Ngoài ra, tính minh bạch cũng giúp nâng cao hiệu quả quản lý của các cơ quan tư pháp. Khi các quyết định đều được công khai và phải chịu sự giám sát của xã hội, công chức tư pháp sẽ phải làm việc với tinh thần trách nhiệm cao hơn, đảm bảo mọi phán quyết đều dựa trên chứng cứ vững chắc và đúng pháp luật. Điều này giúp giảm thiểu tình trạng oan, sai, tiêu cực và tham nhũng trong hệ thống tư pháp, góp phần xây dựng một môi trường pháp lý trong sạch, lành mạnh và công bằng cho mọi người.

Triển khai công nghệ số trong ngành tư pháp

Ứng dụng công nghệ số trong ngành tư pháp, đặc biệt trong hoạt động xét xử, là một xu hướng tất yếu giúp nâng cao hiệu quả, tiết kiệm chi phí và tăng tính minh bạch. Nghị quyết 66-NQ/TW đã nhấn mạnh tầm quan trọng của chuyển đổi số, với mục tiêu xây dựng nền tư pháp hiện đại và gần gũi với người dân.

ThS LÊ BÁ ĐỨC, Viện Phát triển chính sách, Đại học Quốc gia TP.HCM