Định hình 'trục chiến lược' mới tại châu Á

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba (phải) và người đồng cấp Ấn Độ Narendra Modi tại cuộc gặp ở Tokyo ngày 29/8/2025. Ảnh: ANI/TTXVN

Thủ tướng Modi và Thủ tướng Shigeru Ishiba đã thống nhất mở rộng hợp tác trong 8 lĩnh vực ưu tiên: kinh tế, an ninh kinh tế, giao thông, môi trường, công nghệ - đổi mới sáng tạo, y tế, giao lưu nhân dân và hợp tác địa phương - địa phương. Đây là cách tiếp cận toàn diện, vượt ra ngoài các lĩnh vực truyền thống, phản ánh nhu cầu gắn kết sâu hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Hai nhà lãnh đạo cũng đã đạt được một thỏa thuận hợp tác an ninh mới, bổ sung các điều khoản về thiết bị quốc phòng và an ninh kinh tế.

Nhật Bản cam kết tăng gấp đôi đầu tư tư nhân vào Ấn Độ lên 10 nghìn tỷ yên (68 tỷ USD) trong thập niên tới. Đồng thời, Tokyo sẽ thúc đẩy trao đổi lao động với quy mô lên tới 500.000 người trong 5 năm, trong đó có 50.000 lao động tay nghề cao từ Ấn Độ sang Nhật Bản.

Thứ trưởng Ngoại giao Ấn Độ Vikram Misri đánh giá rằng cơ chế này giúp Nhật Bản khắc phục tình trạng thiếu hụt lao động, trong khi Ấn Độ có thể tận dụng nguồn nhân lực trẻ để tạo ra “một lực lượng lao động sẵn sàng cho Nhật Bản.” Điều này cũng phù hợp với chiến lược “Make in India” của Thủ tướng Modi, nhằm biến Ấn Độ thành công xưởng toàn cầu.

Một trong những điểm nhấn là sáng kiến an ninh kinh tế mới, tập trung vào đa dạng hóa và bảo vệ chuỗi cung ứng trong các lĩnh vực chiến lược như chất bán dẫn, khoáng sản thiết yếu, ICT, năng lượng sạch và dược phẩm. Chuyên gia Gitanjali Sinha Roy, Đại học O.P Jindal, gọi đây là “một bước tiến lớn” vì gắn trực tiếp với nỗ lực xây dựng hệ sinh thái sản xuất điện tử tại Ấn Độ.

Sự hiện diện của Thủ tướng Modi tại nhà máy Tokyo Electron ở Sendai cũng có tính biểu tượng, khẳng định quyết tâm hợp tác trong lĩnh vực công nghệ cao.

Đối với New Delhi, việc mở rộng thương mại và đầu tư của Nhật Bản là rất quan trọng để thúc đẩy chương trình nghị sự kinh tế “Make in India”. Đồng thời, nền kinh tế đang phát triển của Ấn Độ đang ngày càng trở nên quan trọng với tư cách là một thị trường đối với Nhật Bản vì Tokyo tìm cách đa dạng hóa mạng lưới thương mại và sản xuất trong bối cảnh căng thẳng đang diễn ra với Washington. Điều này đặc biệt quan trọng khi xét đến trữ lượng khoáng sản đất hiếm của Ấn Độ, mà Nhật Bản sở hữu năng lực kỹ thuật để khai thác.

Phó giáo sư Sebastian Maslow của Đại học Tokyo nhấn mạnh: “Hợp tác trong lĩnh vực này phù hợp với chiến lược rộng lớn hơn của Nhật Bản: không chỉ cung cấp các dự án cơ sở hạ tầng chất lượng cao như một phần của tầm nhìn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở mà còn củng cố khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng trong các lĩnh vực quan trọng”.

Chuyên gia Gitanjali Sinha Roy đánh giá: "Điều này phù hợp với sứ mệnh bán dẫn của Ấn Độ nhằm tạo ra một hệ sinh thái sản xuất điện tử, vì chất bán dẫn rất quan trọng đối với các tấm pin Mặt Trời, thiết bị y tế và cảm biến cho tự động hóa".

Chuyên gia Maslow nhìn nhận hợp tác Nhật Bản - Ấn Độ trong lĩnh vực khoáng sản và bán dẫn vừa phục vụ lợi ích quốc gia, vừa tạo giải pháp thay thế cho sự phụ thuộc vào Trung Quốc.

Các thông điệp trong họp báo chung phản ánh rõ nét mối quan hệ “cùng có lợi”. Nhật Bản có công nghệ tiên tiến và vốn đầu tư, trong khi Ấn Độ có nguồn nhân lực trẻ, thị trường rộng lớn và trữ lượng khoáng sản đất hiếm. Sự bổ trợ này giúp hai bên khép kín vòng hợp tác.

Theo Giáo sư Gitanjali Sinha Roy, việc đưa an ninh kinh tế thành trọng tâm là “một cách tiếp cận toàn diện”, giúp cả hai bên tăng khả năng chống chịu trước biến động.

Thứ trưởng Misri cũng nhấn mạnh rằng các biện pháp mới “xây dựng khả năng phục hồi cao hơn trong quan hệ và ứng phó với cơ hội cũng như thách thức mới nổi.” Đây là khẳng định rõ ràng rằng hợp tác Nhật - Ấn không chỉ là kinh tế, mà còn là một lớp phòng thủ mềm trước biến động toàn cầu.

Đối với hợp tác an ninh, Thủ tướng Ishiba tuyên bố: "Để đảm bảo hòa bình và ổn định ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cả hai nước đã tăng cường hợp tác giữa các cơ quan quốc phòng". Ông đồng thời xác nhận việc phối hợp chuyển giao ăng-ten gắn trên tàu, được gọi là UNICORN, cho Hải quân Ấn Độ, đang đạt được tiến triển.

Thủ tướng Modi cho biết cả hai bên đều nhất trí rằng, với tư cách là hai nền kinh tế hàng đầu và là hai nền dân chủ năng động ở châu Á, "quan hệ đối tác của chúng ta không chỉ cực kỳ quan trọng đối với chúng ta mà còn đối với hòa bình và ổn định toàn cầu".

Chuyên gia Gitanjali Sinha Roy nhận định việc Thủ tướng Modi tới Tokyo trước chuyến công du Trung Quốc tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) phản ánh rằng Nhật Bản "là một đối tác quan trọng của Ấn Độ và là một người bạn đồng hành trong mọi hoàn cảnh".

Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba và người đồng cấp Ấn Độ Narendra Modi tại cuộc hội đàm ở Tokyo ngày 29/8/2025. Ảnh: ANI/TTXVN

Chuyến thăm lần này còn mang ý nghĩa biểu tượng: đánh dấu sự trở lại của “ngoại giao con thoi” giữa hai thủ tướng Nhật Bản và Ấn Độ. Kể từ năm 2006, hai bên duy trì thông lệ thăm viếng thường niên, nhưng đã gián đoạn do bất ổn và đại dịch. Việc nối lại chuyến thăm song phương lần này chứng tỏ quyết tâm chính trị cao, đồng thời khởi động một chu kỳ hợp tác mới.

Trong giai đoạn 2018 - 2023, hợp tác chủ yếu xoay quanh diễn đàn đa phương như G7, Bộ Tứ và các diễn đàn quốc tế khác. Với chuyến thăm lần này, Nhật Bản và Ấn Độ đã khẳng định tầm quan trọng của quan hệ song phương độc lập với các cơ chế đa phương.

Nhật Bản mong muốn giữ Ấn Độ trong Bộ Tứ và tận dụng vị trí của New Delhi như một cánh cửa vào Nam bán cầu và châu Phi. Về phía Ấn Độ, việc mở lãnh sự quán mới tại Fukuoka cũng cho thấy sự tăng cường hiện diện ngoại giao tại Nhật Bản, củng cố niềm tin chính trị lẫn giao lưu nhân dân.

Bên cạnh đó, giới quan sát cũng cho rằng điểm nổi bật trong chính sách của Thủ tướng Modi là duy trì ngoại giao cân bằng. Ngay sau Nhật Bản, ông Modi sẽ sang Trung Quốc dự Hội nghị thượng đỉnh SCO, nơi ông sẽ gặp cả Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Động thái này cho thấy New Delhi không chọn phe tuyệt đối mà đang tìm cách giữ đòn bẩy với mọi bên.

Chuyến thăm của ông Modi diễn ra trong thời điểm nhạy cảm. Chính quyền Mỹ ngày 27/8 chính thức áp mức thuế 50% với nhiều mặt hàng nhập khẩu từ Ấn Độ. Đây là cú sốc lớn cho nền kinh tế lớn thứ năm thế giới, vốn coi Mỹ là đối tác thương mại hàng đầu. Bằng việc thúc đẩy hợp tác toàn diện với Tokyo trong lúc vẫn duy trì quan hệ với Washington, Moskva và Bắc Kinh, Ấn Độ đang thể hiện sự lựa chọn con đường tự chủ chiến lược, tận dụng tất cả các cực trong “tứ giác” Mỹ - Nhật - Nga - Trung để bảo vệ lợi ích quốc gia. Nói cách khác, New Delhi đang nỗ lực đa dạng hóa quan hệ để tránh phụ thuộc vào một cực duy nhất.

Theo nhận định của Phó Giáo sư Sebastian Maslow, chuyến đi Nhật Bản “mang đến cơ hội tăng cường khả năng phục hồi của nền kinh tế cả hai nước trong bối cảnh tranh chấp thuế quan đang diễn ra với Mỹ.”

Bình luận viên Yujiro Futo nhấn mạnh: “Ông Modi từ lâu đã nói rằng Ấn Độ và Nhật Bản có mối quan hệ cùng có lợi.” Chính vì vậy, việc hai nhà lãnh đạo công bố hàng loạt thỏa thuận chiến lược trong chuyến thăm này cho thấy quan hệ song phương đã bước sang một trang mới.

Ý nghĩa của chuyến thăm không chỉ dừng lại ở con số 68 tỷ USD đầu tư hay 500.000 lao động được trao đổi, mà còn ở thông điệp: Ấn Độ và Nhật Bản đang cùng nhau định hình thế kỷ châu Á trên nền tảng hợp tác, dân chủ và đổi mới sáng tạo. Ấn Độ - quốc gia đông dân nhất thế giới - cần công nghệ, vốn và thị trường. Nhật Bản - nền kinh tế phát triển - cần nhân lực và thị trường mới để đa dạng hóa. Sự bổ trợ này đặt nền tảng cho một “cặp đôi chiến lược” tại châu Á.

Trong bối cảnh quốc tế có những diễn biến khó lường, sự gắn kết này mở ra viễn cảnh về một trục chiến lược mới ở châu Á. Chuyến đi đã gửi đi thông điệp rằng cả Ấn Độ và Nhật Bản đều sẵn sàng nâng cấp mối quan hệ đối tác đặc biệt để vừa ứng phó thách thức ngắn hạn, vừa định hình trật tự khu vực dài hạn.

Nguyễn Tuyến (Phóng viên TTXVN tại Nhật Bản)