Doanh nghiệp khởi nghiệp ngóng chính sách đột phá về quỹ đất và sandbox

Chiều 15/8 tại Hà Nội, Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam tổ chức Phiên đối thoại chuyên đề “khởi nghiệp - Đổi mới sáng tạo”, thuộc khuôn khổ Vòng đối thoại địa phương Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) 2025.

Đây là phiên thứ sáu của chuỗi đối thoại địa phương và là phiên chuyên đề đầu tiên, nối tiếp các phiên tại Tây Nam Bộ, miền núi Đông Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, miền núi Tây Bắc Bộ và Trung du Bắc Bộ.

Toàn cảnh phiên đối thoại chuyên đề “Khởi nghiệp - Đổi mới sáng tạo”, trong khuôn khổ Vòng đối thoại địa phương Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam (VPSF) 2025.

Theo các diễn giả, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cùng Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, là kim chỉ nam và là bảo trợ chính trị vững chắc cho cộng đồng doanh nhân trẻ, doanh nghiệp tiên phong.

Sắp tới, Đề án Quốc gia về khởi nghiệp sáng tạo sẽ cụ thể hóa các định hướng này, tạo hành lang pháp lý, cơ chế tài chính và môi trường hợp tác để ý tưởng có thể đi từ phòng thí nghiệm ra thị trường, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia đổi mới sáng tạo vào năm 2045.

Tại phiên đối thoại, các đại biểu đã trao đổi sôi nổi, với nhiều ý kiến tập trung vào các vấn đề then chốt: như cơ chế sandbox cho công nghệ mới, chính sách ưu đất đai cho doanh nghiệp, vấn đề hỗ trợ về tài chính và đào tạo…

Theo ban tổ chức, Các ý kiến từ phiên sẽ được tổng hợp báo cáo tại Phiên đối thoại cấp Bộ và Phiên toàn thể VPSF 2025, trở thành cơ sở kiến nghị Chính phủ và các bộ, ngành trong hoạch định chính sách phát triển kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia theo Nghị quyết 68-NQ/TW.

Kỳ vọng “sandbox” được triển khai trong năm nay

Ông Nguyễn Hữu Xuyên, Phó viện trưởng Viện Chính sách Khoa học và Công nghệ (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, ý tưởng về mô hình sandbox tại Việt Nam đã xuất hiện từ khoảng năm 2015, nhằm tháo gỡ rào cản pháp lý để đưa khoa học – công nghệ vào cuộc sống. Tuy nhiên, theo ông, khi triển khai, sandbox có thể có nhiều điểm khác với những quy định của luật pháp, thậm chí phải được Quốc hội thông qua, nên đến nay vẫn chưa thể triển khai rộng. Một số thử nghiệm đã từng được thực hiện tại Bộ Kế hoạch & Đầu tư hay Ngân hàng Nhà nước (với đồng tiền số) nhưng chưa thành công.

Theo ông, Luật Khoa học công nghệ đổi mới sáng tạo và đặc biệt là Nghị quyết 57 sẽ mở ra cơ hội thúc đẩy sandbox. Ông giải thích rằng sandbox là thử nghiệm trong “hành lang pháp lý không cho phép” để kiểm chứng mô hình mới, với quy mô đủ lớn nhằm thay đổi pháp luật, tạo tác động lan tỏa cho xã hội, nhà nước và doanh nghiệp. “Không phải cái gì cũng sandbox”, mà cần tập trung vào các mô hình kinh doanh mới dựa trên công nghệ như đồng tiền số, nền tảng TikTok hay định giá tài sản trí tuệ bằng AI.

Ông Xuyên nhấn mạnh: “Sandbox tóm lại là mô hình không giống bất cứ mô hình nào trước đây, có thể chết, có thể sống, nhưng phải mạnh dạn đi, mất tiền cũng phải đi thì mới ra được”. Đặt trong tinh thần chung của Nghị quyết 57 là chấp nhận rủi ro, không hướng đến hình sự hóa, khuyến khích doanh nghiệp đề xuất bài toán lớn để triển khai sandbox, ông Xuyên kỳ vọng mô hình sandbox có thể hoạt động trong năm nay.

Gỡ vướng tiếp cận quỹ đất cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo

Tại phiên thảo luận, bà Phạm Thị Bích Huệ, Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Western Pacific, nêu vướng mắc lớn nhất của doanh nghiệp khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo là tiếp cận quỹ đất, bên cạnh vốn và chính sách R&D. Theo Nghị quyết 68, mỗi khu công nghiệp hay cụm công nghiệp đều có thể dành tối thiểu 20 ha hoặc 5% quỹ đất cho đổi mới sáng tạo, thậm chí Nghị quyết 35 còn yêu cầu giảm giá thuê. Tuy nhiên, thực tế “có khoảng trống giữa luật và đơn vị thực hiện”.

Bà Huệ chỉ ra, quy định quy hoạch 1/2000, 1/500 khiến các khu, cụm công nghiệp khó bố trí diện tích nhỏ (1.000 m²) cho startup thuê. Nếu muốn điều chỉnh, “quá trình này mất từ 8 tháng đến 1 năm và tốn hàng tỷ đồng”, gây nản lòng cả chủ hạ tầng lẫn doanh nghiệp. “Chúng tôi sẵn sàng mời doanh nghiệp đầu tư với diện tích nhỏ, nhưng vướng quy hoạch thì lực bất tòng tâm”, bà Huệ nói.

Bà đề nghị cơ quan soạn thảo Nghị quyết 68 xem xét hướng dẫn cụ thể hoặc tháo bỏ ràng buộc về quy hoạch, tạo “một cơ chế thoáng để mọi người có thể cởi mở”, đúng tinh thần “doanh nghiệp được làm tất cả những gì pháp luật không cấm”. Theo bà, vấn đề không nằm ở tiền, mà ở chính sách giúp doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận quỹ đất sản xuất.

Bà Phạm Thị Bích Huệ cho biết, Western Pacific sở hữu 1.000 ha đất tại Bắc Ninh, Bắc Giang, Hà Nam và sẵn sàng tham gia mô hình sandbox, trong đó có thể chia nhỏ quỹ đất để đáp ứng nhu cầu cộng đồng khởi nghiệp với mức giá ưu đãi. Bà cũng nhấn mạnh doanh nghiệp không nên kỳ vọng Nhà nước giảm giá hay cấp quỹ đất, vì đất “sạch” thuộc sở hữu Nhà nước phải đấu giá công khai, thủ tục phức tạp. Thực tế, đất trong khu/cụm công nghiệp thuộc doanh nghiệp, nên doanh nghiệp có thể dựa trên thương mại, trao đổi với nhau thay vì chờ chính sách hỗ trợ trực tiếp từ Nhà nước.

Đừng chỉ săn ưu đãi, hãy biến thành doanh nghiệp được trao cơ hội

Trong phần chia sẻ của mình, ông Nguyễn Văn Hùng, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn CNC Tech nhấn mạnh rằng thay vì mải miết tìm cách hưởng ưu đãi, doanh nghiệp nên tập trung nâng cao năng lực để trở thành bên được trao cơ hội. Ông nói: “Nếu chúng ta cứ chăm chăm để được hưởng cơ chế thì sẽ không bao giờ được hưởng, bởi chúng ta đa phần đều yếu và thiếu”.

Theo ông Hùng, doanh nghiệp vừa và nhỏ thường khó đáp ứng các tiêu chí khắt khe của các chương trình hỗ trợ. Với doanh nghiệp lớn, trong khi ở các trung tâm như Hà Nội hay TP.HCM có chính sách tốt, thì ở nhiều địa phương nhỏ, cán bộ chưa đủ năng lực triển khai đồng bộ. Các ưu đãi lớn, như khoản vay hàng trăm tỷ đồng với lãi suất ưu đãi 7 năm, chỉ dành cho những doanh nghiệp thật sự xuất sắc về ý tưởng, sản phẩm và đội ngũ.

Ông Hùng cho rằng, thay vì quá kỳ vọng vào chính sách, doanh nghiệp nên chủ động phát triển, coi hỗ trợ của Nhà nước như một phần thưởng đến khi đã đủ năng lực. Đồng thời, ông ủng hộ việc hình thành “doanh nghiệp đầu đàn” ở mỗi tỉnh, thành – giống như Viettel hay Becamex – để dẫn dắt, tạo hiệu ứng lan tỏa, kéo các doanh nghiệp nhỏ cùng phát triển.

Đại diện CNC Tech đề xuất Chính phủ nên lựa chọn, đầu tư và “ươm tạo” những doanh nghiệp, CEO tiêu biểu để họ trở thành lực lượng nòng cốt, kéo hệ sinh thái doanh nghiệp địa phương cùng phát triển. Cách làm này, theo ông, sẽ giúp chính sách nhanh chóng đi vào đời sống và tạo ra tác động thực chất hơn.

Khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cần 3 “đúng”: Đúng thời điểm, đúng ý tưởng, đúng nền tảng

Ông Hoàng Bình Quân, Chủ tịch danh dự Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, cho rằng diễn đàn doanh nghiệp chỉ thực sự hiệu quả khi giữ đúng “chất” là đối thoại chính sách – nơi doanh nghiệp trực tiếp trao đổi, phản ánh khó khăn và đề xuất giải pháp với Chính phủ. Ông nhấn mạnh: “Không phải "thốc" một cái là làm được ngay… từ nghị quyết ra chính sách, cần qua nhiều bước: nghị quyết – luật – nghị định – thông tư”. Vì vậy, doanh nghiệp không nên sốt ruột, mà cần kiên trì theo dõi tiến trình và tích cực đóng góp để tiếng nói của mình được đưa vào các văn bản thực thi.

Ông cũng đề xuất nên phân biệt rõ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo với khởi nghiệp thông thường. Nếu khởi nghiệp truyền thống là mở công ty, cửa hàng, trang trại…, thì khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đòi hỏi ý tưởng mới hoặc làm mới ý tưởng cũ, ứng dụng nền tảng số để quản trị và sản xuất, hình thành mô hình kinh doanh mới, và đặc biệt sẵn sàng chấp nhận rủi ro. Ông nhấn mạnh: “Quan trọng nhất là ý tưởng”, bởi đây là yếu tố cốt lõi quyết định sức sống của dự án.

Theo ông Quân, thời điểm hiện nay là cơ hội vàng, khi Đảng đã xác định khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là lực lượng sản xuất mới, dữ liệu số là tư liệu sản xuất mới. Đây không chỉ là xu hướng mà còn là phương thức lãnh đạo mới để nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Ông dẫn ví dụ từ Trung Quốc như một mô hình tiêu biểu nuôi dưỡng các doanh nghiệp sáng tạo, trong đó có các trung tâm hoạt động như “lò ấp trứng”, hỗ trợ startup ba yếu tố then chốt – mặt bằng (để giải bài toán không có đất sản xuất), vốn mồi (cho giai đoạn ý tưởng), và thủ tục hành chính nhanh gọn (tránh mất thời gian, cơ hội). Những yếu tố này giúp ý tưởng nhanh chóng hình thành sản phẩm và doanh nghiệp.

Kết lại, ông kêu gọi cộng đồng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nhân trẻ, tự tin, nắm bắt đúng thời điểm, nghiên cứu kỹ khởi nghiệp trên nền tảng số và tích cực tham gia đối thoại để chính sách thực sự sát thực tiễn, thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển bền vững.

Nhung Bùi