Định vị giá trị cốt lõi của báo chí trước sự bùng nổ mạng xã hội

Thích ứng không đồng nghĩa với việc đánh mất giá trị cốt lõi

. Các tòa soạn cần thay đổi như thế nào để thích ứng với những điều ông đã nói ở trên?

+ Hiện nay, hầu hết cơ quan báo chí ở Việt Nam đều khai thác các nền tảng của bên thứ ba để phát triển nội dung. Báo chí đa nền tảng giờ đây đã trở thành phổ biến. Tuy nhiên, điểm nghẽn vẫn nằm ở tư duy sản xuất nội dung. Mỗi nền tảng có một “ngôn ngữ” riêng nên không thể đem cách làm truyền thống lên mạng xã hội.

Thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng đã thay đổi theo hướng đa nhiệm và đa màn hình. Họ có thể lướt video ngắn trong lúc chờ thang máy, nghe podcast khi lái xe, đọc phân tích sâu khi nghỉ cuối tuần.

Điều này đòi hỏi nhà báo phải tư duy lại về cấu trúc và định dạng nội dung, không chỉ là một bài viết hoàn chỉnh, mà là một hệ sinh thái nội dung nhiều tầng. Từ video 30 giây, đồ họa tương tác cho đến podcast 10 phút, longform hàng ngàn chữ, đều là một “cánh cửa” khác nhau dẫn vào cùng một chủ đề cốt lõi. Người xem có thể bước vào từ bất kỳ đâu và vẫn nắm được vấn đề theo mức độ nông sâu mà họ chọn.

Việc hiểu sâu “ngôn ngữ” của từng kênh, từ tốc độ, định dạng, thuật toán, hành vi người dùng là điều kiện cần để “dịch” cùng một nội dung sự kiện, vấn đề sang nhiều hình thức mà không làm mất đi tính trung thực và chiều sâu.

Tuy nhiên, thích ứng không đồng nghĩa với việc đánh mất giá trị cốt lõi. Nhà báo trong thời đại số vẫn phải nắm vững những nguyên tắc tác nghiệp và các giá trị kinh điển của nghề, đồng thời cần học thêm “ngôn ngữ mạng xã hội” từ cách kể chuyện, chọn ảnh, chọn định dạng quay, dựng hình, chọn nền nhạc, dùng đồ họa, chữ chạy đến cách tương tác với khán giả để thích ứng với vai trò phục vụ trong bối cảnh mới. Đó là tư duy tác nghiệp “song ngữ”.

Ông NGUYỄN TRẦN DUY, thư ký tòa soạn báo Thanh Niên:

“Chìa khóa” để báo chí thích nghi với thời đại số

Đối mặt với sức hút và sự cạnh tranh từ mạng xã hội hiện nay, trước hết, các cơ quan báo chí cần nhìn nhận lại mình, không thể chỉ là nơi đăng tin kiểu truyền thống nữa. Thay vào đó, phải trở thành người tổ chức, người dẫn đường đáng tin cậy trong biển thông tin hỗn loạn. Điều này có nghĩa là phải có kế hoạch nội dung làm việc đồng bộ trên mọi kênh.

Những điều có thể làm ngay được là khi đưa tin bài lên “hệ sinh thái” của các báo như TikTok, YouTube shorts video phải thật ngắn gọn, dễ xem; trên Facebook thì phù hợp với hành vi tương tác nhanh, trên website phải có các bài phân tích sâu, đầy đủ. Mọi nội dung phải có chung bản sắc và quy trình kiểm chứng nghiêm ngặt. Cần “đo ni đóng giày” cho từng nền tảng nhưng mục tiêu cuối cùng vẫn là dùng mạng xã hội như một “lối mở” để dẫn độc giả quay trở lại “ngôi nhà” của mình, vốn có thông tin đầy đủ và chất lượng nhất.

Để củng cố niềm tin trong môi trường tin nhiễu loạn như hiện nay, báo chí phải công khai rõ ràng về nguồn tin, nguồn dữ liệu, vì đó là cam kết thuyết phục nhất thể hiện sự trung thực, giúp độc giả tin tưởng hơn và cũng là cách tốt nhất để đối phó với tin giả.

Đồng thời, cần làm cho website báo điện tử và ứng dụng báo dễ dùng, dễ tiếp cận hơn. Quan trọng là phải tạo ra cơ chế nào đó để người đọc nhận ra ngay đâu là tin tức đã được kiểm chứng, có chất lượng. Nếu làm được điều đó, độc giả sẽ không còn quá phụ thuộc và bị cuốn vào những thuật toán chỉ biết chạy theo lượt xem trên các nền tảng mạng xã hội nữa.

Bên cạnh chuyện làm nội dung, cũng cần xem lại vấn đề về kinh tế báo chí. Việc đa dạng hóa nguồn thu, chẳng hạn như có thêm quảng cáo chất lượng, gói hội viên cho nội dung đặc biệt hay thu phí một số bài viết, là điều cần thiết. Khi báo chí không phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn thu từ mạng xã hội mới có thể tập trung vào chất lượng tin tức thay vì chỉ cố gắng “cày” view.

Cuối cùng, báo chí cần bắt tay hợp tác chặt chẽ hơn với các cơ quan chức năng, các nhà nghiên cứu và chính độc giả của mình. Để nhờ đó, báo chí có được dữ liệu, hỗ trợ nhau xác thực tin tức nhanh hơn và đưa những thông tin chất lượng đến với đông đảo bạn đọc.

Báo chí Việt Nam cần nhanh chóng củng cố, phát huy văn hóa làm báo “đa năng”, luôn chuyên nghiệp, trung thực và có trách nhiệm; tập trung tạo ra nội dung có giá trị thực sự; nâng cao khả năng kiểm chứng tin tức và phát triển các công cụ để giúp độc giả dễ dàng nhận ra thông tin tin cậy. Đây chính là chìa khóa để báo chí vừa thích nghi với thời đại số vừa giữ vững vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin chính thống và chống lại tin giả.

Rất nhiều ý kiến cho rằng mạng xã hội đang “lấn sân” báo chí và nhận định này có cơ sở nhưng không hoàn toàn chính xác. Thực tế mạng xã hội đang làm rất tốt vai trò của một kênh truyền tải thông tin nhanh, thỏa mãn nhu cầu tiếp cận sự kiện tức thời của công chúng bằng các clip ngắn, nội dung dễ lan truyền.

Tuy nhiên, cần phân biệt rõ vai trò cốt lõi. Mạng xã hội cung cấp tin dựa trên thuật toán và sự lan truyền, còn báo chí cung cấp sự thật có trách nhiệm và bối cảnh đầy đủ nhờ vào quy trình thẩm định nghiêm ngặt của các cơ quan báo chí, vốn được ấn định bằng pháp luật và đạo đức nghề nghiệp.

Báo chí không chỉ truyền tải thông tin nhưng còn chịu trách nhiệm kiểm chứng độc lập, đối chiếu dữ liệu, cung cấp phân tích có hệ thống để giúp công chúng hiểu sâu vấn đề thay vì chỉ nhận diện sự kiện ở mức độ bề mặt. Vì vậy, báo chí cần xem mạng xã hội như một “cánh cửa mở rộng” để thu hút độc giả, dẫn dắt họ từ tin tức ngắn đến các bài phân tích chuyên sâu, dữ liệu gốc trên website chính thống của mình.

Điều này tạo ra ba áp lực lớn cho các tòa soạn hiện nay. Thứ nhất là áp lực cân bằng giữa tốc độ và chất lượng. Thứ hai là áp lực về uy tín và minh bạch, vì báo chí buộc phải công khai quy trình thẩm định nguồn tin để duy trì niềm tin, tức phải có nguồn tin xác thực, có thẩm quyền. Thứ ba là áp lực kinh tế số, buộc các cơ quan báo chí phải tìm ra mô hình bền vững như tăng cường gói hội viên hoặc nội dung trả phí để bảo đảm sự độc lập trong quyết định biên tập và chất lượng tin tức. Chỉ khi các tòa soạn làm được điều này, báo chí mới giữ vững được vị thế là nguồn tin có trách nhiệm và đáng tin cậy trên mọi nền tảng, mà không bị dòng chảy thông tin trên mạng xã hội cuốn phăng.