Đổi mới giáo dục từ bậc mầm non: Bước đi chiến lược cho tư duy sáng tạo

Trong bối cảnh kinh tế tri thức và chuyển đổi số lan tỏa mạnh mẽ, một số trường mầm non ở Việt Nam đã tiên phong áp dụng giáo dục STEAM – tích hợp Khoa học, Công nghệ, Kỹ thuật, Nghệ thuật và Toán học giúp trẻ “chơi mà học”, nuôi dưỡng tư duy sáng tạo và kỹ năng thế kỷ XXI ngay từ những năm đầu đời.

Khơi nguồn sáng tạo qua trải nghiệm

Không còn là khái niệm dành riêng cho các bậc học phổ thông hay đại học, STEAM đang dần được triển khai tại một số trường mầm non ở Việt Nam như một giải pháp sư phạm hiện đại, giúp trẻ chủ động tiếp cận thế giới qua hành động và trải nghiệm. Đáng chú ý, tại Huế, Trường Mầm non Sen Hồng, đơn vị trực thuộc Trường Cao đẳng Huế đã mạnh dạn đưa STEAM vào chương trình giáo dục mầm non.

STEAM không phải là một tập hợp môn học riêng biệt mà là một triết lý giáo dục, trẻ học thông qua việc làm, khám phá và tự điều chỉnh nhận thức qua va chạm thực tiễn. Điều đó càng đúng trong bối cảnh trẻ nhỏ học tốt nhất khi được “chơi mà học”, thay vì bị ép ghi nhớ khuôn mẫu.

Các bé lớp mầm non Sen Hồng thích thú khi tự tay vận hành mô hình vườn cây, xe robot thu hoạch.

Mô hình tại Trường Sen Hồng đã cho thấy sự dịch chuyển rõ ràng từ tiếp cận truyền thống sang một tư duy giáo dục mở. Trẻ không còn “ngồi học” mà được “chủ động học”. Mỗi hoạt động từ việc gieo hạt, đo chiều cao cây, lắp mô hình tưới nước bằng chai nhựa đều lồng ghép khéo léo các nguyên lý khoa học và kỹ năng toán học.

“Chúng tôi tin rằng, mỗi đứa trẻ sinh ra đã là một nhà khám phá bẩm sinh. Nhiệm vụ của người làm giáo dục là tạo ra một môi trường phù hợp để các con được tự do đặt câu hỏi, tìm tòi và trải nghiệm. Mô hình STEAM chính là con đường giúp chúng tôi biến các giờ học thành những cuộc phiêu lưu đầy hứng khởi, nơi kiến thức được các con tự khám phá và ghi nhớ thông qua hành động”, cô Nguyễn Thị Thu Hiền - Hiệu trưởng nhà trường chia sẻ.

Đây không chỉ là phương pháp khơi dậy niềm vui học tập, mà còn phù hợp với định hướng quốc gia về phát triển nguồn nhân lực đổi mới sáng tạo, kỹ năng công dân số và tư duy hệ thống, những năng lực cốt lõi của thế kỷ XXI.

Kết nối gia đình, trường học nuôi dưỡng tư duy mở

Một bước ngoặt quan trọng của giáo dục STEAM là thay đổi vai trò của người thầy. Giáo viên không còn là trung tâm truyền đạt, mà trở thành người thiết kế trải nghiệm, người dẫn dắt hành trình học hỏi dù chính các em nhỏ mới là người “cầm tay lái”. Chính vì vậy, nhà trường chú trọng đào tạo lại đội ngũ để phù hợp với vai trò mới.

Theo cô Hiền, giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức, mà phải là người đồng hành, khơi gợi và dẫn dắt. Đội ngũ giáo viên của chúng tôi được đào tạo chuyên sâu về phương pháp STEAM, luôn cập nhật các phương pháp sư phạm hiện đại. Hơn thế nữa, các cô luôn lắng nghe và tôn trọng ý kiến của trẻ, tạo điều kiện cho các con được thử sai và học hỏi từ những lỗi lầm đó.

Khám phá các trò chơi trí tuệ và vận động tinh, phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề theo tinh thần STEAM.

Không chỉ dừng lại trong lớp học, STEAM còn mở rộng ra gia đình và cộng đồng. Phụ huynh không còn đóng vai trò hỗ trợ thụ động, mà được khuyến khích trở thành người bạn đồng hành cùng con khám phá. Những dự án nhỏ tại nhà như cùng làm mô hình tái chế hay quan sát thời tiết không chỉ là hoạt động “phụ” mà là một phần trong chuỗi học tập liên tục.

Câu chuyện của chị Lê Việt Trinh, phụ huynh một học sinh 4 tuổi cho thấy tác động rõ rệt của STEAM tới thói quen học tập của trẻ. “Tôi bất ngờ khi con về nhà kể về ‘máy tưới cây tự chế’ làm bằng chai nhựa trong lớp. Con bắt đầu quan sát cây kỹ hơn, tự vẽ lại từng giai đoạn nảy mầm. Tôi cảm thấy con học được sự kiên trì, quan sát và cả cách giải thích điều mình nhìn thấy, những thứ mà chương trình mầm non thông thường rất khó tạo ra”, chị Lê Việt Trinh chia sẻ.

Chính sự nhất quán giữa nhà trường và gia đình đã tạo ra một hệ sinh thái học tập tích cực và bền vững cho trẻ nhỏ, điều mà các nền giáo dục tiên tiến luôn theo đuổi. “Khi giáo dục được tiếp nối một cách nhất quán giữa nhà trường và gia đình, trẻ sẽ được phát triển một cách toàn diện và bền vững. Chúng tôi mong muốn phụ huynh sẽ trở thành những người bạn đồng hành, cùng nhà trường nuôi dưỡng tình yêu học hỏi và sự sáng tạo trong mỗi đứa trẻ”, cô Hiền nhấn mạnh.

Giờ học STEAM với giáo viên, nơi trẻ được khuyến khích đặt câu hỏi, thử nghiệm và chia sẻ ý tưởng cùng bạn bè.

Trong xu thế phát triển bền vững, kinh tế tri thức và chuyển đổi số, việc gieo mầm tư duy đổi mới sáng tạo từ bậc mầm non là lựa chọn chiến lược. Từ những lớp học nhỏ tại Trường Mầm non Sen Hồng, mô hình STEAM đang chứng minh rằng, thay đổi giáo dục không nhất thiết bắt đầu từ những thứ lớn lao mà từ cách chúng ta tin tưởng vào tiềm năng tự học, tự khám phá của từng đứa trẻ.

Đăng Vinh