Doanh nghiệp cần chủ động pháp lý để thích ứng rào cản phi thuế quan

Rào cản phi thuế quan - yếu tố định hình đầu tư

Chia sẻ tại Hội thảo "Gỡ rào cản phi thuế quan vì thịnh vượng chung Asean" do Báo Tài chính - Đầu tư tổ chức sáng ngày 27/6, ông Đoàn Vũ Hoài Nam, Cộng sự cấp cao, Công ty Luật TNHH ASL cho rằng ASEAN đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong cắt giảm thuế quan thông qua các khuôn khổ như Hiệp định Thương mại Hàng hóa ASEAN (ATIGA). Tuy nhiên, các rào cản phi thuế quan (NTB) liên quan đến tiêu chuẩn kỹ thuật, thủ tục phê duyệt và quy định tuân thủ nội địa vẫn tiếp tục là trở ngại lớn.

Một ví dụ điển hình được đại diện ASL chỉ ra là tranh chấp thương mại giữa Brazil và Indonesia liên quan đến việc nhập khẩu thịt gà, kéo dài nhiều năm với phán quyết của WTO có lợi cho Brazil. Khi đó, Indonesia đã duy trì các biện pháp hạn chế nhập khẩu thịt gà từ Brazil thông qua những quy định chặt chẽ và phức tạp, bao gồm việc chỉ cho phép nhập khẩu qua một số cửa khẩu nhất định, áp dụng hệ thống cấp phép theo mùa, yêu cầu doanh nghiệp phải dự báo nhu cầu tiêu dùng nội địa trước khi được cấp phép nhập khẩu… Dù Indonesia viện dẫn lý do bảo vệ an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng, WTO cho rằng các biện pháp này mang tính phân biệt đối xử, không dựa trên cơ sở khoa học và gây cản trở không cần thiết đối với thương mại quốc tế.

Từ góc độ của hãng luật quốc tế tư vấn cho cả doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), ông Nam cũng nhấn mạnh rào cản phi thuế quan không chỉ là gánh nặng hành chính mà còn là yếu tố định hình đầu tư, chuỗi cung ứng và cách tổ chức hoạt động. Một trong những thách thức từ rào cản phi thuế quan tại ASEAN là mỗi quốc gia ASEAN duy trì các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy tắc an toàn và hệ thống tuân thủ môi trường.

Còn nhiều việc cần làm

Cũng theo ông Nam, thời gian qua, Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến đáng ghi nhận trong việc hoàn thiện khung pháp lý và thể chế nhằm tạo lập môi trường đầu tư thân thiện hơn và thúc đẩy hội nhập khu vực sâu rộng. Những sửa đổi gần đây đối với Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) và Luật Đầu tư, cùng với việc đơn giản hóa thủ tục thông qua các Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân và Nghị quyết 02 của Chính phủ về cải thiện môi trường kinh doanh, đã tập trung vào giảm gánh nặng tuân thủ, tinh giản thủ tục đầu tư và tăng cường tính minh bạch.

Tuy nhiên, dù Việt Nam đã nội luật hóa nhiều tiêu chuẩn quốc gia theo hệ thống quốc tế như ISO và IEC, việc thực thi những tiêu chuẩn này vẫn thiếu đồng bộ giữa các địa phương, kéo theo chi phí tuân thủ tăng cao, đặc biệt trong các ngành như điện tử, nông sản, thực phẩm và dược phẩm.

Theo ông Nam, việc thực thi không đồng bộ giữa các địa phương và cơ quan chức năng vẫn gây ra sự thiếu hiệu quả trong vận hành. Giải pháp cho vấn đề này là đẩy mạnh cơ chế phối hợp liên bộ và triển khai kỹ thuật nhất quán nhằm giảm thiểu sự chênh lệch trong tuân thủ quy định.

Cùng đó, một trong những yêu cầu cấp thiết là hiện đại hóa quy trình cấp phép trong các ngành nghề kinh doanh có điều kiện, nơi mà việc đánh giá đa cơ quan, hồ sơ giấy và tiêu chí phê duyệt không thống nhất vẫn đang làm chậm tiến độ triển khai dự án. Việc tinh giản các thủ tục này thông qua nền tảng cấp phép tập trung, quy trình số hóa và hướng dẫn pháp lý chuyên ngành sẽ góp phần nâng cao tính minh bạch và củng cố niềm tin của nhà đầu tư.

Việc mở rộng Cơ chế một cửa quốc gia và số hóa thủ tục thông quan tại các cảng và cửa khẩu lớn sẽ giúp cải thiện đáng kể tính khả thi dự đoán trong thương mại và giảm chi phí hành chính.

Ngoài ra, đại diện từ Công ty Luật TNHH ASL cũng nhấn mạnh việc xây dựng cơ chế ưu tiên (fast-track) cho chuyên gia trong các lĩnh vực chiến lược như công nghệ sạch, giáo dục và dịch vụ số sẽ góp phần tăng cường tính sẵn sàng triển khai dự án và nâng cao năng lực nhân lực.

Doanh nghiệp cần chủ động pháp lý để thích ứng

Trong bối cảnh địa chính trị ngày càng khó lường, việc chuẩn bị sẵn sàng về pháp lý trở thành nhu cầu chiến lược. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam và doanh nghiệp nước ngoài, việc lập bản đồ pháp lý và quy định tại từng quốc gia là cơ sở quan trọng để xây dựng kế hoạch thâm nhập thị trường. Bản đồ này bao gồm quy định về lao động, môi trường và dữ liệu.

Khung pháp lý trong hợp đồng cũng cần được điều chỉnh phù hợp với tính đa dạng của hệ thống pháp luật ASEAN. Cùng đó, bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ là trụ cột không thể thiếu.

Doanh nghiệp cần chủ động đăng ký nhãn hiệu, sáng chế và bản quyền tại từng thị trường mục tiêu để giảm thiểu rủi ro bị bên khác chiếm thế độc quyền chứng nhận quyền sở hữu trí tuệ hoặc tài sản trí tuệ bị chiếm đoạt, sử dụng sai mục đích. Đặc biệt với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực số hoặc dựa vào R&D, việc xây dựng, áp dụng chiến lược sở hữu trí tuệ chính là yếu tố then chốt bảo vệ giá trị dài hạn.

Cuối cùng, theo ông Nam, việc hợp tác với các bên tư vấn pháp lý uy tín tại địa phương là một lợi thế chiến lược. Các đối tác bản địa có thể cung cấp sự hiểu biết sâu sắc về kiến thức pháp lý và khả năng áp dụng trong thực tế, giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó và điều chỉnh hoạt động tuân thủ.

Thanh Thủy