Đổi mới tư duy phát triển - yêu cầu xuyên suốt và liên tục

Yêu cầu lý luận và thực tiễn của thời kỳ mới

GS.TS Trần Ngọc Đường, Chủ nhiệm Hội đồng Tư vấn về Dân chủ và Pháp luật (Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam) cho biết, các dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng được chuẩn bị công phu, khoa học, thể hiện rõ tư duy tiếp tục đổi mới và khát vọng phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Xuất phát từ bối cảnh mới trong nước và quốc tế, dự thảo Báo cáo chính trị Đại hội XIV của Đảng đã mạnh mẽ đặt ra yêu cầu: “Tiếp tục đổi mới tư duy phát triển”; vượt ra khỏi những tư duy cũ, vốn đã lạc hậu, không còn phù hợp trong điều kiện mới, xây dựng tư duy đổi mới phát triển chuyển từ quản lý mệnh lệnh, quyền uy sang tư duy kiến tạo phát triển, dựa trên các động lực mới, như đột phá phát triển khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo; chuyển đổi số quốc gia...

GS.TS Trần Ngọc Đường chia sẻ, ông thật sự tâm đắc với những nội dung cơ bản về vấn đề “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển” thể hiện trong dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng. Bởi lẽ, đổi mới tư duy phát triển trước hết phải đổi mới nhận thức về động lực và mục tiêu của sự phát triển. Hiện nay, tư duy phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta còn chủ yếu dựa vào khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ với đầu tư công lớn... Bước vào kỷ nguyên mới đòi hỏi phải đổi mới tư duy phát triển. Đó là các tư duy: phát triển phải dựa vào đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Phải coi con người là trung tâm và chủ thể của sự phát triển. Nhà nước phải đóng vai trò kiến tạo và phát triển, phục vụ Nhân dân, tạo môi trường và không gian cho doanh nghiệp, thị trường phát triển. “Như vậy, đổi mới tư duy phát triển không phải là một khẩu hiệu mà phải được thể hiện trong mục tiêu, cơ chế, chính sách, pháp luật và phương pháp hành động” - GS.TS Trần Ngọc Đường nhấn mạnh.

Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng cũng mở rộng và làm sâu sắc hơn tư duy hội nhập, phát triển bền vững. Theo đó, hội nhập thể hiện trong dự thảo Văn kiện không còn là “hội nhập có chọn lọc” mà là “chủ động hội nhập”, tích cực tham gia chuỗi giá trị toàn cầu; xây dựng vị thế trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ cao, logistics, năng lượng sạch...

Tuy nhiên, để “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển” trong kỷ nguyên mới trở thành vấn đề lý luận hoàn thiện, thể hiện tầm nhìn, trí tuệ và ngọn đuốc soi đường của Đảng một cách sâu sắc, toàn diện, GS.TS Trần Ngọc Đường cho rằng nội dung này cần được thể hiện thành một quan điểm lớn xuyên suốt trong dự thảo Văn kiện. Bởi đây là vấn đề lớn mang tính lý luận có ý nghĩa chỉ đạo toàn bộ nội dung của dự thảo Báo cáo chính trị. Đồng thời, cần làm rõ nội hàm của khái niệm “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển” trong kỷ nguyên mới (hay giai đoạn mới). Hiện nhiều người còn đang hiểu chung chung, chưa thấy hết giá trị lý luận và thực tiễn của vấn đề. Tiếp tục đổi mới tư duy phát triển có ý nghĩa đến việc xác định động lực tăng trưởng (như tài nguyên, lao động, KHCN, đổi mới sáng tạo...); cách thức tổ chức và điều hành nền kinh tế, xã hội; cách thức xây dựng thể chế và quản lý nguồn lực...

Trên cơ sở làm rõ nội hàm của quan điểm “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển” trong giai đoạn mới cần bổ sung nói rõ vai trò của quan điểm này trong phát triển đất nước. “Cần nhấn mạnh đổi mới tư duy phát triển là yêu cầu xuyên suốt và liên tục, không phải là nhiệm vụ nhất thời, đặc biệt trong bối cảnh đất nước bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu phát triển nhanh, bền vững trên nền tảng KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia” - GS.TS Trần Ngọc Đường kiến nghị.

Xây dựng thể chế điều hành thông minh và trách nhiệm giải trình

Đề cập đến vấn đề tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển nhanh và bền vững đất nước, GS.TS Trần Ngọc Đường cho rằng, dự thảo Báo cáo chính trị mới nhấn mạnh những định hướng hoàn thiện thể chế trong các lĩnh vực mà chưa đề cập đến các tư duy xây dựng thể chế mới như “tư duy kiến tạo phát triển” lấy doanh nghiệp, người dân làm trung tâm; tư duy tách bạch rõ vai trò Nhà nước, thị trường, xã hội, tránh chồng chéo, can thiệp hành chính không cần thiết. Một số định hướng hoàn thiện thể chế trong các lĩnh vực mới cũng cần được bổ sung nhấn mạnh, như cần thiết lập hành lang pháp lý thúc đẩy đổi mới sáng tạo, đồng thời kiểm soát rủi ro như kinh tế số, xã hội số, trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, hoàn thiện thể chế tài chính xanh, kinh tế tuần hoàn; xây dựng thể chế điều hành thông minh, minh bạch và trách nhiệm giải trình; tiếp tục hoàn thiện thể chế kiểm soát quyền lực trong Đảng và Nhà nước...

Đối với vấn đề tiếp tục đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam trong bối cảnh “tiếp tục đổi mới tư duy phát triển”, GS.TS Trần Ngọc Đường nhận xét, mặc dù Nghị quyết 27-NQ/TW của Hội nghị lần thứ 6 Ban Chấp hành Trung ương khóa XIII đã đề ra phương hướng và giải pháp khá hoàn thiện, nhưng trong điều kiện mới như chuyển đổi số, phát triển kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế sâu rộng, đòi hỏi phải bổ sung thêm một số tư duy mới, tư duy phát triển. Cụ thể, Nhà nước không chỉ là công cụ quản lý mà phải là “Nhà nước kiến tạo phát triển” phục vụ người dân, phục vụ doanh nghiệp. Cần khẳng định mạnh mẽ và bổ sung quan điểm: tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam theo hướng kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động, phục vụ Nhân dân và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Cùng với đó, bổ sung thêm định hướng đẩy mạnh chuyển đổi số trong quản trị Nhà nước, xây dựng nền hành chính công minh bạch, sử dụng công nghệ để bảo đảm công khai, minh bạch, dễ tiếp cận. Mở rộng hơn về tư duy bảo đảm quyền con người như một trụ cột của Nhà nước pháp quyền hiện đại theo hướng tăng cường thể chế bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, quyền công dân, phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội, các quyền dân chủ trực tiếp của công dân. Bổ sung thêm yêu cầu về xây dựng văn hóa pháp lý, đề cao trách nhiệm công vụ, đạo đức công chức...

Đối với dự thảo Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng XHCN trong 40 năm qua ở Việt Nam, GS.TS Trần Ngọc Đường đề nghị cần phân tích, chứng minh đầy đủ và sâu sắc hơn nữa về sự phát triển sáng tạo lý luận kinh tế thị trường định hướng XHCN. Bởi đây là mô hình kinh tế đặc thù chỉ có ở nước ta. Nội hàm của việc kết hợp hài hòa giữa thị trường với định hướng XHCN, công bằng và tiến bộ xã hội cần được làm rõ hơn. Ngoài ra, cần làm rõ hơn các tiêu chí cụ thể đánh giá tính định hướng XHCN trong phát triển kinh tế thị trường.

Khánh Chi