Doanh nghiệp minh bạch trong sản xuất và truyền thông: Nền tảng phát triển bền vững ngành thực phẩm (Bài 1)
Không minh bạch trong sản xuất là gieo mầm rủi ro từ gốc rễ, còn truyền thông thiếu trách nhiệm sẽ giết chết niềm tin ngay trên bàn ăn. Chỉ khi quy trình làm ra thực phẩm đủ rõ ràng và câu chuyện về nó được kể một cách trung thực, ngành thực phẩm mới có thể tồn tại và phát triển bền vững trong một thị trường ngày càng khắt khe và cảnh giác.
Minh bạch và trách nhiệm: Chiến lược truyền thông bền vững cho ngành thực phẩm TP.HCM
Minh bạch và trách nhiệm trong ngành thực phẩm tại TP.HCM không chỉ là yêu cầu về pháp lý mà còn là yếu tố sống còn giúp doanh nghiệp (DN) bảo vệ thương hiệu và xây dựng niềm tin từ người tiêu dùng. Các chiến lược truyền thông hiệu quả, khả năng ứng phó khủng hoảng kịp thời, và sự tuân thủ các tiêu chuẩn chất lượng quốc tế là những yếu tố quyết định sự phát triển bền vững của ngành tại thành phố năng động này.
Cùng với đó, việc đào tạo kỹ năng nhận diện thông tin cho người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ và trách nhiệm của các KOL/KOC trong quảng bá sản phẩm thực phẩm minh bạch sẽ giúp nâng cao nhận thức cộng đồng và bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng trong một thị trường đầy biến động.

Bà Nguyễn Thị Hồng Minh - nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy sản, Chủ tịch Hiệp hội Thực phẩm Minh bạch cho biết, từ năm 1970, Tổ chức Nông Lương Liên Hợp Quốc (FAO) và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến cáo các quốc gia áp dụng tiêu chuẩn HACCP trong quản lý an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, tại Việt Nam, một thực trạng là sản phẩm đạt các tiêu chuẩn quốc tế rất ít. Trong khi đó, nhiều tiêu chuẩn “nội” như VietGAP còn thấp so với chuẩn quốc tế và chưa bắt buộc áp dụng rộng rãi.
Chưa kể, thực trạng còn số lượng lớn thực phẩm Việt Nam bán ra thị trường hiện nay không có nhãn mác, truy xuất nguồn gốc mờ nhạt, thua xa hàng nhập khẩu về thông tin minh bạch. Việc này khiến người tiêu dùng không biết mình đang ăn gì, của ai sản xuất, làm sao để tin tưởng và bảo vệ sức khỏe.
Chất lượng, an toàn thực phẩm và minh bạch là ba yêu cầu cốt lõi trong xây dựng hệ thống lương thực, thực phẩm trách nhiệm, minh bạch và bền vững vì sức khỏe, quyền lợi của người tiêu dùng trong và ngoài nước. Quản lý, kiểm soát chất lượng, an toàn, minh bạch nguồn thực phẩm được thực hiện từ gốc và trong toàn bộ chuỗi giá trị. Để đạt được điều này, cần phải sửa đổi Luật An toàn thực phẩm, đặc biệt yêu cầu áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như HACCP, GlobalGAP, ISO 22000… trong toàn chuỗi cung ứng. Nếu không có truy xuất nguồn gốc đầy đủ, sẽ khó kiểm soát khi khủng hoảng xảy ra.
Bà Hồng Minh đề xuất tăng cường trách nhiệm xã hội của DN, khuyến khích xây dựng thương hiệu xanh, hữu cơ và minh bạch. Sớm thành lập cơ quan kiểm định thông tin thực phẩm - một tổ chức độc lập có thể đánh giá và xác minh thông tin về sản phẩm thực phẩm, giúp người tiêu dùng có nguồn thông tin đáng tin cậy. Đồng thời, cần thành lập cơ quan kiểm định thực phẩm độc lập để xác minh thông tin sản phẩm, giúp người tiêu dùng có nguồn tin đáng tin cậy. Ngoài ra, các hiệp hội nghề nghiệp cần đóng vai trò giám sát và tự quản, như mô hình thành công tại Pháp. Các hiệp hội ở Pháp được trao quyền giám sát lẫn nhau từ tiêu chuẩn sản xuất đến công bố thông tin. DN không đáp ứng yêu cầu sẽ bị loại khỏi hiệp hội, mất quyền tiếp cận thị trường phân phối chính thống. Cách làm này tạo cơ chế "sàng lọc tự nhiên", kết hợp uy tín thương hiệu, áp lực thị trường và giám sát cộng đồng, giúp Nhà nước chỉ can thiệp khi có dấu hiệu vi phạm.

Mô hình này tương tự như chương trình hợp tác kiểm soát chất lượng hàng hóa “Tích xanh trách nhiệm” được TP.HCM triển khai từ tháng 3/2024. Ông Nguyễn Nguyên Phương - Phó giám đốc Sở Công Thương TP.HCM lý giải rằng chuỗi cung ứng thực phẩm hiện nay quá dài và phức tạp, liên quan đến nhiều luật, nhiều cơ quan quản lý và chủ thể tham gia. Chỉ cần một mắt xích thiếu tinh thần trách nhiệm thì toàn bộ hệ thống rất khó đảm bảo an toàn. Trong bối cảnh đó, ngành Công Thương chỉ có thể tham gia ở mức giới hạn, việc kiểm tra, xử lý vi phạm cũng còn hạn chế. Vì vậy, việc nâng cao trách nhiệm, tạo một cơ chế ràng buộc với các DN cung cấp thực phẩm bằng cam kết công khai quy trình sản xuất, truy xuất nguồn gốc và chịu trách nhiệm toàn diện với sản phẩm là vô cùng cần thiết.
Tham gia vào chương trình “Tích xanh trách nhiệm” nếu vi phạm, DN sẽ bị loại khỏi toàn bộ hệ thống phân phối lớn tại TP.HCM đã tham gia chương trình, gồm 12 chuỗi siêu thị lớn nhất cả nước. “Trước đây, khi bị một siêu thị từ chối, nhà cung cấp vẫn có thể bán hàng cho những hệ thống khác. Nhưng nay, với cơ chế đồng kiểm và loại trừ tập thể, áp lực buộc DN phải làm bài bản, minh bạch và nghiêm túc đã tăng lên đáng kể”, ông Phương nói.
Phó giám đốc Sở Công Thương còn cho biết, sắp tới sẽ chuyển giao quyền vận hành chương trình cho các hệ thống bán lẻ chủ động triển khai, đồng thời phối hợp với các sàn thương mại điện tử và bộ ngành liên quan để mở rộng mô hình ra không gian mạng. Tiêu chuẩn “Tích xanh trách nhiệm” sẽ được áp dụng cả cho DN và các cá nhân có ảnh hưởng như KOL, KOC. Người tiêu dùng có thể giám sát, nếu phát hiện vi phạm có thể yêu cầu gỡ bỏ dấu tích xanh, tạo ra một vòng kiểm soát dựa trên chính thị trường và cộng đồng…
Ông Phan Minh Thông - Chủ tịch HĐQT Công ty CP Phúc Sinh
Chúng tôi luôn coi truyền thông minh bạch là một phần không thể thiếu trong chiến lược vận hành DN, thay vì chỉ xử lý
khi khủng hoảng xảy ra. Nếu chờ đến lúc đó mới tìm cách đối phó, đã quá muộn và cái giá phải trả có thể là cả thương hiệu, thậm chí là sự tồn tại của DN. Giống như nguyên tắc "phòng bệnh hơn chữa bệnh", trong ngành thực phẩm, hệ thống kiểm nghiệm, truy xuất nguồn gốc và minh bạch chất lượng là điều kiện bắt buộc, đặc biệt đối với DN xuất khẩu. Khi làm ăn đàng hoàng, với hồ sơ rõ ràng, DN không phải lo lắng khi bị kiểm tra hay gặp sự cố. Ngược lại, chính sự minh bạch ấy sẽ là công cụ giúp bảo vệ uy tín và duy trì niềm tin của thị trường.
Ông Lư Nguyễn Xuân Vũ - Chủ tịch Câu lạc bộ Doanh nhân Sài Gòn
Trong thời đại số, niềm tin là quý giá nhưng mong manh. Một nghi vấn về đạo đức, môi trường hay chất lượng có thể khiến DN rơi vào vòng xoáy tẩy chay, thiệt hại cả uy tín lẫn kinh tế. DN làm ăn tử tế, đặt sức khỏe người tiêu dùng lên hàng đầu, sẽ biến truyền thông thành sức mạnh. Truyền thông minh bạch, kiểm soát rủi ro tốt và phản ứng kịp thời sẽ giúp DN đứng vững trong cơn bão tin giả và áp lực dư luận. Để đạt được điều này, chúng ta cần xây dựng một “hàng rào truyền thông” vững chắc, sử dụng công nghệ để phát hiện sớm tin giả và lan tỏa giá trị tích cực. DN cần duy trì sự tử tế, trong khi cơ quan quản lý phải thực thi pháp lý nghiêm ngặt. Báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm chứng, phản biện và thúc đẩy minh bạch, đảm bảo môi trường kinh doanh phát triển bền vững.
Luật sư Nguyễn Tri Thắng - Phó chủ tịch Quỹ chống hàng giả Việt Nam
Để phát triển bền vững ngành thực phẩm tại TP.HCM, cần một giải pháp đồng bộ từ các bên liên quan. Trước hết, nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý quản lý truyền thông thực phẩm, đặc biệt là quảng cáo qua KOLs/KOCs và mạng xã hội. Mặc dù hệ thống pháp luật hiện hành về quảng cáo thực phẩm không thiếu quy định, nhưng lại thiếu sức răn đe, khiến việc xử lý vi phạm chưa hiệu quả. Do đó, cần xây dựng cơ quan đầu mối để tiếp nhận và kiểm chứng thông tin kịp thời, xử lý vi phạm nghiêm túc và công khai, giúp đảm bảo thông tin chính xác và nâng cao trách nhiệm xã hội. Về phía DN, cần nâng cao năng lực quản trị truyền thông, không chỉ trong khủng hoảng mà còn trong hoạt động thường xuyên, chủ động công khai thông tin về sản phẩm và quy trình sản xuất. Đồng thời, DN cần lập kênh truyền thông chính thống để kịp thời xử lý các sự cố. Ngoài ra, giới chuyên gia và hiệp hội ngành nghề cần đóng vai trò phản biện xã hội, hỗ trợ xác minh thông tin và đồng hành cùng truyền thông phổ biến kiến thức. Các cơ quan truyền thông cũng cần tuân thủ nguyên tắc kiểm chứng và thúc đẩy đội ngũ nhà báo chuyên sâu về thực phẩm. Người tiêu dùng cũng cần được trang bị kiến thức để tiếp cận và đánh giá thông tin một cách có chọn lọc. Tất cả các bên cần phối hợp để xây dựng thương hiệu thực phẩm bền vững và minh bạch, từ đó góp phần nâng cao sức khỏe và lòng tin của cộng đồng.
Luật sư Hoàng Nguyễn Hạ Quyên - Công ty Luật LNT & Thành viên
LS Ha Quyen
Cần một chiến lược pháp lý đồng bộ (cả lập pháp và hành pháp) để xây dựng niềm tin của người tiêu dùng và ngăn ngừa khủng hoảng truyền thông trong ngành thực phẩm. Việc rà soát và hoàn thiện quy định về trách nhiệm của KOLs/KOCs và nghệ sĩ trong quảng cáo thực phẩm là cấp thiết. Mặc dù Bộ Văn Hóa, Thể thao và Du lịch yêu cầu người hoạt động nghệ thuật truyền đạt thông tin chính xác, khái niệm “người hoạt động nghệ thuật” hiện nay vẫn chưa bao quát hết các KOLs/KOCs trên mạng xã hội. Do đó, cần chính thức hóa Bộ Quy Tắc này trong hệ thống pháp luật để đảm bảo khả năng xử lý vi phạm hiệu quả. Bên cạnh đó, cần nâng cao phối hợp giữa các cơ quan như Cục An toàn thực phẩm, Bộ Công Thương và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm. Các cơ quan này cần rà soát quảng cáo thực phẩm, đặc biệt là những sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe, và công bố kết quả kịp thời. Các tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng cần phát huy vai trò giám sát độc lập, tăng cường năng lực để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng một cách hiệu quả hơn. Những biện pháp này sẽ giúp ngành thực phẩm phát triển bền vững và bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.