Đọc lại thư Bác gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng

Đọc lại hai bức thư của Bác gửi lớp học, cùng tấm gương cụ Huỳnh Thúc Kháng và chính Người - một nhà báo cách mạng vĩ đại, gợi mở bài học sâu sắc cho người làm báo hôm nay: viết không chỉ là nghề, mà là sứ mệnh chiến đấu cho sự thật, công lý và vì dân.

Lớp học viết báo đặc biệt

Bác Hồ làm việc bên chiếc máy đánh chữ. Ảnh: T.L

Năm 1949, giữa chiến khu Việt Bắc, trong khói lửa kháng chiến chống thực dân Pháp, một lớp học đặc biệt được khai giảng theo chỉ thị trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Không phải lớp quân sự, cũng không phải lớp chính trị thuần túy - đó là lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng, lớp học đào tạo nhà báo cách mạng đầu tiên trong kháng chiến.

Tên gọi lớp học mang đậm tính biểu tượng: cụ Huỳnh Thúc Kháng (1876-1947) - một chí sĩ yêu nước, nhà báo, nhà văn hóa tiêu biểu - từng sáng lập và làm Tổng Biên tập báo Tiếng Dân suốt 17 năm trời (1927-1943), được coi là “ngọn đuốc của trí tuệ và liêm chính” trong phong trào báo chí dân tộc. Cụ là người từng nói: “Ta viết báo là để mở mắt, mở lòng cho dân, chứ không phải để mưu cầu danh lợi”.

Sau Cách mạng Tháng Tám, cụ được Chủ tịch Hồ Chí Minh mời giữ chức Bộ trưởng Bộ Nội vụ, rồi Quyền Chủ tịch nước năm 1946 khi Bác đi Pháp. Khi cụ qua đời tại Quảng Ngãi năm 1947, Bác viết: “Cụ Huỳnh là người chí công vô tư, suốt đời lo việc nước, không màng danh lợi, là tấm gương sáng của người cách mạng lão thành”. Việc đặt tên lớp báo chí kháng chiến theo tên cụ là một cách tưởng niệm, đồng thời xác lập mô hình nhà báo lý tưởng cho thế hệ sau: trí tuệ - đạo đức - dấn thân.

Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng

Lớp học được tổ chức trong hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn: lán tre, bàn gỗ mộc, giấy phẳng còn là điều xa xỉ. Nhưng tinh thần học tập của các học viên thì nóng hổi như chiến tuyến. Họ đến từ các cơ quan tuyên huấn, văn phòng kháng chiến, đoàn thể thanh niên, phụ nữ... Nhiều người sau này trở thành những cây bút lớn của báo chí cách mạng, những Tổng biên tập, những nhà lý luận sắc bén, những người "cầm bút như cầm súng".

Chương trình lớp học không dừng ở kỹ năng viết tin, bài, phỏng vấn, bình luận, mà đặc biệt nhấn mạnh đến ý thức chính trị, đạo đức nghề nghiệp và bản lĩnh người làm báo. Nhà báo không chỉ là người đưa tin, mà là người định hướng, dẫn dắt, tạo niềm tin và nuôi dưỡng lý tưởng cách mạng. Như lời Bác Hồ từng nói: “Nhà báo cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút là vũ khí sắc bén. Trang giấy là mặt trận".

Đó chính là linh hồn của lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng - nơi khai sinh ra một lớp nhà báo cách mạng vừa có nghề, vừa có lý tưởng, đặt nền móng cho báo chí cách mạng hiện đại sau này.

Hai bức thư của Bác - tuyên ngôn về đạo đức và sứ mệnh nhà báo cách mạng

Không trực tiếp giảng dạy, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh hai lần gửi thư cho lớp học - và đó chính là hai bài học lớn nhất, sâu sắc nhất đối với mọi thế hệ làm báo cách mạng.

Trong bức thư đầu tiên, gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng (đăng báo Cứu Quốc 9/6/1949), Bác Hồ nêu rõ vai trò của báo chí cách mạng là tuyên truyền, cổ động, huấn luyện và tổ chức nhân dân phục vụ kháng chiến - kiến quốc. Bác nhấn mạnh: báo chí phải phục vụ đại đa số dân chúng, nội dung cần giản dị, dễ hiểu, thiết thực, hình thức sạch sẽ, sáng sủa.

Bác phê bình một số hạn chế của báo chí đương thời như tuyên truyền chính trị suông, chậm tin, dùng từ Hán Việt khó hiểu, trình bày luộm thuộm. Bác căn dặn: muốn viết báo tốt thì phải gần gũi thực tế, biết ngoại ngữ để học hỏi, và cần rèn luyện kỹ năng viết- sửa bài cẩn thận, cầu tiến bộ.

Cuối thư, Bác bày tỏ vui mừng khi có nữ học viên tham gia và khích lệ tinh thần tiên phong, thi đua học và hành, thực hiện khẩu hiệu “Tất cả để chiến thắng!”.

Như vậy, muốn viết báo thì phải học. Học để viết cho đúng, viết cho rõ ràng, viết cho thiết thực, viết cho hấp dẫn. Viết để ai cũng đọc được, hiểu được, và làm theo được. Bốn điều dặn ấy - đúng, rõ, thiết thực, hấp dẫn - tưởng giản dị, nhưng là một cương lĩnh nghề nghiệp. Viết báo là để truyền lửa cách mạng, lan tỏa thông tin đúng đắn, thuyết phục lòng người, củng cố niềm tin và đoàn kết dân tộc.

Bức thư thứ hai, gửi khi lớp học sắp kết thúc, Bác căn dặn:

“Ba tháng này các bạn đã học cửu chương. Còn muốn giỏi các phép tính thì phải học nữa, phải học mãi. Học ở đâu? Học với ai? Học trong xã hội, học nơi công tác thực tế, học ở quần chúng. Nếu các bạn viết báo mà quần chúng hiểu, quần chúng ham đọc, quần chúng khen hay - tức là các bạn tiến bộ. Trái lại - là các bạn chưa thành công. Các bạn nên thật thà phê bình ban huấn luyện, để giúp cho lớp học sau được mỹ mãn hơn nữa. Các bạn nên thi đua nhau, thi đua một cách thiết thực, để cùng nhau tiến bộ”.

Đoàn Nhà báo Tạp chí Cộng sản thăm khu trưng bày Di tích lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng

Lời Bác là một mệnh lệnh thiêng liêng. Viết báo không phải để cất trong ngăn bàn mà phải để quần chúng đọc. Nhà báo phải ra thực tế, phải đến với nhân dân, với bộ đội, với đồng bào. Viết báo không thể ngồi trong bàn giấy. Viết báo là để đánh giặc, “tất cả để chiến thắng” - giặc ngoại xâm, giặc đói nghèo, giặc dốt, giặc quan liêu, giặc suy thoái đạo đức - giặc nào cũng cần người cầm bút chiến đấu.

Đó là lý tưởng xuyên suốt trong suốt sự nghiệp cách mạng của chính Người. Chủ tịch Hồ Chí Minh là một nhà báo vĩ đại, người đã viết hơn 2.000 bài báo, sáng lập ra hàng chục tờ báo từ Le Paria, Người Cùng Khổ ở Pháp, đến Thanh Niên ở Quảng Châu, Việt Nam Độc lập, Cứu Quốc, Sự Thật, và Nhân Dân sau này. Người từng viết báo bằng bút danh khác nhau, lặng lẽ gieo mầm tư tưởng cách mạng vào từng tầng lớp nhân dân.

Tờ báo Thanh Niên, ra đời năm 1925 - đúng 100 năm trước - là minh chứng hùng hồn: chỉ với chiếc máy in thô sơ ở Quảng Châu, Nguyễn Ái Quốc đã khởi đầu một phong trào tuyên truyền lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin cho người Việt Nam. Một nhà báo - cũng là một người thầy cách mạng.

Chính vì vậy, hai bức thư Bác gửi lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng không chỉ là lời nhắn riêng, mà là di chúc tinh thần cho báo chí cách mạng Việt Nam: làm báo là phục vụ lý tưởng, không phục vụ cá nhân. Viết là hành động, là trách nhiệm, là lòng yêu nước đặt vào con chữ.

Tinh thần “tất cả để chiến thắng” trong kỷ nguyên số

Báo chí cách mạng Việt Nam bước vào năm thứ 100 (1925-2025) với nhiều thành tựu nổi bật: hàng trăm cơ quan báo chí, hàng chục ngàn phóng viên, biên tập viên, đội ngũ hùng hậu phục vụ thông tin - tuyên truyền - phản biện- giám sát xã hội. Tuy nhiên, báo chí cũng đối mặt những thách thức chưa từng có: mạng xã hội chi phối dư luận, tin giả lan nhanh, xu hướng thương mại hóa, giật gân hóa nội dung ngày càng mạnh.

Trong bối cảnh ấy, người làm báo hôm nay càng cần nhìn lại tinh thần của lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng. Không phải hoài niệm, mà là tìm lại giá trị cốt lõi để dẫn đường. Từ đạo đức nghề nghiệp đến bản lĩnh chính trị, từ yêu cầu “gần dân - sát dân - hiểu dân” đến khả năng phản biện và truyền cảm hứng - tất cả đều bắt đầu từ một tâm thế đúng đắn: viết để phụng sự công lý, viết vì lợi ích chung của quốc gia - dân tộc - nhân dân.

Trong thời đại AI, dữ liệu lớn, công nghệ truyền thông thay đổi từng ngày, thì chính nhà báo càng cần giữ được “sứ mệnh nghề nghiệp” của mình. Viết nhanh - nhưng không hời hợt; viết hấp dẫn - nhưng không giật gân; viết có lập trường - nhưng không áp đặt. Những giá trị đó, Bác đã dạy từ trong rừng Việt Bắc.

Kỷ niệm 100 năm báo chí cách mạng, hãy nhớ về cụ Huỳnh Thúc Kháng - người viết báo mà không màng danh lợi, chỉ sống cho đạo lý. Hãy nhớ về Hồ Chí Minh - nhà báo vĩ đại nhất của dân tộc. Hãy nhớ về lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng - những người cầm bút như cầm súng, giữa rừng núi, giữa bom đạn, nhưng lòng vẫn sáng như đuốc.

Mai Lê